زهرا کشوری
دبیر گروه زیست بوم

انتشار خبری  مبنی بر سرقت و آسیب دیدن 2000 شیء از موزه بریتانیا باعث شد تا برخی از کشورها از جمله یونان خواستار بازگرداندن اشیای متعلق به این کشور به سرزمین اصلی باشند. این سؤال هم پیش می‌آید که آیا در میان اشیای سرقتی یا آسیب‌دیده، اشیایی از تمدن ایران باستان و تاریخی وجود دارد؟ مرتضی ادیب‌زاده، مدیر کل اسبق موزه‌های کشور در گفت‌و‌گو با «ایران» اعتقاد دارد، تا زمانی که موزه بریتانیا لیست تمام آثار را منتشر نکند نمی‌توان درباره این موضوع اظهارنظری کرد. این اتفاق، صدمه جدی به اعتبار «موزه بریتانیا» وارد کرده است و به کشمکش‌ها درباره بازگرداندن اشیایی مانند مرمرهای پارتنون، برنزهای بنین و لوح‌های اتیوپیایی به خانه‌های اصلی‌شان، جان تازه‌ای داده است. آیا نباید همین انتظار را داشت و خواستار بازگشت منشور کوروش به ایران شد؟
 این پرسش‌‌ها با مرور حرف‌های فروردین ماه سال‌جاری، سیدمهدی حسینی متین، کاردار سفارت جمهوری اسلامی ایران در لندن اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. او در زمان نمایش نقش برجسته ساسانی در موزه بریتانیا گفته بود: «هزاران قطعه آثار باستانی ایران در انگلیس وجود دارد.» منتشر شدن خبر سرقت بزرگ موزه بریتانیا در چند سال گذشته، واکنش حسینی‌متین را در شبکه مجازی ایکس (توئیتر) را هم به دنبال داشت تا بپرسد: «با انتشار اخباری مبنی بر سرقت هزاران اثر باستانی از موزه بریتانیا، این سؤال باقی می‌ماند که این موزه همچنان مکانی امن برای نگهداری این آثار با ارزش از جمله اشیای ایرانی است؟ آیا مسئولان موزه بریتانیا می‌توانند اعتماد صاحبان اصلی خارجی را دوباره به دست آورند؟»

رسوایی بزرگ موزه بریتانیا
 رسانه‌های انگلیسی از این اتفاق به «رسوایی بزرگ» یاد می‌کنند. رسوایی که با سکوت دوساله مسئولان مطلع موزه همراه شده بود. رسانه‌های این کشور احتمال می‌دهند، درخواست بازگشت آثار به مبدأ آن، به دنبال صدمه به اعتبار موزه‌ بریتانیا از سوی کشورهای دیگر هم مطرح شود. رئیس گروه پارلمانی انگلیس هم در گفت‌و‌گو با گاردین امتناع موزه بریتانیا از بازگرداندن آثار تاریخی به کشورهای مبدأ به بهانه عدم امنیت در آن کشورها را احمقانه خوانده‌ است. خبر این رسوایی بزرگ را ابتدا گاردین منتشر کرد. گزارش این رسانه به جامعه باستان‌شناسان اروپایی شوک وارد کرد تا این سؤال پرسیده شود آیا زمان بازگشت مرمرهای پارتنون به یونان و برنزهای بنین به آفریقا نرسیده است؟ موزه بریتانیا تاکنون به بهانه نبود امنیت در آفریقا، براساس قانون 1963 انگلیس، از استرداد آنها خودداری کرده است. برخی نمایندگان انگلستان می‌گویند زمان تغییر این قانون رسیده است.

گاردین
گاردین پیش از انتشار خبر این سرقت بزرگ، نخستین رسانه‌ای بود که از حضور نقش برجسته ساسانی در موزه بریتانیا خبر داده بود. نجیب‌زاده ساسانی، نقش برجسته ایرانی است که 35 سال پیش از ایران به امارات و از آنجا به لندن قاچاق شد. چندی پیش ایران توانست این نقش برجسته را به کشور برگرداند. این نخستین‌بار نیست که اشیای قاچاق ایران از لندن به ایران بازمی‌گردند. بازار حراج اشیای تاریخی لندن مثل حراج کریستی از جمله بازارهایی است که با توجه به قوانین موجود می‌توان اشیای قاچاق شده کشورها را در آن ردیابی کرد و با تکیه بر قوانین بین‌المللی آنها را به کشور مبدأ بازگرداند. در چند دهه گذشته بارها آثاری از ایران از جمله آثار 5 هزار ساله جیرفت از گالری برکت انگلیس به ایران بازگشته است، این بار اما گاردین از پیدا شدن اشیای ایرانی سخنی به میان نیاورد اما گزارش‌های منتشر شده توسط این رسانه‌، سؤالی را در ذهن مخاطب ایرانی روشن کرد. آیا بین هزاران شیء به سرقت رفته از موزه بریتانیا، شیء یا اشیایی هم از تمدن ایران وجود دارد؟ پاسخ واضحی حداقل در این زمان برای سؤال وجود ندارد.
«مارینلو»، بازیاب آثار هنری مسروقه این کشور، هم آب پاکی را روی دست همگان می‌ریزد و با اشاره به پیچیدگی‌های قانونی ردیابی این اشیا می‌گوید: «به نظر می‌رسد بسیاری از آنها به درستی فهرست‌بندی نشده‌اند، بیان کرد که بازیابی آنها چندین دهه طول می‌کشد.»
«مارینلو»، که یک وکیل امریکایی است، در طول این سال‌ها به نمایندگی از موزه‌ها، مجموعه‌داران، دلالان، هنرمندان، دولت‌ها، مؤسسات فرهنگی و مذهبی و شرکت‌های بیمه سراسر جهان، مسئولیت بازیابی مجموعی از آثار هنری به ارزش کلی ۴۷۵ میلیون پوند را برعهده داشته می‌گوید: بازیابی اشیای مسروقه متکی به شواهد دقیق درباره محل نگهداری آنها و سرعت عمل است که به نظر می‌رسد هر دو گزینه در پرونده آثار مسروقه «موزه بریتانیا» وجود نداشته باشد. اگر در جست‌وجوی اقلام مسروقه تأخیر ایجاد شود، این امکان وجود دارد که آنها چندین‌بار در کشورها و ایالات مختلف دست به دست شوند.
«کریستوس تیروگیانیس » Christos Tsirogiannis))، باستان‌شناسی که درباره قاچاق جهانی اشیای فرهنگی غارت‌شده همکاری دارد، می‌گوید:‌ «تعداد اشیای ناپدیدشده زیاد است. هیچ متخصصی انتظار نداشت که چنین اتفاقی در یکی از بزرگترین موزه‌های جهان رخ دهد.»
او نسبت به سیستم سست فهرست‌بندی «موزه بریتانیا» بشدت انتقاد می‌کند. گفته می‌شود این موزه حدود هشت میلیون شیء دارد که اکثر آنها در انبار هستند. با وجود این تعداد بسیار زیاد، «تیروگیانیس» می‌گوید، هیچ بهانه‌ای در عصر دیجیتال وجود ندارد.
البته مرتضی ادیب‌زاده که به تازگی جای خود را در اداره کل موزه‌های کشور به علیرضا ایزدی، مدیرکل پیشین میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان داده است درباره اشیایی که روند استرداد آنها میان ایران و بریتانیا در حال اجراست، می‌گوید: «هیچ کدام از این اشیا در میان اشیای سرقتی نیست.»