ساختار حرفه‌ای نشر؛ سرویراستار
حاتم ابتسام
پژوهشگر حوزه نشر
دیرزمانی فرض آدم‌ها در مواجهه با کتاب و متن این بود که «هر مکتوبی مقبول است». به لطف خدا و پیشرفت علم و دانش از آن زمان گذر کردیم و در دوران گذار از «هر مکتوبی حتی ارزش یک بار مطالعه هم ندارد.» هستیم. با این حال یک چیز عوض نمی‌شود که هر متنی لابد ارزشی داشته که مکتوب شده! بنا به همین تصور هر کتابی که می‌بینیم حتماً چیزهایی برای عرضه دارد و حرف‌هایی در آن هست که می‌ارزد تورقش کنیم. این ورای آن است که هرچه منتشر شده، باید پاکیزه و بی‌غلط باشد. یعنی اگر تمام گزاره‌ها هم مردود شوند و متن‌های منتشره الزاماً مقبول، ارزشمند و متقن نباشند، دست‌کم باید درست و روشن و پاکیزه نوشته شده باشند! کارکرد انتشارات در مواجهه با کتاب اینجا اهمیت می‌یابد. اساساً انتشارات جایی است که کتاب‌هایش فارغ از هر ارزش و جایگاهی ویراسته و پیراسته عرضه می‌شوند.
توقع و البته حق مخاطب این است کتابی که می‌خواند غلط و کژتابی و درازگویی و قلمبه‌‌گویی و گنگی نداشته باشد. ناشران هم کار متخصصانه و مستمر این اعتماد را ساخته و می‌سازند. متولی تحقق این اعتبار در نشر سرویراستار است. کسی که منصوب شده و حقوق می‌‌گیرد که از فرهنگ و زبان حفاظت کند، به ناشر خدمات ویرایشی بدهد، به نویسنده برای بهبود متنش کمک کند و برای احقاق حق و جلب رضایت مخاطب بکوشد. این چهار ضلع را کسی میتواند مدیریت کند که علاوه بر تصاحب این جایگاه شناختی از وضع هر کدام از اضلاع داشته باشد.
هر کسی میتواند ویراستار باشد و ویرایش کند، اما سرویراستاری یک جایگاه انتصابی است و ممکن است از کسی گرفته شود. سرویراستار علاوه بر مهارت و تجربه در ویرایش باید کار تشکیلاتی بداند و آدم پیگیرتر، بابرنامه‌تر، جدی‌تر و دقیق‌تری از یک ویراستار معمولی باشد.
وظایف سرویراستار
در نگاهی کلی هر متنی که از نشر خارج می‌شود، از زیر چشمان سرویراستار رد می‌شود و حتی در عناوین کتاب‌ها، متن بروشورها، متن‌های ترویجی و... دقت‌های ویرایشی او تعیین‌کننده است. سرویراستار در ساختار نشر ذیل مدیر فرهنگی عمل می‌کند و با دبیران هر بخش در تعامل است. او بر کار دیگر ویراستاران و نمونه‌خوانان استخدامی یا پروژه‌ای نظارت دارد و آنها نیروهای او هستند. برای شروع همکاری با ویراستاران، نمونه‌خوان‌ها، خلاصه‌نویس‌ها، بازنویس‌ها و دیگر مشاغل و حرفه‌های ذیل ویرایش، اوست که نمونه‌کار و رزومه را بررسی می‌کند و در ادامه هم بر کیفیت کار آنها نظارت دارد. پیگیری امور ایشان نیز بیشتر در حوزه دبیر کتاب است و سرویراستار جایگاه ارزیابی کیفی دارد. تهیه و تنظیم شیوه‌نامه ویرایشی هر نشری هم بر عهده سرویراستار آنجاست. شیوه‌نامه‌ای که شامل مواردی است همچون روش به‌کارگیری علائم سجاوندی، روش درج منبع و پاورقی، املای مختار کلمات، نقاط جدانویسی واژه‌ها و....
کارکرد سرویراستار
آنچه با فعالیت سرویراستار رخ می‌دهد، یک‌دستی در روش ویرایش است. این نظارت و تعیین وضعیت سرعت کار را افزایش می‌دهد و آن را دقیق می‌کند. سرویراستار بر مبنای شیوه‌نامه ویرایشی مسیر و کیفیت ویرایش را مشخص می‌کند و با حضور ارزیابانه خود مراقب کیفیت ویرایش متن‌هاست. او نباشد همه دست‌اندرکاران تولید کتاب علم ادعا برمی‌دارند و اینجاست که هر کسی نظر خودش را اعمال می‌کند، بی‌آنکه معلوم باشد کیفیت کار هر کدام چقدر است. با حضور سرویراستار تکلیف ویراستار و روش کار و کیفیت کار او روشن می‌شود.