فریبا خان‌احمدی
خبرنگار

صنعت دارو و تجهیزات پزشکی در سال‌های گذشته از جهات مختلفی آسیب دید؛ از یک سو این صنعت به واسطه تحریم‌های ظالمانه امریکا و عدم همکاری بانک‌ها برای نقل و انتقال ارز تحت فشار قرار گرفت و از سوی دیگر به واسطه اعمال برخی سیاست‌های داخلی دولت قبل همچون تخصیص ارز 4200 تومانی نتوانست به جایگاه خود در منطقه دست یابد و منزوی شد. هر چند که در آن زمان هم برخی شرکت‌های داروسازی تلاش‌شان بر ادامه صادرات و ارز‌آوری بود اما بازار صادرات دارو در سیطره قاچاقچیان معکوس دارو بود چرا که اختلاف ارز دولتی با ارز آزاد وسوسه انگیز بود و سودجویان را به سمت قاچاق معکوس دارو هدایت می‌کرد. در همین حال، صنعت داروی ایران در شرایطی پا در رقابتی ناعادلانه گذاشته بود که از یک سو عده‌ای با سوءاستفاده از ارزانی بازار دارویی کشور به واسطه تولید دارو با ارز دولتی، بازار‌های اطراف را با داروهای قاچاق پر کرده بودند و از سوی دیگر تمایلی برای تسهیل و ایجاد رغبت در تولیدکنندگان دارو به جهت گسترش صنعت دارویی ایران در خارج از مرزها وجود نداشت. از همین رو حالا که حدود یک سال است ارز دولتی دارو حذف شده و یارانه دولتی دارو به طرح دارویار تزریق می‌شود، انتظار می‌رود صادرات دارو به کشورهای اطراف با افزایش قابل توجهی مواجه شود. دولت سیزدهم نیز فرصت را مغتنم شمرده و ضمن مسدود کردن راه‌های قاچاق سازمان یافته دارو به کشورهای همسایه از جمله عراق به عنوان کشور مقصد قاچاق دارو مسیر صادرات را برای تولیدکننده‌های داروی ایرانی تسهیل کرده است. اهمیت موضوع صادرات دارو بیشتر مشخص می‌شود وقتی بدانیم دولت ایران در اول هفته‌ای که گذشت میزبان عالی‌ترین مقام حوزه سلامت کشور عراق بود. نتایج رایزنی‌ها و تفاهمنامه‌های دولت ایران با مقامات کشور عراق بیانگر این نکته است که اقتدار و کیفیت صنعت داروی ایران بیش از پیش در منطقه به نمایش گذاشته می‌شود. طبق آمارهای سازمان غذا و دارو، ۱۸۰ کارخانه تولید داروی نهایی و ۶۵ کارخانه تولیدکننده ماده اولیه و مؤثره تولید دارو در ایران وجود دارد و سیستم پخش دارو از طریق ۶۲ شرکت پخش در اختیار ۱۴ هزار داروخانه در سراسر کشور قرار می‌گیرد. با این حال ارزش ریالی بازار دارویی ایران سال گذشته بیش از ۱۰۰ هزار میلیارد تومان و ارزبری حوزه دارو در ایران ۲ میلیارد دلار بوده و ۹۹ درصد داروهای مورد نیاز در داخل تولید می‌شوند. از طرفی در حوزه تجهیزات پزشکی ۴۰ درصد بازار توسط تولیدکنندگان داخلی تأمین می‌شود، به طوری که اقلامی چون دستگاه‌های الکتروشوک، ونتیلاتور، همودیالیز، شتاب دهنده و بسیاری از ملزومات مورد نیاز تولید، تأمین و برخی از آنها نیز صادر می‌شوند.
دکتر حمیدرضا اینانلو سرپرست امور بین‌الملل سازمان غذا و دارو درباره موانع صادرات داروی ایرانی به کشور عراق و چگونگی تسهیل آن به «ایران» می‌گوید: «وزیر بهداشت عراق در اولین سفر خود همراه هیأتی بلندپایه وارد ایران شد، این دیدار که با وزیر بهداشت و مسئولان حوزه سلامت کشور عراق و طرف ایرانی انجام شد، نقطه عطفی در صادرات داروهای ایرانی به عراق است. مسئولان حوزه دارویی کشور عراق در حوزه عمومی و دولتی عراق فعال بودند، با توجه به اینکه ایران سال‌های متمادی در زمینه صادرات دارو به کشور عراق همکاری دارد اما همکاری دوجانبه در سطح تفاهمنامه‌هایی که بین وزیر بهداشت عراق و کشورمان بسته شد منحصر به فرد است.»
وی در ادامه درباره جزئیات تفاهمنامه تسهیل صادرات دارو به عراق می‌افزاید: «در تفاهمنامه‌ای که بین وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با وزیر بهداشت عراق بسته شد، موضوع صادرات دارو و تجهیزات پزشکی و فرآورده سلامت و انتقال تجربه و تکنولوژی ساخت داروی ایرانی و تجهیزات پزشکی ایران در اولویت برنامه‌ها بود اما در حوزه بهداشت و درمان نیز قراردادهایی بین طرفین امضا شد.»

