راهبرد خنثی‌سازی تحریم با ابزار دیپلماسی اقتصادی
گفت‌و‌گو با عضو هیأت علمی دانشگاه به مناسبت سفر رئیس‌جمهور به چین
بازدید چندی پیش رهبر انقلاب از نمایشگاه توانمندی‌های داخلی و اکنون سفر رئیس‌جمهور به چین، همگی، از توقف‌ناپذیری ایران در پیشبرد راهبرد مقاومت فعال، متنوع‌سازی و خنثی‌سازی تحریم‌ها با وجود فشارهای خارجی حکایت دارد. به همین بهانه درباره چرایی اعمال جنگ اقتصادی و نیز راه‌های مقاوم‌سازی اقتصاد، از جمله با ابراز دیپلماسی، با امیرحسین طاهری، عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی گفت‌و‌گو کرده‌ایم که می‌خوانید.
اساساً چرا دشمن به تحریم ایران روی آورده است و آیا می‌توان تحریم را مرحله سومی از فشارها؛ پس از جنگ تحمیلی و فشار سیاسی در مسأله هسته‌ای دانست؟
تحریم همواره به‌عنوان ابزاری برای تحمیل اراده کشورهای سلطه‌جو در عرصه جهانی مورد استفاده قرار گرفته. از ابتدای پیروزی انقلاب، تحریم‌های ظالمانه متعددی علیه کشورمان اعمال شد، به‌طوری که می‌توان گفت جنگ ترکیبی همواره در دستور کار دشمنان از جمله امریکا بوده و همچنین فشار سیاسی در مسأله هسته‌ای، به عنوان بخشی از مکانیزم راهبردی دشمن در طول بیش از ۴۳ سال گذشته علیه کشورمان دنبال شده است.
راهبرد کلان تقویت تولید ملی و مقاومت‌پذیرکردن اقتصاد کشور تا چه اندازه در برابر تحریم مقاوم است؟
در سال‌های اخیر با شکست اکثر تهاجمات دشمن، تحریم‌های شدیدتر اقتصادی در دستور کار قرار گرفته. این شرایط باعث شد رهبر انقلاب ادبیات جدیدی را برای اقتدار ملی و اقتصادی ترسیم کنند. این عرصه که با ظهور مفهومی به نام اقتصاد مقاومتی تجلی یافت، بیانگر مجموعه سیاست‌هایی است که اقتصاد را براساس شرایط مستحدثه تدوین کرده، و نوعی مقاوم‌سازی، انعطاف‌پذیری و اقتدار همزمان را برای این حوزه فراهم می‌آورد. نکته اصلی این است که اقتصاد مقاومتی یک تاکتیک نیست، بلکه فرایندی نظام‌ساز است و صرفاً در ارتباط با تحریم‌ها نخواهد بود، بلکه اگر هجمه‌ها هم پایان یابند، باز هم باید به عناصری که در سند سیاست‌های کلان اقتصاد مقاومتی وجود دارد، به‌عنوان الگوی بدیل اقتصادی توجه شود. در واقع، حیات نظام اقتصادی کشور در گرو مقاومت علیه آماج حملات اقتصادی و سیاسی بیرونی و شوک‌ها و تهدیدات داخلی است که علاوه بر کارآمدی در اداره معیشت جامعه، بتواند حضور فعال جمهوری اسلامی ایران را به‌عنوان الگو و الهام‌بخش در تحولات جهان میسر سازد.
