با یار مهربان، مهربان باشیم
جبار آذین
استاد دانشگاه و منتقد
روزگاری بود که یکی از راه‌های شاخص دستیابی به دانش و هنر، مطالعه کتاب محسوب می‌شد و کتاب و کتابخوانی ارجمند و مهم بود. همچنین بلندآوازه‌ترین شخصیت‌های علمی و فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی و سیاسی، کسانی بودند که روشنای راه موفقیت‌شان را مدیون نوشتار کتاب‌ها می‌دانستند و مضامین و محتوای کتاب‌های مختلف، عصای دست پیشگامان عرصه‌های علم و صنعت و تمدن شمرده می‌شد. افزون بر این ویژگی‌ها، محتوای کتاب‌های تخصصی، یاری‌بخش علاقه‌مندان حوزه‌های گوناگون بود.
گرچه هنوز هم برخی آثار تخصصی، ابزار کار و تحصیل و تدریس اهل آن است، ولی این مهم، در این محدوده خلاصه و حبس شده و به‌عنوان نمونه، به ندرت یک مهندس و پزشک و غیره را می‌توان یافت که جدا از کتاب‌های تخصصی خود، دوستدار مطالعه آثار رشته‌های دیگر باشد. به اینها بیفزایید نفوذ و سلطه فضای مجازی و تشکیل هزاران شبکه اجتماعی را که با ارائه کلی اطلاعات خلاصه شده، مانع روی‌آوری کتابخوان‌های سابق به کتاب و تولد کتابخوان‌های جدید شده‌اند.
کمبود کتاب‌های نوگو و اشباع بازار کتاب از انواع کتاب‌های خیابانی و بیابانی و بازاری، از مواردی است که سد راه افزایش جماعت کتابخوان شده است. اگر به این مسائل، مشکلات کاغذ و چاپ و نشر و گرایش قشرهایی از جامعه را به ثروت‌اندوزی برخلاف شعر و شعار شهیر پیشین؛ «علم بهتر است یا ثروت؟» که برتری مدافعان علم را به همراه داشت و امروز به ترجیح ثروت بر علم، تغییر مسیر و جهت داده بیفزاییم، درمی‌یابیم که اوضاع فرهنگ و ادب و هنر کشور نیازمند تحولات اساسی است. پرسش بنیادین در این ارتباط این است که، چرا با‌وجود حمایت‌های دولتی و نهادی، بازار خرید و فروش کتاب داغ نیست و بر طیف کتابخوان‌ها افزوده نمی‌شود.
چرا با وجود برگزاری نمایشگاه بزرگ کتاب تهران و دیگر نمایشگاه‌های استانی کتاب و مملو بودن کتابخانه‌ها از کتاب‌های مختلف، به جز دانش‌آموزان و دانشجویان، تعداد کمی سراغ مطالعه کتاب و تحقیق و پژوهش در این راستا می‌روند و چرا کتاب به یک اثر زینتی در قفسه‌ها و تزئینی و اشرافی به لحاظ گرانی در فروشگاه‌ها تبدیل شده است؟ ایران امروز به نهضت بزرگ فرهنگی در فضای کتاب و کتابخوانی نیاز دارد و در راه اجرایی شدن این مهم، یاری، همدلی و همکاری ملی مسئولان فرهنگی، نویسندگان و مؤلفان و مترجمان و استادان دانشگاه‌ها، کتاب‌دوستان، کتابفروشی‌ها، کارخانجات تولید کاغذ و مسئولان و اداره‌کنندگان چاپ و نشر و حمایت‌های مادی و معنوی دستگاه‌ها و جریان‌های بزرگ فرهنگی کشور، حرف اول و آخر می‌زند.
اگر روزگاری چنین پیمان مودتی برقرار و اجرایی شود، شاهد تأثیرهای شگرف و رشد کمی و کیفی کتابخوان‌ها در کشور و توسعه ایران عزیز در سایه علم وایمان خواهیم بود. با این حال نباید همت‌ها و تلاش مسئولان و متولیان در دایر نگهداشتن بازارکتاب، کوشش درجهت تولید و تهیه کاغذ و همکاری ناشران برای چاپ و نشرآثار ارزشمند هنری، علمی، ادبی و استقبال یاران جدانشدنی یار مهربان را نادیده گرفت و این یار قدیمی و همیشگی را بی‌یار و یاور در انبوه مشکلات تنها گذاشت. باید برای حمایت از کتاب، به نهضت ملی کتابخوانی پیوست و باز هم امیدوارانه به اثبات رساند که همچنان علم بهتر از ثروت است، چراکه ثروت واقعی و ثروت‌ساز حقیقی، کتاب و علم و دانش است.