نسبت مباهله با روشنفکری دینی
علی طالب‌لو
طلبه پژوهشگر
روز مباهله را پشت سر گذاشتیم. این حادثه اهمیت زیادی در تاریخ تشیع داشته و همواره مورد توجه اهل بیت و پیروان حقیقی‌شان قرار گرفته است.
معمولاً از داستان مباهله برای اثبات فضیلت اهل بیت و حضرت امیرالمؤمنین(ع) استفاده می‌شود در حالی که نکته مهم دیگری در این داستان وجود دارد که باید به آن توجه داشته باشیم. اینکه اساساً چرا پیامبر اکرم(ص) آنان را دعوت به مباهله کرد.
در ابتدای حادثه، رسول‌الله به اسقف نجران این‌طور نامه نوشت: به نام خدای ابراهیم و اسحاق و یعقوب؛ از محمد، پیامبر و رسول خدا به اسقف نجران. خدای ابراهیم، اسحاق و یعقوب را ستایش می‌کنم همگان را از پرستش بندگان به پرستش الله دعوت می‌کنم، از شما دعوت می‌کنم از ولایت‌الله پیروی کنید و از ولایت بندگان خارج شوید. اگر دعوت مرا نمی‌پذیرید، باید به دولت کریمه اسلامی مالیات جزیه بپردازید (تا در امنیت قرار گیرید)، در غیر این صورت به شما اعلام خطر می‌شود والسلام.[1]
پس از این نامه، گروهی از مسیحیان به مدینه رفتند و در مسجدالنبی با پیامبر اسلام مناظره کردند. پیامبر اکرم با استفاده از تعالیم انجیل و براهین عقلی آنان را محکوم کرد. اما آنان سخن پیامبر را نپذیرفتند. در این زمان آیه نازل شد که اینان اهل پذیرفتن حق نیستند. اگر آنان بر حقانیت خود اصرار دارند، بیایند تا مباهله کنیم.[2] مسیحیان نیز درخواست مباهله را پذیرفتند.
اما پس از فرارسیدن روز موعود، مسیحیان نجران از مباهله کردن منصرف شدند. پیامبر نیز به آنان فرمود: یا ایمان بیاورید و یا جزیه بپردازید والا با شما مبارزه خواهیم کرد تا ایمان بیاورید. آنان نیز پرداخت جزیه را انتخاب کردند. امیرالمؤمنین نیز با دستخط خودشان، جزیه آنان را مشخص کرد که شامل التزام به احکام اسلام، منع از ربادادن و رباگرفتن و نخوردن گوشت خوک و... بود. ایشان فرمودند با اینکه جزو مسلمانان نیستید ولی باید به احکام اسلام در حکومت اسلامی ملتزم باشید.
این داستان دارای نکات جدی و مهمی است؛ از جمله اینکه وظیفه پیامبر صرفاً ابلاغ نبوده است، بلکه در مواردی حاضر بودند که با کفار مناظره هم بکنند. همچنین این آیه می‌تواند مراد آیه لااکراه فی‌الدین را نیز مشخص کند. دین، امری قلبی است ولی باعث نمی‌شود که احکام اسلامی را در جامعه اسلامی جاری نکنیم.
این داستان، روشنفکری دینی را با چالش‌هایی جدی مواجه می‌کند. روشنفکران معتقدند که همه افکار محترمند و ما نباید کسی را مجبور به پذیرش دین کنیم. آنان می‌گویند وظیفه پیامبران تنها ابلاغ و دعوت است نه چیزی ورای آن. درحالی که پیامبر اکرم(ص) مسیحیان نجران را مجبور به پرداخت جزیه نمود و ابتدائاً پیشنهاد کرد که برای اثبات حقانیت، یکدیگر را لعن کنیم.
[1]- سیره حلبی، جلد 3، صفحه 239.
[2]- مباهله به معنی درخواست لعن و نفرین الهی برای اثبات حقانیت یکی از طرفین.