اقدامات فنی درخصوص تأییدیه های بین المللی
به گفته سرپرست امور بین‌الملل سازمان غذا و دارو، در این تفاهمنامه به تسهیل فرایند ثبت دارو و تجهیزات پزشکی ایرانی به عنوان ابزار مهم توسعه صادرات به عراق تأکید شد. با توجه به اینکه پروسه صادرات دارو به این شکل است که کشورهای واردکننده دارو از قبل اقدامات فنی را در خصوص تأییدیه‌های بین‌المللی انجام می‌دهند و پس از آن اقدام به ثبت دارو می‌کنند تا دارو را از کشور تولیدکننده وارد کنند، طبق مذاکرات طرفین قرار بر این شد صادرات داروهای ثبت شده در ایران به مثابه ثبت در عراق تلقی شوند.
اینانلو با اشاره به فرایند تسهیل ثبت داروهای ایرانی در عراق عنوان می‌کند: «عراق تسهیلات مناسبی برای آسان‌ شدن واردات دارو و تجهیزات پزشکی ایرانی در نظر گرفته است. مقامات وزارت بهداشت از وزیر بهداشت عراق درخواست کردند که داروهای ثبت شده در ایران را به شرطی که در کشور عراق تولید داخل نداشته یا تولید کفایت تأمین بازار را نداشته باشند، به مثابه ثبت در عراق تلقی کنند. در واقع با تسهیل ثبت داروی ایرانی در عراق یکی از موانع مهم صنعت دارویی کشور برداشته می‌شود چرا که از این پس طبق تفاهمنامه کشور عراق، واردات داروهای «های تک» را که نیاز به گواهی و تأییدیه‌های بین‌المللی دارند برای داروهای ایرانی مستثنی کرده است، از طرفی همچنین توافق کرده‌ایم که کشور عراق فرایند رگولاتوری دارو در ایران را قبول کند. با توجه به اینکه شرکت‌های دارویی و تجهیزات پزشکی نظارت‌های کیفی را بر عهده رگولاتوری کشور خودشان قرار می‌دهند و بر اساس دستگاه رگولاتوری پروانه ورود دارو را به بازار رصد می‌کنند، در این زمینه نیز وزیر بهداشت عراق قبول کردند که تأییدیه ایران را برای مطالعات بالینی و هم ارزی زیستی بپذیرند؛ این پروسه نیز به ثبت داروی ایرانی در عراق کمک می‌کند.»
وی با بیان اینکه ایران توانمندی‌های زیادی در حوزه دارو و تجهیزات پزشکی دارد، می‌گوید: «دولت ایران فقط زمینه صادرات دارو و تجهیزات پزشکی را به عراق تسهیل کرده است و در واقع با پای کار آمدن بخش خصوصی در زمینه تولید دارو، تجهیزات پزشکی و انتقال تکنولوژی به اعتبار صنعت داروی کشور افزوده می‌شود، همچنین صنعت دارویی می‌تواند از این مسیر به بازارهای جهانی ورود کند. در چنین شرایطی که صنایع دارویی و تجهیزات پزشکی بتوانند از داخل مرزهای کشور به خارج از مرزها هدایت شوند از لحاظ کمی و کیفی رشد می‌کند.»
به گفته سرپرست امور بین‌الملل سازمان غذا و دارو، صادرات دارو به عراق نوعی بازی برد-برد برای طرفین ایرانی و عراقی است. ایران سابقه همکاری با دستگاه رگولاتوری دارویی عراق را دارد، از سوی دیگر در سنوات قبل کارشناسان عراقی در آزمایشگاه مرجع سازمان غذا و دارو آموزش دیده بودند. از این رو توافق کردیم در بحث نظارت و تولید کمک شود و آنها هم ارتقای ظرفیت دهند.

فعالیت شرکت های ایرانی درخصوص سرمایه گذاری و انتقال تکنولوژی دارویی به عراق
اینانلو با بیان اینکه صادرات داروی ایرانی به عراق بدون ارزیابی و فقط از طریق مستندات داخلی انجام می‌شود، عنوان می‌کند: «طبق این قرارداد دوطرفه شرکت‌های ایرانی نیز در بحث سرمایه‌گذاری و تولید مشترک و انتقال تکنولوژی به عراق باید فعال باشند، این موضوع به رشد صنعت و بین‌المللی شدن صنعت داروی ایرانی کمک می‌کند.»
وی با اشاره به اینکه کارخانه داروسازی و تعداد انگشت شماری شرکت داروسازی در عراق در جریان حمله امریکا و ناامنی غیر فعال شده است، اظهار می‌دارد: «تفاهمنامه دولت ایران با عراق این امکان را برای بخش خصوصی فراهم می‌کند که بتوانند برای احداث کارخانه در عراق ترغیب شوند. یکی از مواردی که باعث می‌شود ورود غیر قانونی و قاچاق دارو در مرزهای ایران و عراق به کمترین سطح برسد همین مسأله صادرات دارو و احداث کارخانه‌های ایرانی بخش خصوصی در کشور عراق است.»
دکتر اینانلو با تأکید بر اینکه بازار دارویی داخل کشور محدود است، می‌گوید: «طبق سیاست‌های کلی حاکمیت و اسناد بالادستی چاره‌ای نداریم جز اینکه به سمت توسعه صادرات غیر نفتی حرکت کنیم، ضمن آنکه ارزش افزوده‌ای که دارو و تجهیزات پزشکی ایجاد می‌کند، مطلوب است. در شرایطی که منابع ارزی وضعیت زیاد مطلوبی ندارد صادرات کمک می‌کند منابع ارزی جدیدی ایجاد شود و ارز حاصل از صادرات می‌تواند منابع مورد نیاز را برای تهیه مواد اولیه صنعت دارو فراهم کند.»