سگ‌های گله در یک‌دهه گذشته جان24 قلاده یوز را در پارک ملی توران گرفتند
زوال «یوز» در چنبره دام و جاده
بیتا میرعظیمی
خبرنگار
یک ماه و نیم پس از سرگردانی و چشم انتظاری «هلیا» برای بازگشت فرزند تلف شده‌اش در جاده میامی – سبزوار، یوزپلنگی دیگر با علائم کم‌خونی در زیستگاه‌های پیرامونی پارک ملی توران، تلف شد. طبق گفته رئیس پارک ملی توران به «ایران»، این یوزپلنگ نر متولد سال ۱۳۹۸ و فرزند خورشید بود که بعد از جدایی از مادر دیگر مشاهده نشده بود.
چندی پیش گزارشاتی از مشاهده یک قلاده یوزپلنگ در مناطق آزاد شمال توران به محیطبان‌ها می‌رسد. محیطبان‌ها به منطقه می‌آیند و یوز نر شناسنامه‌دار را با توجه به تصاویر و فیلم‌ها، شناسایی می‌کنند.
احمد رادمان می‌گوید: «یوز حال مساعدی نداشت و باید هر چه سریع‌تر اقداماتی برای بهبود آن انجام می‌شد.»
پسر خورشید غروب کرد
بلافاصله تیم دامپزشکی سازمان حفاظت محیط زیست و محیطبانان حیوان را بیهوش می‌کنند. در معاینه بالینی علائم کم‌خونی حاد و وجود چندین زالو در دهان حیوان مشاهده شد. همزمان اقدامات درمانی نظیر خروج زالوها و... روی حیوان انجام شده و پس از به هوش آمدن توله یوز، به سایت مرکز تحقیقات یوزپلنگ آسیایی منتقل شد. رادمان می‌گوید: «اما به‌رغم همه تلاش‌ها این توله یوز نر تلف شد. در حال حاضر نیز جسد حیوان جهت بررسی علت مرگ به تهران منتقل شده و هنوز نتیجه کالبدشکافی اعلام نشده است.»
سگ گله بلای جان یوزها
خورشید تنها توله از دست رفته توران نیست. تنها در سال‌جاری ۲ یوزپلنگ دیگر و در یک‌دهه اخیر 13 قلاده یوز در اثر تصادفات جاده‌ای شرق استان سمنان و عبور از جاده مرگ، جانشان را از دست داده‌اند.
طبق گفته رادمان رئیس پارک ملی توران «اگر جاده میامی-سبزوار فنس‌کشی شده بود شاید دیگر کمتر شاهد مرگ جاده‌ای این گونه ارزشمند در کشور بودیم. یوزهای توران را یا تصادفات جاده‌ای از بین می‌برد و یا سگ‌های گله؛ در این منطقه در یک‌دهه گذشته بالغ بر 24 قلاده یوز توسط سگ‌های گله از بین رفته است؛ این آمار نشان می‌دهد که توران منطقه‌ای پویا برای زادآوری یوزها است اما نمی‌توانیم بدرستی آن را مدیریت کنیم. باید دام‌ها خارج شده و به تبع آنها سگ‌های گله نیز در منطقه حضور پیدا نکنند.»
خال یوزها منحصربه‌فرد است
برخی از فعالان مدعی هستند که یوز تلف شده فرزند خورشید نیست. این مسأله اما توسط رادمان تکذیب می‌شود. او می‌گوید تصاویر موجود با یوز ازدست رفته مطابقت دارد. از سویی علیرضا جورابچیان، مدیر اسبق پروژه حفاظت از یوز آسیایی نیز به «ایران» می‌گوید: «طبق مطالعات انجام شده، خال‌های یوزپلنگ‌ها همانند اثر انگشت انسان‌ها منحصربه‌فرد بوده و امکان ندارد 2 یوزپلنگ دارای خال‌هایی مشابه باشند. البته چنانچه ادعا می‌شود که این یوز تلف‌شده فرزند خورشید است، باید تصاویر و مستنداتی از محل تولد، زایمان و جنسیت توله‌ها و... ارائه شود. البته تا جایی که بنده اطلاع دارم، بدون شک و تردید، چندین سال است که مطالعات مستمری روی گونه خاص یوز در زیستگاه‌ها انجام نشده است.»
حفاظت و تجهیز زیستگاه‌ها
او درباره مؤثر بودن فنس‌کشی جاده میامی نیز می‌گوید: «یوزپلنگ، گذرگاه‌ها و قلمروهای خاص خود را داشته و حصارکشی به تنهایی نمی‌تواند از بقای این گونه حفاظت کند. برای حل این مشکل باید با توجه به مطالعات دقیق، خواسته‌‌های یوز برای گذر از جاده میامی بررسی شده و به صورت ریشه‌ای حل و فصل شود. در غیر این صورت حصارکشی چندان نمی‌تواند مؤثر باشد. باید توجه داشت که یوزپلنگ‌ها این قابلیت را دارند تا با توجه به مشاهدات و محدودیت‌ها، قلمرو خود را تغییر دهند.
بنابراین در این خصوص بدون مطالعه دقیق نمی‌توان اظهارنظر کرد. ما در کشورهایی که در زمینه حیات‌وحش کار کرده و سرمایه‌گذاری کرده‌اند، گاهاً مشاهده می‌کنیم که جاده‌ای از وسط یکی از پارک‌های حیات‌وحش می‌گذرد اما دو طرف جاده با نصب سیم برق ضعیف حفاظت می‌شود. مانند آنچه که سال‌ها پیش در پارک ملی هیتوشا در نامیبیا مشاهده کردم. برخورد حیوان با این حصارها، برق ضعیفی ایجاد کرده و حیوان را به سمت گذر از مسیری دیگر سوق می‌دهد. به تدریج مسیرها تغییر کرده و حیوان به عبور از آنها عادت می‌کند.»
طبق گفته جورابچیان، اگر به جای هزینه‌های گزاف حصارکشی که نمی‌تواند به‌طور قطع در جلوگیری از تلف شدن یوزها جواب قانع‌کننده‌ای به ما ارائه دهد، اعتبارات در راستای حفاظت زیستگاه‌ها و تجهیز زیستگاه‌ها و تقویت انگیزه‌های حفاظتی محیطبانان صرف شود، به‌طور قطع و با توجه به تجارب موجود نتایج مطلوب‌تری حاصل خواهد شد.