نگاهی به دایرةالمعارف شگرفی به نام الغدیر
بسی رنج بردم در این سال چهل!
علیرضا ملوندی
خبرنگار
وقتی در آستانه روز عید غدیر قرار می‌گیرید و از شما می‌پرسند یک کتاب در مورد غدیر بگو، چه می‌گویید؟ احتمالاً شما هم کتاب الغدیر را پیشنهاد می‌کنید، اما این کتاب چیست که این‌قدر در زمینه غدیر معروف شده و کمتر کسی است که حداقل نامش را نشنیده باشد.
اول بگویم که الغدیر یا دقیق‌تر بگویم «الغدیر فی‌الکتاب والسنة والادب» یک کتاب سنگین پژوهشی در 11 جلد عربی است که در 22 جلد به زبان فارسی ترجمه شده است و طبیعتاً خواندن تمام آن کار همه نیست و بیشتر پژوهشگران و محققان با آن سروکار دارند.
الغدیر بنا بود یک مجموعه 20 جلدی باشد اما عمر علامه عبدالحسین امینی مؤلف آن، به چاپ کفاف نداد و در جلد یازدهم به پایان رسید و باقی مجلدات به صورت دستنویس نزد خانواده وی باقی ماند.
الغدیر همان‌طور که از نامش پیداست کتابی است که علامه امینی در آن به واقعه غدیر و اثبات ولایت بلافصل امیرالمؤمنین(ع) پس از پیامبر اسلام(ص) می‌پردازد و علامه امینی برای اینکه بتواند ادعایش را در این زمینه ثابت کند، شواهد پیاپی و متعددی از قرآن کریم، کتاب‌های حدیثی اهل سنت و اشعار شعرا از قرن اول تا قرن سیزدهم هجری قمری آورده است، اما بخش شگفت‌انگیز الغدیر اینجا است که علامه امینی برای نوشتن آن 40 سال زحمت کشید و در روزگاری که از کامپیوتر، اینترنت و کتابخانه‌های دیجیتالی خبری نبود، به کشورهای مختلف جهان سفر کرد تا سند و مدرکی در اثبات واقعه غدیر و دلالت آن بر ولایت امیرالمؤمنین(ع)، جا نماند.
سید جعفر شهیدی از قول علامه امینی نقل می‌کند که وی 10 هزار کتاب را از ابتدا تا انتها خوانده و به بیش از صد هزار کتاب هم برای تألیف الغدیر رجوع کرده است.
علامه امینی برای تهیه، مطالعه و فیش‌برداری ابتدا از کتابخانه‌های عمومی و خصوصی نجف شروع کرد و کتابی در نجف نمانده بود که از غدیر گفته یا اشاره‌ای به آن داشته و علامه امینی آن را ندیده باشد. با مطالعه کتاب‌های موجود در نجف فهمید که کتاب‌های زیادی وجود دارد که برای دست یافتن به آنها باید به شهرهای دیگر برود.
علامه امینی به همراه همسرش سفرهای علمی‌اش را شروع کرد و به کربلا رفت. پس از کربلا به تهران آمد و کتابخانه‌های مجلس، سپهسالار، ملی و ملک را زیر و رو کرد و بعد از آن راهی مشهد مقدس شد تا از گنجینه ارزشمند آستان قدس رضوی بهره ببرد. او به بروجرد و کرمانشاه هم رفت و پس از آنکه کتابخانه‌های اصلی ایران را جستوجو کرد و مطمئن شد چیزی از چشمش جا نیفتاده است در سال 1339 به همراه همسرش رهسپار سفر سخت هند شد.
همسر علامه امینی در این راه به‌عنوان دستیار علمی و بعضی وقت‌ها نسخه‌بردار همراه او بود. امینی در هند کتابخانه‌های بزرگ و کوچک دهلی، حیدرآباد، دکن، لکنهو، رامپور و... را جستوجو کرد و تمام منابع موجود در هند را که به کار تحقیق سترگش می‌خورد مشاهده کرد و بعضی اوقات شب‌ها هم در کتابخانه‌ها می‌خوابید تا کار نسخه‌برداری‌اش به اتمام برسد.
علامه امینی چهار سال بعد و وقتی خیالش از بابت هند راحت شد، دریافت که منابع دیگری هم وجود دارند که باید آنها را هم مطالعه کند. در سال 1343 رهسپار سوریه شد و به دمشق، حمص و حلب رفت و کتاب‌های خطی نایاب را نظاره کرد و در سال 1346 به مصر رفت و در میان این سفرها ترکیه را هم جا نینداخت و کتاب‌هایی را که در زمان عثمانی یا پیش از آن تألیف شده بود و در کتابخانه‌های ترکیه فعلی بودند نسخه‌برداری کرد.
حاصل این پژوهش فوق تصور و بسیار سنگین، آن شد که هیچ سخنی در کتاب الغدیر بدون منبع و مأخذ نماند و این کتاب به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و قدرتمندترین کتاب‌های شیعی قلمداد می‌شود.