شما از فرصت گفتمان سیاسی اقتصاد مقاومتی به‌عنوان ابزاری برای اصلاح ساختارهای معیوب یاد کردید. این فرصت‌ها چه بودند و تا چه حد توانستیم استفاده کنیم؟
به‌رغم مشکلات ناشی از تحریم‌ها، واکنش به این محدودیت‌ها سبب‌ساز فرصت‌هایی در جهت بالندگی کشور شد. در واقع جمهوری اسلامی ایران با آگاهی تاریخی و تجربه‌های سیاسی در قبال جنگ اقتصادی امریکا، با بهره‌گیری از توانمندی‌های داخلی، ضمن مقاومت در میدان این جنگ اقتصادی نابرابر، تأثیرات مورد انتظار طراحان تحریم‌ها را خنثی کرده و تنگنایی که نظام سلطه برای ایران انتظار داشت را تبدیل به عرصه خودباوری و شکوفایی توانایی‌ها کرد. مقاومت همه‌جانبه با سنگین‌ترین بهای ممکن، سبب‌ساز شناخت نسبی از توانمندی‌های داخلی به‌عنوان زیرساخت خنثی‌سازی تحریم‌ها شد و تصویری از مسیر مقاومت کشورمان و خنثی‌سازی تحریم‌ها را خلق کرد. اقتصاد ایران در یک سازمان‌یافتگی جدید با تحریم‌ها رودررو شد، ضمن مشاهده اثرات منفی تحریم، با تجربه تاب‌آوری و با کیفیتی نوین به هماوردی با تحریم‌ها روی آورد. اکنون تجربه سالیان تحریمی، با تجربه نسل‌های بالنده کنونی توأم با پیشرفت‌های علمی به هم گره خورده‌اند و در امتدادی مشترک، در جهت تحقق شکوفایی اقتصادی کشور به هم پیوسته‌اند. بنابراین از این به بعد، اتکا به درون و رشد درونزا یک مسئولیت انسانی، ملی و عمومی بر دوش نسل‌های آینده‌ساز کشورمان خواهد بود. با وجود همه این شکوهمندی تاریخی، هنوز فرصت‌هایی باقی مانده که بدون استفاده مانده است؛ از جمله این موارد عملیاتی کردن راهبردهای اقتصاد مقاومتی نظیر طراحی و تدوین دیپلماسی انرژی فعال و کارآمد در سیاست خارجی، کاهش وابستگی به نفت، استفاده از مزیت‌های ترانزیتی و انتقال انرژی از خاک ایران، بهره‌گیری از ظرفیت‌های ناشی از کاهش ارزش پول ملی در شرایط تحریم است که ضمن خنثی‌سازی اثرات تحریم‌ها، فرصتی در راستای ارتقای امنیت و تأمین منافع ملی کشور است.
بهره‌گیری از خنثی‌سازی تحریم‌ها را به‌عنوان اصلی‌ترین استراتژی و راهبرد مقابله نام بردید. آیا این استراتژی شکل گرفته است؟
سیاست‌های کلان اقتصادی برای کشوری که امکان تحریم شدن اقتصادی را دارد، متفاوت با کشوری است که دچار این تهدید نیست. کشورهای دچار تحریم عموماً به سیاست‌های خوداتکایی درونزا نیاز دارند. از این رو تولید دانش اقتصادی مبتنی بر شرایط تحریم بسیار ضروری است. ایران از کشورهایی است که در سه دهه اخیر گسترده‌ترین تحریم‌ها را متحمل شده. تحریم اقتصادی شرایط اقتصادی را در وضعیتی قرار می‌دهد که با اغلب فروض اساسی علم اقتصاد در تناقض است، اگرچه فشار حداکثری امریکا زمینه‌ساز ابتکارات اقتصادی شد، اما باید مقوله خنثی‌سازی تحریم‌ها را به‌صورت راهبردی دنبال کنیم. ایران باید راه غیرقابل تحریم شدن را با انتخاب توسعه تولید با همکاری نیروی تولید داخلی و کشورهای همسو وکاهش مصرف با همکاری مردم دنبال کند و از آنجایی که تحریم‌گذار، تحریم را به‌عنوان ابزار اصلی خود می‌داند، این امر با اقدامات مقطعی قابل رفع نیست. در واقع آنچه سرنوشت جنگ تحریمی را مشخص خواهد کرد، مدیریت صحیح و ایجاد فرصت‌های لازم برای افراد بویژه جوانان خلاق و متعهد و با تکیه بر توانایی‌های داخلی است.
پس از مواجهه تقریباً 10 ساله با تحریم‌ها و فشار حداکثری، توانستیم به یک مدل جدید از حکمرانی برای ایجاد بازدارندگی اقتصادی دست یابیم؟
اتخاذ «راهبردی جامع»، فراتر از مسائل تحریم‌ها در قبال تهدیدهای بالقوه و بالفعل در قالب مدلی نهادینه شده از حکمرانی برای تداوم بازدارندگی در حوزه اقتصاد ضروری است. مدلی که در عصر پرچالش کنونی نظام اقتصادی را به اتخاذ یک نظام اقتصاد متناسب با این تحولات و چالش‌ها، فرا بخواند. این امر نیازمند این است که در دو حوزه وسیع سیاستگذاری اقتصادی یعنی مدیریت اقتصاد کلان و مدیریت اقتصاد خُرد اصلاحاتی صورت بگیرد. در این برهه دگردیسی صداهای پراکنده در عرصه اقتصادی کشور به گفتمانی واحد و منسجم در قالب فراخوان برای گذار انقلابی از مشکلات اقتصادی امری ضروری است.