فناوری، خط مقدم مقابله با بلایای طبیعی
13اکتبر به عنوان روز جهانی کاهش اثرات بلایای طبیعی نامگذاری شده تا توجه جهانیان به ضرورت کاهش پیامدهای آن جلب شود
بشر قرن‌هاست که با بلایای طبیعی از طوفان و زلزله گرفته تا آتش‌سوزی، آتشفشان و سیل دست و پنجه نرم می‌کند؛ بلایایی فاجعه بار که می‌تواند گاه خسارات مالی و جانی قابل توجهی ازخود به‌جا بگذارد. درحالی که نمی‌توان این حوادث را کاملاً کنترل یا پیش‌بینی کرد، اما مدت‌هاست که موضوع استفاده از فناوری‌های نوین و نوآوری‌ها به منظور کاهش تأثیر این حوادث غیرمترقبه مورد توجه قرار گرفته است. فعالان حوزه فناوری معتقدند فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی(AI)، اینترنت اشیا(IoT)، داده‌های بزرگ(Big Data) و نوآوری‌ها در زمینه علوم روباتیک و فناوری هواپیماهای بدون سرنشین، می‌تواند در زمینه کاهش خطر و پیامدهای بلایا و مدیریت آن، تحولی بزرگ ایجاد کند.
میترا جلیلی
خبرنگار
بیشترین هزینه
برای آسیا و اقیانوسیه
پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030 تعداد بلایای طبیعی در سراسر جهان به 560 مورد در سال یا 1.5 مورد در هر روز برسد.
ازسوی دیگر حوادث غیرمترقبه به طور نامتناسبی بر کشورهای در حال توسعه تأثیر می‌گذارد، به گونه‌ای که به طور متوسط سالانه یک‌درصد از تولید ناخالص داخلی این کشورها درنتیجه بلایای طبیعی از دست می‌رود، در حالی که این رقم در کشورهای توسعه‌یافته کمتر از 0.3 درصد است. موضوع قابل توجه دیگر، تلفات سنگین ناشی از این حوادث در آسیا و اقیانوسیه است که بیشترین هزینه را سالانه متحمل می‌شوند.
در آسیا و اقیانوسیه سالانه به طور متوسط 1.6 درصد از تولید ناخالص داخلی به دلیل بلایای طبیعی از دست می‌رود.
با توجه به اهمیت موضوع، 13 اکتبر(21مهر) به عنوان روز جهانی کاهش اثرات بلایای طبیعی نامگذاری شده تا توجه جهانیان به آن جلب شود.
قدرت هوش مصنوعی
هرچند بلایای طبیعی ذاتاً غیرقابل پیش‌بینی هستند، اما پیامدهای آن را می‌توان با مداخله زودهنگام و آمادگی مؤثر کاهش داد و در این زمینه، هوش مصنوعی با توانایی پردازش حجم وسیعی از داده‌ها، تجزیه و تحلیل الگوها و پیش‌بینی لحظه‌ای، می‌تواند تغییراتی بزرگ ایجاد کند.
هوش مصنوعی بویژه یادگیری ماشینی نقش مهمی در پیش‌بینی رویدادهای شدید، ایجاد نقشه‌های خطر، تشخیص رویداد در زمان واقعی و کمک به تصمیم‌گیری دارد. فناوری یادگیری ماشینی، با پردازش داده‌های این حوادث در طول چنددهه، مدل‌سازی پیچیده‌ای از حوادث غیرمترقبه ارائه می‌دهد و با شبیه‌سازی سناریوهای مختلف به دولت‌ها کمک می‌کند تا برای رویدادهای غیرقابل تصور قبلی آماده شوند.
اما نبوغ واقعی هوش مصنوعی در سازگاری آن نهفته است. با تکامل شرایط، مدل‌های هوش مصنوعی پیش‌بینی‌های خود را تنظیم می‌کنند. علاوه بر این، پردازش زبان طبیعی(NLP)، یکی دیگر از شاخه‌های هوش مصنوعی، اکنون رسانه‌های اجتماعی را در زمان وقوع بلایای طبیعی اسکن می‌کند (پردازش زبان طبیعی به کامپیوترها این امکان را می‌دهد تا متن و کلمه‌های گفتاری را به‌همان شیوه‌ای درک کنند که انسان می‌تواند بفهمد). درواقع هنگام برنامه‌ریزی برای شرایط اضطراری، هوش مصنوعی فقط یک ابزار نیست و عملاً یک عضو تیم محسوب می‌شود که با شبیه‌سازی‌های مناسب و ارائه یک استراتژی مناسب به امداد و نجات سرعت می‌بخشد.
