باکو به پرونده ثبت جهانی جنگلهای هیرکانی پیوست
54 کاروانسرای ایرانی ثبت جهانی شد
زهرا کشوری
دبیر گروه زیست‌بوم
کمیته جهانی یونسکو با الحاق جنگلهای دیزمار به پرونده ثبت جهانی هیرکانی موافقت نکرد و خواستار ارسال پرونده این جنگل‌ها با پرونده جنگلهای ارسباران در اجلاس بعدی شد. همچنین سایت جهانی یونسکو در شبکه اجتماعی توئیتر (ایکس) خبر از الحاق آذربایجان به پرونده ثبت جهانی جنگلهای هیرکانی داد. جنگلهای هیرکانی سال 98 به نام ایران به ثبت رسید. با توجه به الحاق آذربایجان به پرونده ایران، جنگلهای هیرکانی نخستین پرونده مشترک بین‌الدولی ایران با یکی از همسایگان خود است.
پرونده مشترک دیزمار و ارسباران
صبح دیروز شبکه‌های اجتماعی و برخی از خبرگزاری‌ها از الحاق جنگلهای دیزمار به پرونده ثبت جهانی شده جنگلهای هیرکانی و ثبت جهانی این جنگل‌ها خبر دادند اما هیأت ایرانی حاضر در چهل و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در ریاض خبری دیگری منتشر کرد. دیزمار نه به پرونده ثبت جهانی جنگلهای هیرکانی ایران در یونسکو الحاق شد و نه در پرونده مشترکی با جمهوری باکو (آذربایجان) به ثبت می‌رسد. بر‌اساس تصمیم کمیته، مقرر شد پرونده جنگلهای دیزمار در قالب پرونده میراث جهانی ارسباران برای یونسکو ارسال شود. ایران در اجلاس حاضر سه پرونده ثبت روستای ماسوله، پرونده مشترک 56 کاروانسرای تاریخی از 24 استان و الحاق دیزمار به جنگلهای هیرکانی را مطرح کرده است.
پرونده مشترک میان دو کشور
ثبت جهانی جنگلهای هیرکانی ابتدا توسط جمهوری باکو (آذربایجان) مطرح شد. سال 2007 بود که آنها پرونده ثبت جهانی این جنگلهای باستانی را به لیتوانی بردند. کارشناسان ایرانی حاضر در جلسه به پرونده اعتراض کردند. 98 درصد جنگلهای هیرکانی متعلق به ایران بود و تنها دو درصد از آنها شامل جغرافیای جمهوری آذربایجان بود. یونسکو اعتراض کارشناسان ایرانی را پذیرفت و از دو کشور خواست تا پرونده مشترک برای ثبت جهانی جنگل‌ها تهیه کنند. ثبت جهانی جنگلهای هیرکانی در داخل ایران هم مخالفانی چون بهره‌برداران چوب‌های جنگلی داشت. آذربایجان هم پایش را در یک کفش کرده بود که مدیریت پرونده دست آنها باشد. کارشناسان ایرانی درخواست آنها را نپذیرفتند. 13 سال بعد یعنی سال 1398، وقتی کارشناسان دو کشور به توافق نرسیدند، یونسکو اعلام کرد که جنگلهای هیرکانی را به نام ایران ثبت جهانی می‌کند اما راه را برای پیوستن کشور آذربایجان باز می‌کند. حالا این نهاد بین‌المللی دیروز پیوستن کشور آذربایجان به این پرونده را به دو کشور تبریک گفت.
این بار جنگلهای دیزمار
همزمان با ثبت جهانی جنگلهای هیرکانی به نام ایران در سال 98، آذربایجان ثبت جهانی جنگلهای دیزمار را روی میز یونسکو آورد. باز هم کارشناسان ایرانی پیشنهاد تهیه پرونده مشترک دیزمار را با توجه به مرزهای مشترک جنگلی دادند. حتی مصطفی پورعلی، مدیرکل پیشین ثبت و حریم آثار، حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی، ثبت جهانی میراث طبیعی دیزمار را به‌عنوان نخستین پرونده مشترک بین‌الدولی ایران در حوزه ثبت جهانی میراث طبیعی را در ارتقای حفاظت پایدار این منطقه مؤثر اعلام کرده و به «ایران» گفته بود: ثبت جهانی دیزمار، مشارکت بیشتر ملی و بین‌المللی را برای ارتقای حفاظت این منطقه رقم خواهد زد.
