راز ماندگاری سفرنامه‌های پیاده‌روی اربعین
علی‌الله سلیمی
نویسنده و منتقد ادبی
هر سال با فرا رسیدن موسم اربعین، دل و جان بسیاری از عاشقان اباعبدالله‌الحسین(ع) بی‌قرار زیارت آستان مبارک آن امام همام می‌شود و در این میان، سنت «پیاده‌روی اربعین» که ریشه در تاریخ پرفراز و نشیب تشیع دارد، اهمیت مضاعفی دارد، چرا که از اهداف عالی این آیین شیعی می‌توان به زنده نگه‌داشتن اهداف امام حسین(ع) و اهتمام بر وحدت بیش از پیش شیعیان جهان اشاره کرد.
در این بین، سفر معنوی پیاده‌روی اربعین رهاوردهای بسیاری برای زائران این رویداد بزرگ جهان تشیع دارد که یکی از آنها، سفرنامه‌نویسی است که برخی از زائران اهل ذوق و کلمه در حین یا پایان این سفر زیارتی آن را مکتوب کرده و برای آیندگان به یادگار می‌گذارند.
در شرح واژه سفرنامه هم همین بس که گزارشی ساده و گاه آمیخته با انواع آرایه‌های ادبی است که نویسنده در آن، دیده و شنیده‌های خود را از وضعیت حال یا گذشته سرزمین یا سرزمین‌هایی که به آنها سفر کرده، شرح داده و در مواردی هم تحلیلی بر آن می‌افزاید و سعی می‌کند سفرنامه متفاوتی نسبت به سفرنامه‌های پیش از این به آن دیار بنویسد و از خود به یادگار بگذارد.
در اغلب موارد، نویسنده سفرنامه، دانسته‌ها و اطلاعاتی از موقعیت منطقه‌ای، جغرافیایی، جمعیت، آب و هوا، بناهای مشهور تاریخی، مساجد، بازارها، آداب و رسوم ملی و مذهبی ساکنان آن سرزمین و هرآنچه در طول سفر خود دیده یا شنیده در اختیار خواننده می‌گذارد تا خوانندگان آثارش را در تجربه‌های سفر خود سهیم کند.
طبعاً از رهگذر چنین رویکردی است که بیشتر سفرنامه‌ها اطلاعات متعددی از اوضاع اجتماعی، سیاسی و اقتصادی سرزمینی که به آن مسافرت شده دارند.
در این میان، سفرنامه‌های مذهبی، از جمله سفرنامه پیاده‌روی اربعین حسینی به‌دلیل ابعاد معنوی این سفر اهمیت مضاعفی دارد، چرا که یکی از مهم‌ترین سفرهای معنوی در تاریخ و فرهنگ تشیع محسوب می‌شود که هر سال با حضور میلیونی زائران اباعبدالله‌الحسین(ع) برگزار می‌شود.
از جمله رازهای ماندگاری و اثرگذاری این سفرنامه‌ها، می‌توان به جنبه‌های حسی و عاطفی این آثار مکتوب اشاره کرد که با تمرکز بر احساس و عواطف زائران از ملل و سرزمینهای مختلف قابل دریافت و ثبت و ضبط است.
این نکته از آن جهت قابل توجه و تأمل است که در سفر زیارتی پیاده‌روی اربعین حسینی، اولین و مهم‌ترین انگیزه هر مسافر یا زائر، احساس و عقاید شخصی آن فرد نسبت به تاریخ و فرهنگ تشیع و حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) است که بر پایه و اساس آن به این سفر معنوی شیعی اهتمام ورزیده و راهی شده است.
در کنار هم گذاشتن مجموعه این احساس و عقاید گوناگون در یک ظرف واحد، فرهنگ تشیع، جذابیت و ماندگاری سفرنامه‌های آیین پیاده‌روی اربعین حسینی را دوچندان می‌کند.