علوم انسانی، روح دانش است
الهام عابدینی
پژوهشگر روابط بین‌الملل
سال ۲۰۱۱ در توهوکوی ژاپن چنان زلزله و سونامی شدیدی رخ داد که نیروگاه اتمی فوکوشیما به‌شدت آسیب دید. این فاجعه پس از چرنوبیل، بدترین حادثه در نوع خود بود. این اتفاق سبب تحولی عمیق در نظام آموزشی این کشور شد. ژاپنی‌ها گفتند این زلزله به ما نشان داد هرچند مهندسی برای ساخت سازه‌های مقاوم مهم است اما چه کسی برای کمک به بازماندگان داوطلب می‌شود؟ سلامت روان آنان چطور بهبود می‌یابد؟ روحیه جمعی چگونه حفظ شود؟ اینجا بود که متوجه اهمیت نقش علوم انسانی شدند و کمیته ارتقای علوم انسانی و علوم اجتماعی تأسیس شد. وظیفه این کمیته اجرای اصلاحات در نظام آموزشی این کشور بود. وزیر آموزش وقت ژاپن گفت در این زمانه دیگر نیازی به حفظ کردن مطالب نیست و می‌شود همه چیز را در گوگل جست‌و‌جو کرد، به جای آن باید به فرزندان‌مان قدرت رهبری، برقراری ارتباطات مؤثر، قدرت تحلیل و توان حل مسأله آموزش دهیم.
چند روز قبل در آیین افتتاحیه هشتمین دوره طرح گفتمان نخبگان علوم انسانی شرکت کردم. حدود 400 دانشجوی رشته‌های مختلف علوم انسانی که در دو سال اخیر از رتبه‌های برتر کنکور کارشناسی بودند پس از طی مراحلی بالاخره می‌توانستند در این دوره پنج ساله حضور یابند. در این مدت دانشجویان با تدریس اساتید مطرح درباره ماهیت علوم انسانی، تفکر انتقادی، مطالعات اسلامی و بسیاری مطالب دیگر آموزش می‌بینند. حالا تصور کنید علاوه بر این آموزش‌ها، حضور این نخبگان در کنار هم احتمالاً می‌تواند چقدر برای تشکیل حلقه‌های مطالعاتی و پژوهشی مفید باشد.
متأسفانه در کشور ما هنوز علوم انسانی به جایگاه واقعی خود نرسیده است و هنوز هم تصور آن است که دانش‌آموزان تنبل سراغ این رشته‌ها می‌روند. در این میان موضع مقام معظم رهبری به‌ویژه برای ما محصلان این رشته‌ها، بسیار دلگرم‌کننده است: «علوم انسانی روح دانش است. همه تحرکات برتر در یک جامعه، مثل یک کالبد است که روح آن، علوم انسانی است. علوم انسانی جهت می‌دهد، مشخص می‌کند که ما کدام طرف داریم می‌رویم. وقتی علوم انسانی منحرف شد و بر پایه‌های غلط و جهان‌بینی‌های غلط استوار شد، نتیجه این می‌شود که تحرکات جامعه به سمت یک گرایش انحرافی پیش می‌رود.» و در ادامه برده‌داری و استعمار را مثال زدند.
سال ۱۹۲۰ با پایان جنگ جهانی دوم کنفرانس صلح پاریس برگزار شد و اصول ۱۴گانه پیشنهادی ویلسون، رئیس جمهور امریکا مورد پذیرش قرار گرفت. چیزی که آن زمان بسیاری نمی‌دانستند، حضور تیمی از کارشناسان خبره پشت سر رئیس‌جمهور در تدوین این اصول بود. موفقیت کار به حدی بود که همین کارشناسان بنیانگذاران اندیشکده «شورای روابط خارجی» شدند که امروزه هم تأثیر زیادی بر سیاست خارجی امریکا دارد. این فقط یک نمونه از تأثیر مهم کارشناسان علوم انسانی در رویدادها و تصمیم‌گیری‌های مهم دنیا شامل جنگ، صلح، انواع مداخله خارجی مثل تحریم و کودتاست.
امید که از ظرفیت نخبگان علوم انسانی ایران بیش از پیش بهره برده شود.