سیستم‌های هشدار اولیه
یکی از حیاتی‌ترین جنبه‌های پیشگیری از بلایا، ارائه هشدارهای اولیه و اخطار سریع به جمعیت‌های آسیب‌پذیر است که هوش مصنوعی در این زمینه بیشترین کاربرد را دارد. سیستم‌های مجهز به هوش مصنوعی می‌توانند داده‌ها را از منابع مختلف ازجمله سنسورهای آب و هوا، ماهواره‌ها و رسانه‌های اجتماعی پردازش کنند تا با شناسایی علائم اولیه بلایای قریب‌الوقوع، تهدیدات بالقوه را قبل از وقوع شناسایی می‌کنند.
فناوری نقشی اساسی در ایجاد سیستم‌های هشدار اولیه ایفا می‌کند؛ برای زلزله از لرزه‌نگار برای تشخیص لرزش استفاده می‌شود و ماهواره‌ها و مدل‌های هیدرولوژیکی به پیش‌بینی سیل کمک می‌کنند، در حالی که داده‌های هواشناسی طوفان‌ها را از قبل پیش‌بینی می‌کنند. به عنوان مثال، در طوفان‌ها، الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند داده‌های جوی را تجزیه و تحلیل کنند تا مسیر و شدت آنها را به طور دقیق پیش‌بینی کنند. در این زمینه فناوری حسگرهای راه دور می‌توانند بسیار کمک‌کننده باشند چراکه داده‌ها را به صورت لحظه‌ای ارائه می‌کنند و این موضوع می‌تواند برای سیستم ارسال هشدار، قبل و در حین وقوع فجایعی مانند سیل، زلزله و آتش‌سوزی جنگل‌ها مفید باشد.
مدیریت سیل
با پیش‌بینی درست
سیل یک فاجعه مکرر است که مناطق زیادی را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می‌دهد. مدل‌های هوش مصنوعی می‌توانند داده‌ها را از سنجنده‌های بارندگی، سطح رودخانه و حسگرهای رطوبت خاک پردازش کنند تا بتوان زمان و مکان احتمال وقوع سیل را بهتر پیش‌بینی کرد. علاوه بر این، مدل‌سازی سیل مبتنی بر هوش مصنوعی می‌تواند به طراحی زیرساخت‌ها و برنامه‌ریزی شهری بهتر برای کاهش خطر و آسیب سیل کمک کند.
اینترنت اشیا (IoT) و پهپادها
یکی از فناوری‌هایی که می‌توان از آن برای مدیریت و کاهش اثرات بلایای طبیعی و کاهش تلفات جانی بهره گرفت، اینترنت اشیا(IOT) است. در دسترس بودن اطلاعات لحظه‌ای همراه با تجزیه و تحلیل فوری، می‌تواند به برنامه‌ریزی برای پیشگیری و واکنش مناسب و سریع به بلایای طبیعی کمک کند. فناوری IoT با دسترسی به حسگرها، پلتفرم‌های رایانش ابری و هوش مصنوعی، می‌تواند در مراحل پیشگیری، آماده‌سازی، واکنش سریع و مدیریت بلایا یاریگر بشر باشد. در حوادث ناگواری همچون زلزله می‌توان با استفاده از فناوری اینترنت اشیا سریعتر به مجروحان رسیدگی کرد چراکه دستگاه‌های پزشکی و کیت‌های جراحی و مواد مورد مصرف بیمارستانی را می‌توان ردیابی و مدیریت کرد و مجروحان را به مرکز و بیمارستانی اعزام کرد که در چنین شرایطی توان پذیرش مجروحان را دارد. در عملکرد مؤثر فناوری اینترنت اشیا، وجود یک شبکه اینترنت قوی بسیار مؤثر است و در این زمینه شبکه 5G می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد. سرعت بالا و تأخیر کم این شبکه، کارایی و بهره‌وری دستگاه‌های متصل را بویژه در مواقع اضطراری و در مدیریت بلایای طبیعی بهبود می‌بخشد. پهپادهای بدون سرنشین هم از تأثیرگذارترین فناوری‌ها در هنگام وقوع بلایایی مانند زلزله، آتش‌سوزی غیرقابل کنترل جنگل یا سیل هستند که تصاویری با دید 360 درجه از محل فاجعه ارائه می‌دهند و قبل از رسیدن امدادگران، به قربانیان کمک‌های پزشکی و تدارکات ارائه می‌کنند.
ماهواره‌های LEO
صنعت فضایی رو به پیشرفت است و اکنون در جهان میلیاردها دلار در ماهواره‌های نسل جدید مدار پایین زمین (LEO) سرمایه‌گذاری می‌شود. این ماهواره‌ها که در ارتفاع کم به مدار می‌روند، می‌توانند مناطق دورافتاده و غیرقابل دسترس را بهتر به یکدیگر متصل کنند که این موضوع می‌تواند در شرایط اضطراری ناشی از وقوع حوادث طبیعی بسیار کمک‌کننده باشد. این ماهواره‌ها در شرایطی که زیرساخت‌های زمینی آسیب دیده‌اند و اختلالات گسترده‌ای در ارتباطات دیده می‌شود، می‌توانند تأثیرگذار باشند. ماهواره‌های مدار پایین مانند OneWeb می‌توانند در مناطقی که به طور کلی مردم دسترسی به اینترنت ندارند یا در شرایط اضطراری، اینترنت آنها قطع شده است، اتصال مورد نیاز را برقرار کنند تا ابزارهای مجهز به هوش مصنوعی، حسگرها و فناوری اینترنت اشیا بتوانند بیشترین کارایی را داشته باشند.
