فاطمه ترکاشوند
روزنامه‌نگار

برنامه‌های پنج‌ساله توسعه حالا به هفتمین دور ارائه و اجرای خود رسیده‌اند؛ برنامه‌هایی که توسعه کشور را در بخش‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بر اساس اسناد بالادستی، هدف‌گذاری می‌کنند تا از طریق قانونگذاری‌، ریل حرکت دولت برای 5 سال در هر بخش مشخص شود و پس از آن به آیین‌نامه‌های اجرایی برسد و عملاً به حرکت جامعه شکل دهد. بخش فرهنگ نیز همواره یکی از محورهای برنامه‌های توسعه را به خود اختصاص داده است و دولت‌های مختلف بر اساس اسناد بالادستی و البته با توجه به رویکردهای خود، در تدوین این بخش از برنامه‌ها، خطوط نسبتاً همسو یا غیرهمسویی را در لایحه برنامه‌های پنج‌ساله گنجانده‌اند. حالا نوبت به دولت سیزدهم رسیده تا در لایحه برنامه هفتم توسعه، محورهای مدنظر خود در حوزه فرهنگ را پیشنهاد دهد.
برنامه اول در چه شرایطی چه می‌گفت؟
قانون برنامه اول توسعه، مصوب سال 1368 که بر محور بازسازی کشور پس از جنگ تحمیلی نوشته شده بود، توسعه فرهنگی را در چند بخش دنبال می‌کرد. این قانون، وظیفه احداث و توسعه مراکز فرهنگی و هنری را به دوش وزارت مسکن و شهرسازی گذاشته و آیین‌نامه اجرای آن را هم به این وزارتخانه در کنار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، آموزش و پرورش و آموزش عالی سپرده بود.
تبصره 25 همین قانون، دولت را موظف می‌کرد تا «ظرف سه ماه برای تأسیس نظام متحد و هماهنگ امور فرهنگی و تبلیغی کشور و ادغام سازمان‌ها و مراکز موازی ‌لایحه قانونی لازم را به مجلس شورای اسلامی پیشنهاد کند.»
همچنین ‌تبصره 51 این قانون به اقتصاد فرهنگ توجهی ویژه کرده و به دولت اجازه داده بود «در طول برنامه پنج‌ساله، هر ساله معادل درآمدهای حاصل از فعالیت‌های فرهنگی و هنری و‌ سیاحتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که به خزانه واریز می‌شود، هنگام تنظیم بودجه سالیانه در ردیف جداگانه‌ای در بودجه وزارت مذکور جهت ‌توسعه فعالیت‌ها منظور شده و امکان هزینه آن فراهم شود».در این برنامه، «گسترش کمی و ارتقای کیفی فرهنگ عمومی تعلیم و تربیت و علوم و فنون در جامعه با توجه خاص نسبت به نسل جوان»، یکی از اهداف کلی و «سازماندهی و سیاستگذاری هماهنگ و همگون در امر فعالیت‌های فرهنگی بر مبنای آزادی عمل واحدهای اجرایی جهت تحقیق، تتبع، نوآوری‌ و ارائه خدمات فرهنگی» و «همگانی کردن فعالیت‌های فرهنگی و اجتناب از تفکر دولتی کردن امور فرهنگی با تأکید بر سیاست‌های نظارتی و هدایتی دولت» از اهداف خرد فرهنگی بوده‌اند.
«تقویت و توسعه ایرانگردی و جهانگردی»، «ترویج و نشر آثار و یاد رهبر کبیر انقلاب اسلامی» و «مشارکت بیشتر زنان در امور اجتماعی، فرهنگی، آموزشی و اقتصادی با حفظ شئونات خانواده و ارزش‌های متعالی شخصیت اسلامی زن» و «اولویت تأمین نیازهای فرهنگی، اجتماعی بر نیازهای سیاسی، نظامی و بر نیازهای اقتصادی» دیگر اهداف فرهنگی این برنامه در محورهای اجتماعی را دنبال می‌کردند. همچنین قانون برنامه اول توسعه برای کمک به بخش‌های فرهنگی تصویب کرده بود که «سهم اعتبارات فرهنگی و هنری در کل بودجه دولت از 1.4 درصد در سال 1367 به 1.9درصد در سال 1372 افزایش یابد».
