سمیه افشین‌فر
روزنامه‌نگار

محیط آرام، سکوت و صدای طبیعت در شهرهای بزرگ کالای کمیابی است. یکی از گلایه‌های مردم در شهرهای شلوغ، سروصدای بالاست؛ آلودگی صوتی در برخی مناطق، گاه حتی با پنجره بسته و شیشه‌های دوجداره هم میهمان خانه و محل کار است.
«خانه ما فقط چند متر با اتوبان فاصله دارد. از صدای رفت و آمد ماشین‌ها روز و شب نداریم.» «پدرم سالمند است و مشکل اعصاب دارد. از کله سحر صدای ساختمان‌سازی در کوچه نمی‌گذارد لحظه‌ای آسایش داشته باشیم حتی روزهای تعطیل هم کار را تعطیل نمی‌کنند و....» موارد ذکر شده ازجمله شرایطی است که برای خیلی از شهروندان ملموس است.
هرچند تلاش شده تا با راهکارهای قانونی با این معضل مقابله شود، ولی در عمل اقدامات چندان موفق نبوده است. آلودگی صوتی تأثیر مخربی بر انسان‌ها، حیوانات و گیاهان دارد. این نوع آلودگی قدرت شنوایی و دستگاه عصبی را مورد هدف قرار می‌دهد. طبق توصیه سازمان بهداشت جهانی قرارگرفتن در معرض صدای ترافیک بالاتر از ۶۵ دسی بل تأثیرات منفی بر سلامت انسان می‌گذارد.
چندی پیش، مهدی عباسی رئیس کمیسیون شهرسازی شورای اسلامی شهر تهران، بیشترین شکایت شهروندان را شکایت از آلودگی صوتی عنوان کرده بود. براساس ماده 29 لایحه هوای پاک، ایجاد هرگونه آلودگی صوتی توسط منابع ثابت و متحرک ممنوع است و متخلف به پرداخت جریمه از 10 تا 20 میلیون ریال محکوم می‌شود. اما آلودگی صوتی چیست و برای کاهش عوارض آن نهادهای متولی چه اقداماتی را انجام داده‌اند؟
سروصدا تا چه حد مجاز است؟
حدود مجاز صوت در مناطق مختلف شهری یکسان نیست. براساس آیین‌نامه اجرایی نحوه جلوگیری از آلودگی صوتی که به تصویب هیأت وزیران رسیده است، تراز متوسط استاندارد روزانه آلودگی صوتی، بین ساعت 7 تا 22، در پهنه‌های مسکونی، 55 دسی‌بل و تراز متوسط استاندارد شبانه 45 دسی‌بل است.
مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوا در گفت‌و‌گو با «ایران» با اشاره به اینکه حد مجاز صدا براساس استاندارد سازمان حفاظت محیط زیست برای کاربری‌های مختلف تعریف شده است، می‌گوید: «متوسط استاندارد آلودگی صوتی در مناطق مختلف در دو بازه زمانی 7 تا 22 و از 22 تا 7 صبح تعیین می‌شود که در مناطق مختلف متفاوت است. در مناطق مسکونی و تجاری 50 تا 60 دسی بل، در مناطق تجاری، 55 تا 65 دسی بل، در مناطق مسکونی و صنعتی 60 تا 70 دسی بل و در مناطق صنعتی 65 تا 75 دسی‌بل، میزان مجاز آلودگی در نظر گرفته شده است.»
دکتر سیدمحمدمهدی میرزایی قمی می‌افزاید: «طبق اندازه‌گیری شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، سطح تراز صدا در بزرگراه‌ها بسته به مکان قرارگیری در شهر و ورودی‌ها و خروجی‌های آنها متفاوت است ولی بین ۷۰ تا ۸۰ دسی‌بل در بزرگراه‌های مختلف سنجش شده است. به عنوان نمونه، آلودگی صوتی در بزرگراه صدر به علت وجود پل و سطوح منعکس‌کننده، حدود ۸۰ دسی‌بل است. بزرگراه‌های تندگویان و بسیج که از شاهراه‌های ارتباطی هستند هم چنین وضعیتی دارند.»
