مروری کوتاه بر کتاب «ماکسیم بر بام»
روایت چهره واقعی پهلوی‌ها در کشتار گوهرشاد
معصومه فاطمی
پژوهشگر مطالعات زنان
کتاب «ماکسیم بر بام»، تاریخ شفاهی قیام مسجد گوهرشاد است. کتاب حجم کمی دارد و با قلمی روان نوشته شده است. آنچه از راویان جمع‌آوری شده در قالب داستان‌های کوتاه به تفکیک پرداخته شده است که خواننده را خسته نمی‌کند.
برخلاف عبارت روی جلد کتاب، همه راویان کتاب، شاهد عینی نبوده‌اند بلکه برخی با واسطه از والدین یا نزدیکان خود این واقعه وحشتناک و ظالمانه را شرح داده‌اند. به جهت اینکه سال‌ها از واقعه گوهرشاد گذشته و رضاخان سعی کرده است شاهدان و حاضران در این واقعه را از تاریخ حذف کند، جمع‌آوری چنین روایت‌هایی حتی با واسطه می‌تواند ارزشمند باشد و زوایای جدیدی را برای تاریخ‌نویسان معاصر روشن کند.
انتخاب نام «ماکسیم بربام»، انتخابی هنرمندانه است و به زعم نگارنده، از دو وجه می‌توان به این نام پرداخت؛ 1. «ماکسیم» نام یک مسلسل است و نام کتاب، به وجود این مسلسل بر پشت بام مسجد گوهرشاد اشاره دارد که البته روایت شاهدان عینی و تاریخ‌نگاران، وجود این مسلسل را تأیید می‌کند. این مسلسل به دلیل کارآمدی، امکان کشتار افراد متعدد را (نسبت به اسلحه‌های موجود) در زمان کوتاه داشته و در واقع عامل شهادت، متحصنین در گوهرشاد بوده است. 2. «ماکسیم» لقب رضاخان هم بوده است. دلیل نام‌گذاری او به «رضا ماکسیم»، این بوده که او در دوره‌ای ماهرترین افسر قزاق دارای اسلحه ماکسیم بود که این پیشینه، بدون شک تأثیرگذار بر دستور رضاخان برای حمله به گوهرشاد است.
«ماکسیم بر بام» در واقع روایت بی‌رحمی رضاخانی است که سال‌هاست با مسلسل ماکسیم، ایرانیان را کشته است و اکنون نیز با روایت‌های ذکر شده در این کتاب، عمق وحشی‌گری دستور رضاخان در حمله به گوهرشاد دیده می‌شود. در واقع نام کتاب می‌تواند کنایه‌‌ای از دستور رضاخان برای حمله به گوهرشاد باشد.
کتاب توانسته خاطرات را با متنی روان و با ذکر مشخصات راوی ذکر کند و به دلیل اینکه برخی خاطرات توسط شاهدان مستقیم نقل نشده، رابطه راوی با شاهد بیان شده است. استفاده از تصاویر راویان، باعث افزایش جذابیت و استناد کتاب شده است.
یکی از ویژگی‌های کتاب، نقل روایت از زبان افراد مختلف و مرتبط است، از افرادی که در اطراف حرم زندگی می‌کنند و با صدای تیراندازی متوجه اتفاقاتی در حرم می‌شوند، تا افرادی که از روستاها در تحصن مسجد گوهرشاد حاضر بوده‌اند. از افرادی که با اعتقاد در قیام شرکت کرده‌اند تا افرادی که سرباز بوده‌اند و مجبور به مقابله با مردم بودند که البته مناسب بود از سربازان و خادمان حرم، خاطرات بیشتری جمع‌آوری بشود تا زوایای کمتر شنیده شده قیام گوهرشاد، بیشتر روشن بشود. یکی از نکاتی که معمولاً افراد از شنیده‌های خود نقل می‌کنند و به دیده‌ها مستند نشده، محل دفن شهدای گوهرشاد است که با رجوع به چنین افرادی شاید به دست می‌آمد.
در برخی خاطرات چنین برداشت می‌شود که برخی با رویه بهلول (از نقش‌آفرینان قیام مسجد گوهرشاد علیه کشف حجاب رضاخانی) و سخنرانی او موافق نبوده‌اند و حتی ابراز مخالفت می‌کردند که این موضوع و دلیل آن در هیچ‌کدام از خاطرات تبیین و پاسخ داده نشده است.
کتاب «ماکسیم بر بام»، در خلال تکرار روایت‌ها، چهره واقعی پهلوی‌ها را در رویارویی با شعار آزادی نشان می‌دهد، اینکه چگونه افرادی که معتقد به حکم شرعی بودند در حرم امن رضوی به آسانی کشته یا زنده‌زنده دفن شدند یا سال‌ها در زندان و تبعید به سر بردند و حتی به شاهدان واقعه که متوجه حضور آنها می‌شدند رحم نکردند، زیرا شاهدان، تنها رسانه حاضر در آن عصر بودند که می‌توانستند بخش‌هایی از این اتفاق را روایت کنند.
خواندن این کتاب به هر ایرانی توصیه می‌شود زیرا هم بخشی از تاریخ این کشور است و هم نشان‌دهنده غیرت زنان و مردان مسلمان ایرانی است که زیر شعارهای پُرطمطراق آزادی و پیشرفت غربی با پوتین‌های شاه دست نشانده غربی له شدند. کتاب «ماکسیم بر بام» به نویسندگی اکرم یعقوبی به همت انتشارات
«راه یار» در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.