فصلی تازه برای فرهنگ
از سال 68 تاکنون، 6 برنامه توسعه پنج‌ساله اجرایی شده‌اند و حالا در لایحه برنامه هفتم توسعه نیز محورهای فرهنگی مهمی مورد توجه دولت قرار گرفته است. در مقدمه این برنامه بر محوریت «ارتقای فرهنگ عمومی و رسانه» تصریح شده که در فصل پانزدهم تحت همین عنوان، برنامه‌های پیشنهادی دولت به تفصیل اشاره شده است. در ابتدای این فصل بر سنجه‌های کمی توسعه فرهنگی تأکید و مشخص شده که تا پایان پنج‌ساله هفتم تعداد رسانه‌های برخط ثبت شده باید به 600 هزار عنوان، تعداد صدور پروانه انتشار نرم‌افزارهای محتوایی داخلی به 5 هزار، تعداد مؤسسات فرهنگی چندمنظوره فعال به 5 هزار، تعداد هنرجویان هنرستان‌ها به 9 هزار و 300 نفر، تعداد فیلم‌های سینمایی تولیدشده به 100 عنوان و تعداد مؤسسات فرهنگی قرآن و عترت به هزار و 600 مؤسسه رسیده باشد.
ماده 75 این برنامه در راستای اعتلای فرهنگ عمومی، وزارت ارشاد را در محورهای متعددی مکلف کرده که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
 تهیه طرح اصلاح مأموریت، ساختار، وظایف و تشکیلات دستگاه‌های فرهنگی مصرف‌کننده بودجه دولتی به منظور بازطراحی ساختار فرهنگی کشور با هدف افزایش کارایی و اجتناب از هم‌پوشانی و تداخل مأموریت و وظایف و با رویکرد استقرار الگوی حکمرانی هوشمند، شبکه‌ای، تعاملی، مردم‌پایه و ارزشی- انقلابی
 راه‌اندازی سامانه رصد، پایش و سنجش مستمر شاخص‌های فرهنگ عمومی و سبک زندگی مردم به ‌منظور احصای دقیق و برخط داده‌های آماری مورد نیاز جهت تسهیل پردازش، تحلیل دقیق و ایجاد بستر مناسب برای آینده‌پژوهی روندهای سبک زندگی جامعه ایرانی
 تبیین، تبلیغ، ترویج و نشر آثار و اندیشه‌ها و سیره عملی حضرت امام خمینی(ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) در گستره ملی و بین‌المللی
 تدوین طرح مسجدمحوری در محلات
 برخورداری مراکز فرهنگی، هنری، قرآنی، رسانه‌ای، سینمایی، مطبوعاتی و تبلیغی- دینی دارای مجوز از دو حمایت ویژه «احتساب هزینه‌های انشعاب مصرف آب، برق و گاز براساس تعرفه فرهنگی (آموزشی)» و «استفاده از کاربری فرهنگی در فضاهای مسکونی مشروط به عدم تضییع حقوق ساکنان»
 معافیت مالیاتی اشخاص حقوقی فعال در ساخت، تکمیل، تجهیز و توسعه اماکن و فضاهای فرهنگی، هنری و ورزشی در مناطق محروم و کم‌برخوردار
توجه ویژه به نمایش خانگی و فضای مجازی
همچنین ماده 76 این برنامه به‌منظور حمایت از تولید محتوا در حوزه فضای مجازی با رویکرد گسترش و تعمیق فرهنگ اسلامی‌- ایرانی و مواجهه مؤثر با جنگ روانی و تهاجم فرهنگی و سیاسی دشمنان، هم‌سو با مصوبه سی‌ام خرداد شورای عالی انقلاب فرهنگی، بر تفکیک وظایف سازمان صداوسیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در حوزه صوت و تصویر فراگیر تأکید و تصریح می‌کند: «مسئولیت تنظیم‌گری، صدور مجوز، نظارت بر رسانه‌های فعال در عرصه صوت و تصویر فراگیر شامل رسانه‌های «کاربرمحور» و «ناشرمحور» و شبکه نمایش خانگی به‌ویژه تولید سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی و امثال آن و همچنین تبلیغات و آگهی در حیطه صوت و تصویر بر عهده سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران است».
همچنین ماده 77  این لایحه پیشنهادهایی را برای تقویت کارایی و اثربخشی رسانه ملی برای گسترش و تعمیق فرهنگ اسلامی- ایرانی و مواجهه مؤثر با جنگ روانی دشمنان ارائه می‌دهد که از آن جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد:
 مکلف کردن وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به تأمین پهنای باند و امکانات لازم برای دسترسی عموم مردم به شبکه‌ها و برنامه‌های رسانه ملی در اقصی نقاط کشور بر بستر شبکه ملی اطلاعات و همچنین دسترسی حداکثری در سطح بین‌المللی
 مکلف کردن سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به تدوین آیین‌‎نامه اجرایی نحوه حمایت و رسیدگی به تخلفات اشخاص در حوزه رسانه‌های کاربرمحور و ناشرمحور و نیز شبکه نمایش خانگی بویژه سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی و امثال آن در فضای مجازی در راستای حمایت از فرهنگ و ارزش‌های اسلامی- ایرانی و توسعه حکمرانی رسانه‌ای و همچنین با توجه به مسئولیت آن دستگاه‌های مذکور در تنظیم مقررات، صدور مجوز و نظارت بر رسانه‌های فعال در عرصه صوت و تصویر فراگیر.