اکرم رضایی
خبرنگار

تحول در حوزه نظام آموزشی کشور بویژه در آموزش و پرورش هم ضروری، هم مورد تأکید سندهای بالادستی از جمله سند تحول بنیادین و هم مورد مطالبه قشر وسیعی از ذی‌نفعان این حوزه است. در جدیدترین دستوری که رئیس جمهور به رضا مراد صحرایی وزیر آموزش و پرورش که بیش از یک ماهی است بر مسند این وزارتخانه نشسته، ابلاغ  12 موضوع است که به‌صورت فوری باید در دستور قرار بگیرد و «تحول در نظام آموزش و پرورش از طریق به روزرسانی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش» یکی از این دستورات است. پیش از این، در گزارشی به اهمیت و تقویت مدارس دولتی پرداختیم که یکی دیگر از این دستورات دوازده‌گانه بود و در آن به این موضوع اشاره شد که با توجه به وضعیت اقتصادی و معیشتی مردم، باید مدارس دولتی به لحاظ آموزشی و ساختار کیفی‌تر شوند تا همه اقشار جامعه بتوانند از آموزش یکسان برخوردار گردند. افزایش سرانه‌ها یکی از راه‌حل‌هایی بود که در آن گزارش به آن پرداختیم. حالا اما برای تحول باید چه موارد مغفول مانده‌ای را در نظر داشته باشیم؟ جدیداً آموزش و پرورش با رویدادی تحت عنوان «الف تا» بر موضوع تحول‌آفرینی از این منظر ورود کرد که معلمان به‌عنوان پیشتازان تحول، طرح‌های تحولی خود را به اشتراک بگذارند به این معنا که تحول در آموزش و پرورش از مسیر تحول در نگرش معلمان و داشتن معلمان خواستار تحول می‌گذرد.
 این همان نکته‌ای است که حجت‌الاسلام علی لطیفی معاون وزیر و رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی نیز بر آن تأکید دارد. او علاوه بر اینکه آموزش و به نوعی محیط آموزش به رویکردهای جدیدی نیاز دارد که حتی می‌تواند فضا و تجهیزات را هم شامل شود، تأکید می‌کند که «تا زمانی که نگاه‌ها و نگرش‌ها متحول نشود، فکر نمی‌کنم سایر تغییرات هم کارساز باشد.»
وی در ادامه با تأکید بر اهمیت تغییر در نگرش‌ها گفت: «حتی اگر کتاب‌های درسی را تغییر دهیم ولی نگرش‌ها نسبت به نوع آموزش با هدف تحول‌آفرین بودن تغییر نکند، فرصت‌های یادگیری بدیعی به وجود نیامده و تغییری اتفاق نمی‌افتد.»
رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی درباره اینکه تغییرات باید متناسب با تغییر نسل ها باشد و نباید تغییرات در آموزش را به گونه ای برنامه ریزی کرد که گویی می خواهیم یک نسل را تغییر دهیم گفت: «بر اساس اینکه مدام با تغییر نسل ها، افراد آموزش پذیر تغییر می کنند تحول در کلیت فرایند تعلیم و تربیت ضروری است. متحول کردن فرصت‌های یادگیری باید رخ بدهد و این تحول نباید متمرکز بر تغییرات در کتاب‌های درسی باشد.» این موضوع مورد اشاره لطیفی از این جهت مورد توجه است که در دهه‌های گذشته بیش از هر چیز این کتاب‌های درسی بودند که برای تغییر انتخاب می‌شدند در حالی که عملاً این تغییرات راه مطلوب برای تحول را طی نکرد و سند تحول بنیادین نیز پشت همان تغییرات ظاهری مسکوت ماند.