دیوار صوتی خراب، بی‌فایده است
این شرکت برای حل مشکل این دسته از شهروندان چه راهکاری اندیشیده است؟ میرزایی قمی نصب دیوار صوتی و کاشت پوشش گیاهی را از جمله راهکارهای اجرا شده عنوان می‌کند و در پاسخ به این سؤال که بنا به اظهارات شهروندان دیوار صوتی به راحتی نصب نمی‌شود یا دیوارهای صوتی موجود شکسته و خراب هستند و انگار عملاً کارایی خاصی ندارند، می‌گوید: «طبق آخرین گزارش ارسالی سازمان حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران به این شرکت در سال ۱۴۰۱ حدود ۹۰ درصد دیوارهای صوتی آسیب‌دیده ترمیم شده‌اند. نصب دیوارهای صوتی با شرایط استاندارد (طول، ارتفاع، جنس، شکل، ضخامت و...) میزان صدای دریافتی توسط ساکنان را بین 15 تا 20 دسی بل کاهش می‌دهد. با این حال با توجه به هزینه بالای نصب و نگهداری دیوارهای صوتی و محدودیت ارتفاع در این موانع، نصب آنها در سرتا سر بزرگراه‌ها اجرایی و مقرون به صرفه نیست. طبق گزارش سازمان حمل و نقل و ترافیک در حدود 90 درصد از دیوارهای نصب شده صوتی تا کنون تعمیر شده است؛ البته وجود هرگونه شکستگی یا منافذ در دیوارهای صوتی کارایی آن را کاهش خواهد داد.»
کنار اتوبان خانه نسازید
مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران با اشاره به اینکه اگر ساختمان‌های بلندمرتبه کنار بزرگراه احداث شود، هرچقدر هم پوشش گیاهی ایجاد کنیم و دیوار صوتی بزنیم، تأثیری بر وضعیت طبقات بالا ندارد، از لزوم همکاری همه نهادهای متولی در این حوزه می‌گوید: «اجرای سختگیرانه مبحث 18 مقررات ملی ساختمان در حریم صوتی بزرگراه‌ها، استفاده از وسایل نقلیه با تکنولوژی بالاتر و آلودگی صوتی کمتر مثل موتورسیکلت برقی با تأکید بر توسعه وسایل نقلیه برقی، تدوین دستورالعمل کاهش آلودگی صوتی ناشی از فعالیت‌های ساختمانی و توسعه فضای سبز حاشیه بزرگراه‌ها (با تراکم و ارتفاع مناسب) از مهم‌ترین عوامل تأثیر‌گذار بر کاهش آلودگی صوتی است که نیاز به همکاری جدی معاونت‌ها و دستگاه‌های اجرایی در شهرداری و نظارت عالیه سازمان‌های ناظر دارد.» وی درخصوص ضرورت اجرای «مبحث ۱۸ مقررات ملی ساختمان» می‌گوید: به نظر می‌رسد در حال حاضر اجرای این مبحث و نظارت بر آن مورد توجه نیست. اجرای سختگیرانه مبحث ۱۸ برای ساختمان‌های مجاور معابر پرتردد، از ملزومات است. ازجمله مفاد این مبحث می‌توان به استفاده از پنجره‌های چندجداره استاندارد، عدم جانمایی اتاق‌های خواب و مطالعه در سمت معبر پرتردد و خودداری از استفاده از مصالح منعکس کننده صوت در رونمای ساختمان‌ها اشاره کرد.
قوانین و دستورالعمل‌ها، زیاد نظارت، کم
مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران به تکالیف این سازمان هم در خصوص معضل آلودگی صوتی اشاره می‌کند: «این شرکت با توجه به ماهیت ذاتی خود مبنی بر سنجش، پژوهش و ارائه راهکارهای کاهشی، تا به امروز تلاش زیادی مبنی بر تدوین و ارائه دستورالعمل‌های مختلف داشته است، اما واضح است تعدد قوانین و دستورالعمل‌ها بدون الزام اجرایی و نظارت بر اجرا کارآمد نخواهد بود. متأسفانه نداشتن آگاهی از عواقب آلودگی صوتی و عادت کردن به سروصداهای ناهنجار موجب شده است، عوارض جسمی و روحی ناشی از این آلودگی نادیده گرفته شود و در اولویت قرار نگیرد.»
مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران درباره شیوه کاهش آلودگی صوتی ناشی از فعالیت‌های ساختمان‌سازی می‌گوید: «با توجه به تخصص و تجربه‌ موجود در این شرکت در زمینه آلودگی صوتی و توانایی ارائه راهکارهای کاهشی و کنترلی، امکان تدوین این دستورالعمل در شرکت کنترل کیفیت هوا وجود دارد اما انجام این مهم در ماده ۲۹ قانون هوای پاک و ماده ۸ مصوبه برنامه عملیاتی کاهش آلودگی صوتی شهر تهران، به این شرکت محول نشده است.»