این کارشناس که هم‌اکنون به همراه علی دارابی معاون میراث فرهنگی کشور در ریاض حضور دارد در آن مصاحبه گفته بود: «جنگلهای حفاظت شده دیزمار نامزد ثبت جهانی در فهرست یونسکو است که به‌صورت مشترک با سایت پارک ملی هیرکان جمهوری باکو به منظور الحاق به میراث جهانی هیرکانی ایران مورد ارزیابی یونسکو قرار خواهد گرفت.»
به گفته پورعلی، ارسال پرونده پارک هیرکان جمهوری آذربایجان برای الحاق به پرونده هیرکانی در حاشیه نشست کمیته میراث جهانی در زمان تصویب پرونده جنگلهای هیرکانی در سال 1398 مورد اشاره قرار گرفته بود و با توجه به اینکه این اقدام با سهمیه جمهوری آذربایجان در حال انجام بود، جمهوری اسلامی ایران نیز پیشنهاد داد که پرونده منطقه دیزمار که از شرایط مناسب حفاظتی برخوردار بوده و همچنین پیوستگی پهنه‌های ثبت شده جنگلهای هیرکانی در سال 1398 را با پهنه جدید پارک ملی هیرکان جمهوری آذربایجان تقویت می‌کند نیز در پرونده الحاق گنجانده شود.» حالا خبرهای رسیده از ریاض نشان می‌‌دهد که دیزمار ایران و سایت هیرکان آذربایجان در یک پرونده مشترک به ثبت جهانی نمی‌رسند.
علیرضا ایزدی (مدیرکل ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی) درباره الحاق نشدن دیزمار به هیرکانی به ایلنا می‌گوید: «مقرر شد تا پرونده جنگلهای ارسباران جداگانه برای یونسکو ارسال شود. جنگلهای دیزمار هم به‌واسطه اشتراکات بسیار از لحاظ پوشش جزو پرونده ارسباران خواهد آمد.»
به گفته او، در بررسی‌های یونسکو درخصوص جنگلهای دیزمار بر این مورد تأکید شده که این جنگل‌ها از لحاظ مدیریتی و حفاظتی توسط ایران بخوبی اداره شده‌اند. درواقع یونسکو وضعیت مدیریتی جنگل دیزمار را پذیرفتند و از لحاظ حفاظتی نیز بر اساس گزارش و بازدید میدانی، بازرس یونسکو، خوشبختانه وضعیت را خوب ارزیابی کردند و پذیرفتند که ایران در این بخش‌ها خوب عمل کرده و گفتند که جنگلهای دیزمار این قابلیت را دارد که در قالب یک پرونده مستقل به واسطه اشتراکات فنی و پوشش گیاهی که با ارسباران دارد، بدون آنکه در قالب یک پرونده مستقل تعریف شود و در نوبت قرار گیرد، می‌تواند در پرونده ارسباران قرار گیرد و در نشست بعدی مطرح شود.»
البته دلیل یونسکو برای الحاق نشدن دیزمار به پرونده ثبت جهانی در ایران با اما و اگرهای قابل تأملی روبه‌رو شده است. چون دیزمار زیرمجموعه ارسباران است و ارسباران بخشی از جنگلهای هیرکانی است. بنابراین این نقطه اشتراک می‌توانست به اضافه شدن جنگلهای دیزمار ایران و سایت هیرکان آذربایجان به پرونده جهانی یونسکو منجر شود.
بــــرش
آثار ایران در یونسکو 27 پرونده شد
زیست بوم/ پرونده کاروانسراهای ایرانی برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو شامل 54 کاروانسرای ایرانی عصر روز یکشنبه به ثبت جهانی رسید. این پرونده بیست و هفتمین اثر تاریخی و طبیعی ایران در یونسکو است.
