یادداشتی به بهانه موضوع فیلم «آدمکش» 2023
آیا می‌توان کنترل ذهن افراد را به دست گرفت؟
محمدحسن موحدی
روانشناس و کارشناس فرهنگی
آیا انسان‌ها می‌توانند کنترل ذهن دیگران را به دست بگیرند؟ آیا می‌توانند احساسات کس دیگر را با ورود به کالبد او تغییر دهند؟ آیا می‌توانند کالبدی را مجبور به انجام رفتاری خاص کنند؟
شاید بعد از دیدن فیلم «آدمکش» تمامی این سؤالات در ذهن شما شکل بگیرد. با ورود یک کرم در بدن افراد، آنها به کنترل ما درمی‌آیند و در واقع انگار ذهنیت ما به جای آنها تصمیم می‌گیرد. انگار کالبد، کالبدی قرضی است اما فکر، احساس و رفتار را همگی ما به دست گرفته‌ایم. البته در مورد اسم فیلم هم ساعت‌ها می‌توان صحبت کرد که اساسین آیا از حشاشین گرفته شده است یا آنکه به معنای طرفداران حسن صباح است. اما در معنای کلی خود نام قاتل یا کشنده را به خود می‌گیرد.
کنترل ذهن بشری، موضوعی است که از اوایل خلقت بشر درباره آن بحث و تبادل نظر شکل گرفته است. اینکه ما چگونه می‌توانیم ذهنیت طرف مقابلمان را در دستان خود بگیریم! آیا اصلاً چنین چیزی ممکن است؟ به نظر می‌رسد سال‌ها تلاش بشری بر تأثیرگذاری شناختی، رفتاری یا حسی بر دیگران انجام شده است. چه اینکه انواع مختلف کتاب‌های روانشناسی اجتماعی در این باب نوشته شده است که چگونه می‌توان با انواع رفتارهای مختلف، تأثیرگذاری را در جامعه زیاد کرد.
اما بحث کنترل کردن و تأثیرگذاری بر افکار دیگران در اختلالات مختلف نیز وجود دارد؛ به طور مثال بسیاری از کسانی که مبتلا به انواع مختلفی از اضطراب‌ها هستند، می‌خواهند همه چیز را تحت کنترل خود قرار دهند و حتی این موضوع در اضطراب یا فوبیای اجتماعی به کنترل ذهن افراد نیز برمی‌گردد. حتی در علائم روانشناختی اختلالات هذیانی، هذیان کنترل را داریم که تصور غلط درباره کنترل افکار توسط دیگران است.
این بحث سال‌هاست که در سینما مطرح شده است. حتی می‌توان گفت بحث جهان‌های موازی که بسیاری از فیلم‌ها را درگیر خود کرده است تا حدودی بحث کنترل ذهن، افکار، احساسات و رفتار است. اینکه در چهارچوب دنیای موازی ذهنی ما رفتارهای دیگری را از فرد شاهد هستیم. حتی بحث نفوذ در افکار و کاشت ذهنیت‌های دیگر توسط تلقین -که اتفاقاً با همین نام و موضوع توسط نولان ساخته شده است- مطرح است و سینما در فیلم‌های دیگر خودش، از نفوذ در افکار در خواب هم صحبت می‌کند.
اما آیا می‌توان با تغییر مدارهای عصبی، یا نفوذ در خواب و یا تلقین، کاشت ذهنی کرد؟ یا کالبد کس دیگری را تحت اختیار کامل خود گرفت که هر رفتاری ما بخواهیم با کالبد او صورت دهیم؟ به نظر می‌رسد که با تلقین یا تغییر و تحریک در مدارهای عصبی یا سیستم شیمیایی بدن می‌توان تغییرات ایجاد کرد. چه اینکه روان‌درمانی یا دارودرمانی تغییراتی در فرد ایجاد می‌کند. یا تغییرات و تحریک قسمت‌های مختلف مغز می‌تواند تغییرات احساسی یا رفتاری را ایجاد کند، اما اینکه فرد را از حیز انتفاع و اختیار خود ساقط کند شاید کابوس دور فیلم‌هایی چون «آدمکش» باشد که با آن بخواهند در برخی موضوعات چون کنترل کردن کامل بدن دیگران قدرت‌نمایی کنند.