بــــرش
تشخیص لغزش و رانش زمین
لغزش‌ها و رانش‌های زمین اغلب به دنبال بارندگی‌های شدید یا زمین‌لرزه‌ها ایجاد و تهدید قابل توجهی برای جوامع ساکن در مناطق تپه‌ای یا کوهستانی محسوب می‌شود. تجزیه و تحلیل جغرافیایی مبتنی بر هوش مصنوعی می‌تواند مناطق مستعد رانش زمین را شناسایی و هشدارهای اولیه را صادر کند. این سیستم‌ها برای شناسایی مکان‌های در معرض خطر به داده‌های ماهواره‌ها، حسگرهای زمینی و رویدادهای تاریخی رانش زمین متکی هستند.
هوش مصنوعی همچنین می‌تواند هماهنگی تیم‌ها را برای واکنش به بلایا بهبود بخشد. چت‌بات‌ها، دستیاران مجازی و سیستم‌های خودکار هم می‌توانند ارتباط بین امدادگران، سازمان‌های دولتی و جمعیت آسیب‌دیده را ساده‌تر کنند. هوش مصنوعی همچنین می‌تواند با تجزیه و تحلیل داده‌های لحظه‌ای، دامنه یک فاجعه را ارزیابی کند و منابع را به‌طور مؤثرتری تخصیص دهد، به گونه‌ای که کمک‌های مورد نیاز در زمان درست به مکان دقیق ارسال شود.
بــــرش
پیشگیری از آتش‌سوزی جنگل
به دلیل تغییرات اقلیمی هرسال بر میزان آتش‌سوزی‌های جنگلی افزوده می‌شود و سیستم‌های مجهز به هوش مصنوعی می‌توانند نقشی حیاتی در جلوگیری از آن ایفا کنند. پهپادهای مجهز به الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند با رصد جنگل‌ها به دنبال نشانه‌هایی از وجود منابع احتمالی احتراق مانند برخورد صاعقه یا آتش‌سوزی باشند. هوش مصنوعی همچنین می‌تواند با تجزیه و تحلیل شرایط آب‌وهوایی برای پیش‌بینی گسترش آتش‌سوزی، به آتش‌نشانان کمک کند تا برای جلوگیری از گسترش آتش‌سوزی، تلاش‌های مؤثرتری داشته باشند. یک فناوری بر پایه امواج صوتی هم که به‌تازگی ارائه شده، می‌تواند انقلابی در اطفای حریق ایجاد کند. این فناوری که در آن بدون استفاده از آب یا مواد شیمیایی، آتش خاموش می‌شود، توسط دانشجویان مهندسی دانشگاه جورج میسون امریکا ارائه شده است. فناوری اطفای حریق صوتی از افراد و تجهیزات در برابر مواد شیمیایی مضر محافظت می‌کند و ایمنی بیشتری نسبت به سیستم‌های اطفای حریق کنونی دارد.
بــــرش
پیش‌بینی فعالیت لرزه‌ای
زلزله، این حادثه طبیعی ویرانگر اکنون با هوش مصنوعی بهتر قابل درک و پیش‌بینی است چراکه مدل‌های یادگیری ماشینی می‌توانند داده‌های لرزه‌ای تاریخی را تجزیه و تحلیل کنند و با نظارت بر حرکات زمین، تغییرات ظریف در پوسته زمین را برای پیش‌بینی رویدادهای لرزه‌ای تشخیص دهند.
هرچند نمی‌توان به طور کلی از زلزله جلوگیری کرد اما تشخیص زودهنگام می‌تواند ثانیه‌ها یا حتی دقیقه‌های ارزشمندی را در اختیار مردم بگذارد تا خود را نجات دهند و به این ترتیب با استفاده از سیستم‌های هشدار اولیه، میزان تلفات کاهش چشمگیری می‌یابد.
یکی از مشکلات بزرگ در شرایط بحرانی، سخت بودن ارتباط گرفتن بازماندگان چنین حوادثی با یکدیگر است. اتصال اینترنت قوی و استفاده از سرویس‌های مختلفی که شرکت‌های بزرگ فناوری ازجمله گوگل ارائه داده‌اند، می‌تواند میزان نگرانی‌ها را کاهش دهد و خانواده‌ها و دوستان هرچه سریعتر از سلامت همدیگر اطمینان حاصل کنند.