نماینده ایران در یونسکو با اعلام اینکه ایران بیش از یکهزار کاروانسرای تاریخی دارد که بیش از 700 کاروانسرا در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده‌اند به برخی ایرادات و پرسش‌ها درخصوص پرسش‌های مطرح شده درباره دو کاروانسرای ایرانی یام و مادرشاهی خبر داد و خواستار ثبت جهانی کاروانسراهای ایرانی شد.پرونده ثبت جهانی کاروانسراهای ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو آغاز شد و ایکوموس جهانی در گزارش خود به ارزش‌های تاریخی و فرهنگی کاروانسراهای ایرانی اشاره و از دو کاروانسرای مادرشاهی و کاروانسرای یام به عنوان نمونه‌های مهم معماری در این پرونده نام برد.
ایکوموس همچنین اعلام کرد که کاروانسراهای ایرانی دارای ارزش‌های جهانی برای قرار گرفتن در فهرست میراث جهانی هستند.
دفاع قطر/نماینده قطر در یونسکو با دفاع از ثبت جهانی پرونده کاروانسراهای ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو از کاروانسراهای ایرانی به عنوان یکی از مهمترین اقامتگاه‌ها در سفرهای کهن نام برد و با اشاره به ارزش‌های تاریخی کاروانسراهای مادرشاهی و یام اعلام کرد: قطر موافق ثبت جهانی 56 کاروانسرای ایرانی در یونسکو است.
نماینده عمان در یونسکو با اشاره به ارزش‌های تاریخی کاروانسراهای ایرانی و معماری ارزشمند آنها با اشاره به لزوم وجود پلن مدیریتی مناسب از کاروانسراهای ایرانی خواستار حمایت از ثبت جهانی کاروانسراهای ایرانی شد.
دفاع روسیه و نیجریه/پس از نماینده نیجریه در اجلاس جهانی یونسکو روسیه نیز با اشاره به ارزش‌های جهانی ثبت کاروانسراهای ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو خواستار رأی مثبت یونسکو به ثبت جهانی کاروانسراهای ایرانی شد.
دفاع روسیه/به گفته نماینده روسیه در یونسکو، کاروانسراهای ایرانی مأمن مسافران در بیابان بوده‌اند و دارای ارزش‌های ثبت جهانی هستند.
دفاع نماینده زامبیا/نماینده زامبیا در یونسکو در چهل و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در ریاض از ثبت جهانی کاروانسراهای ایرانی دفاع کرد و گفت: کاروانسراهای ایرانی کهن‌ترین سازه‌های معماری برای مسافران در طول تاریخ بوده‌اند و زامبیا موافق ثبت جهانی کاروانسراهای ایرانی است.
دفاع یونان، مالی و آفریقای جنوبی/نمایندگان سه کشور یونان، مالی و آفریقای جنوبی با حمایت از پیشنهاد قطر برای ثبت جهانی کاروانسراهای ایرانی از لزوم تدوین برنامه مدیریتی جامع برای کاروانسراهای ایرانی و دفاع از ثبت جهانی شگفتی معماری ایران گفتند.
نماینده یونان در اجلاس جهانی کمیته میراث جهانی یونسکو با اشاره به ارزش‌های تاریخی و معماری کاروانسراهای ایرانی، کاروانسراهای ایرانی را تنها دارای ارزش‌های معماری ندانست و گفت: بلکه دارای ارزش‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در دوره‌های تاریخی متعدد هستند.
ایرادات ایکوموس / نماینده ایکوموس در یونسکو: گفت:ایکوموس متوجه ارزش‌های جهانی کاروانسراهای ایرانی در فهرست میراث جهانی هست و معتقد است این پرونده ارزش ثبت جهانی دارد اما این پرونده می‌توانست بسیار بهتر ارائه شود. 54 کاروانسرای ایرانی بر تاریخ انسانی تمرکز نداشته‌اند و برای ایکوموس انتخاب این کاروانسراها دشوار بود.