حجت‌الاسلام لطیفی با اشاره به اینکه نمی‌توان نسبت به ابزارهای ارتباطی نگاه انحصاری داشت، نیز به تفاوت نسل‌ها اشاره دیگری کرد و گفت: «امروزه ابزارهای ارتباطی متفاوت شده‌اند؛ نمی‌توان با یک نگاه انحصاری به ابزارهای ارتباطی، انتظار تغییرات جدی داشت. تمرکز بر ویژگی‌های هویتی و فرهنگی خیلی مورد انتظار است. همچنین توجه به مهارت‌های نرم خیلی در بحث تحول‌گرایی اهمیت دارد. آموزش این نوع مهارت‌ها اصلاً از جنس دانش نیست بلکه فراتر از آن است. در همین راستا آموزش و پرورش اخیراً طرح «الف تا» را برگزار کرد که در زمینه تحول‌آفرینی آموزشی بوده است. بدین صورت که یک بانکی شامل ایده‌ها و تجارب تحول‌آفرین مدرسه‌ای ایجاد کرده‌اند که طی آن معلمان می‌توانند با جست وجوی عناوین مدنظر به‌عنوان مثال «تربیت اقتصادی در دوره متوسطه» با چند تجربه در این زمینه مواجه شوند که این تجارب حاصل کار سایر معلمان در مناطق مختلف کشور است. بانک ایده‌ها و تجارب به اقدامات تحولی شتاب می‌دهد و این بانک از مهر ماه در اختیار معلمان است.»
به این ترتیب آموزش و پرورش دستور تحول در نظام آموزشی را کلید زده است؛ همان‌طور که رضا مراد صحرایی وزیر آموزش و پرورش نیز در زمینه ایجاد تحول در آموزش و پرورش و به طور کلی سیستم آموزشی کشور معتقد است؛ کلید واژه تحول در نظام آموزشی از دیگر «هم آموزی» است که باید در نظام شبکه‌ای قرار بگیرد؛ نمایی از تحول و کار گروهی است و در کار گروهی نتیجه توان پیدا می‌کند.
وی در این زمینه به بخش‌های مختلف در زمینه‌های تحول‌گرایی اشاره کرده و گفته بود: «در آموزش و پرورش چهار نهضت وجود دارد؛ یکی از این نهضت‌ها تربیت معلم است، در این نهضت معلم عنصر کلیدی تحول در هر جامعه است. در نهضت تربیت معلم مدتی نادیده گرفته شده که ما علاوه بر جبران این عقب‌ماندگی باید معلمانی برای آینده تربیت کنیم. نهضت دوم توانمندسازی خانواده‌ها است که همراه با بیش از ۱۶میلیون دانش آموزی هستند که در حال تحصیل‌اند. سومین نهضت تولید علم نافع است که مربوط به هنرستان است زیرا در هر مقطع دانش‌آموز باید مهارت‌هایی کسب کرده باشد. همچنین مدارس باید خود روایتگر اتفاقات و تحولات مدرسه خود باشند و یک رسانه داشته باشند تا شبکه‌ای برای مدرسه‌ها در راستای یادگیری و گفتمان‌سازی فراهم کنند و ما نیاز به روایتگری مدارس داریم و چهارمین نهضت روایتگری رسانه‌ای است. امر تحول امر گروهی است نه فردی که باید توسط مدرسه، برای مدرسه و با مدرسه باشد.»
حالا باید منتظر ماند و دید آیا نشانه‌های دستور مهم تحول در سال تحصیلی آینده چگونه در مدارس و سیستم آموزشی رخ نمایی می‌کند و امیدوار بود گرفتاری‌هایی که سند تحول بنیادین بعد از بیش از یک دهه تصویب و ابلاغ و... راه به جایی نبرده، گریبانگیر نگاه تحول‌گرا در آموزش و پرورش نشود.
شاید مسأله مهم در سیستم آموزشی این باشد که برنامه های تحول آفرین مثل سند تحول بنیادین خود تبدیل به یک گره در این سیستم می شود. کمااینکه طبق مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی با تغییراتی که در کنکور 1402 ایجاد شد، قرار بر این بود تا مدرسه و کتاب درسی نسبت به کلاس های کنکور و... اهمیت بیشتری پیدا کند اما اینکه پیامد این تغییر خود بیش از گذشته باعث نشود کنکور، سیستم آموزشی را به گروگان بگیرد خود جای سؤال است و باید منتظر ماند و نتیجه اش را دید.