چرا نهادهای فرهنگی اثر ندارند؟
مهمترین سرمایه نهادهای فرهنگی
رضا دبیری‌نژاد
موزه‌دار
وقتی صحبت از نهاد فرهنگی می‌کنیم بیش از هر چیزی رویدادها و محصولات فرهنگی به مثابه عملکرد این سازمان به ذهن می‌آیند اما باید در نظر داشت که این محصولات یا رویدادها صرفاً از جنس تولید محصولات مادی دیگر نیستند که آنها را در یک فرایند کارخانه تولیدی نگریست. تقلیل نهادهای فرهنگی به کارخانه تولیدی از تنوع و اثربخشی این محصولات یا نهادها می‌کاهد. به همین نسبت سرمایه نهادهای فرهنگی نیز سرمایه‌های مادی آنها نیست که همانند سایر نهادهای اقتصادی یا عمرانی با داشته‌های مادی‌شان سنجیده شوند. سرمایه مادی در نهادهای فرهنگی نمی‌تواند به محصول فرهنگی بینجامد یا سبب ارتباط اجتماعی و فرهنگی شود، حتی در وجود سرمایه‌های مادی همچون اماکن و یا فضاهای منتسب به نهادهای فرهنگی آنچه آنها را زنده و پویا می‌سازد روح فرهنگ است و روح فرهنگ هم حاصل شناخت، برنامه‌ریزی و ارتباط فرهنگی است که همه اینها به واسطه نیروهای فرهنگی تحقق می‌یابد و در واقع باید بگوییم که سرمایه اصلی نهادهای فرهنگی نیروهای فرهنگی آنها است. آنچه سازمانی را فرهنگی می‌سازد ساختار سازمانی نهادها، نگرش و رفتار شبکه موجود در سازمان است. نهادهای فرهنگی بدون نیروی فرهنگی عملاً از ورطه فرهنگ خارج شده‌اند حتی اگر ده‌ها مرکز با عنوان فرهنگ داشته باشند. اما اینجا تأکید بر فرهنگی بودن نیروها است که حاصل تخصص، تحصیل، دغدغه، تجربه و زیست فرهنگی آنهاست. باید همه این موارد را با هم نگریست و نمی‌توان به یکی اتکا کرد. مهمترین امکان تقویت یک نهاد فرهنگی نیز تقویت سازمانی آن است. این در حالی است که گاه به تبع یک الگوی ثابت تصور می‌شود که باید نیروی انسانی را در نهادهای فرهنگی کاهش داد یا حجم بودجه نیروی انسانی را در قیاس با سایر ردیف‌های هزینه‌ای کمتر کرد و این یعنی کاهش توان و سرمایه یک نهاد فرهنگی. با کاهش نیروی انسانی و یا تقلیل توانایی و تجربه نیروی انسانی یک سازمان و یا ساده نگری به تخصص‌های فرهنگی عملاً نگرش، دانش، تخصص و برنامه‌ریزی مؤثر را از یک نهاد فرهنگی کاسته‌ایم. این یکسان‌نگری سبب شده است که در بسیاری موارد تداوم تجربیات نهادهای فرهنگی دچار انقطاع شود و عملاً یک سازمان بخش عمده‌ای از کار تخصصی خود را برون سپاری کند و در نتیجه توان تولیدی، ارتباطی و اثربخشی را از دست بدهد. سرمایه‌گذاری و هزینه نهادهای فرهنگی بر نیروی انسانی متخصص را نباید بی‌ارزش و یا جاری تلقی کرد این همه توان یک نهاد است که مهمترین سرمایه آن محسوب می‌شود تا یک سازمان بتواند به تناسب زمانه بیندیشد و به تناسب شرایط فرهنگی هم تولید کند.