سرآغاز بهار معنویت با ولادت امام محمد باقر(ع)
اسماعیل علوی
دبیر گروه پایداری
ماه رجب سرآغاز فصل معنویت و فرصتی برای کسب فضیلت‌های اخلاقی و آمادگی برای ورود به ضیافت‌الله رمضان، بار دیگر فرا رسید. ماهی بزرگ و پربرکت که در اهمیت آن روایات و بیانات زیادی وارد شده است. این ماه یکی از چهار ماه حرام است که در زمان جاهلیت هم آن را بزرگ می‌شمردند. ساکنان شبه‌جزیره عربستان، پیش از اسلام این ماه را با عنوان «الشهر الأصم» به‌معنای ماهی که گوش‌ها از شنیدن هیاهوی جنگ ناشنواست، می‌شناختند. زیرا در این ماه جنگ و خونریزی ممنوع و در آن صدای چکاچک شمشیر و شیهه اسبی شنیده نمی‌شد.
رسول خدا(ص) در وصف این ماه فرموده است: «اى مردم بدانید که ماه رجب، ماه خداوند بوده و هیچ ماهى از ماه‌هاى سال از نظر فضیلت و حرمت نزد خداى تبارک و تعالى به آن نمى‌رسد... هر که یک روز از این ماه را با ایمان و براى رضاى خدا روزه بدارد، به نعمت رضوان بزرگ الهى نائل آمده و روزه‌اش در آن روز خشم خداوند را فرو مى‌نشاند.»
نخستین روز این ماه، نوروز دیگری است، سرفصل تحولات روحی و به شکوفه نشستن درخت ایمان که همانند بهار طبیعت رستاخیزی برپا کرده و صحنه‌هایی تماشایی به‌وجود می‌آورد. بهار معنویت، بعثت دوباره‌ای است که جان‌ها را به شور و شوق و به نشاط وامی‌دارد. میلاد امام محمد باقر(ع) در آستانه بهار معنویت بر طراوت و عظمت این فصل افزوده و برای اهل معنا الهام‌بخش بود. پنجمین باب هدایت و دعوت‌کننده مردم به سوى خداوند، پس از نبی اکرم(ص) که به گواهی تاریخ پارساترین و برگزیده‌ترین مردم زمان خویش بود. همان که با سخنان ارزشمند مردم را به سوى خدا فرا خوانده و کارهاى شایسته انجام مى‌داد. امرش، امر رسول خدا، نهى‌اش، نهى رسول خدا و اطاعتش، اطاعت پیامبر خاتم(ص) است.
او (ع) پس از یک دوره طولانی و طی نمودن زلال نبوت از مراحل زهرآگین و دشوار و پرپیچ و خم، سخنگوى اسلام شد و به احیای آیین محمدی(ص) همت گمارده و کشتی اسلام ناب را در دریای دانش خویش به حرکت درآورد تا امت سره را از ناسره باز شناسد. از آن پس قال الباقر(ع) حجت الهی و مایه هدایت و عروةالوثقى دین گردید. به‌گونه‌ای که هیچ یک از پیروانش بی‌نیاز از سیره و سخنش نیست. او(ع) ناصح و خیرخواه مردمان و همنشینى با کلماتش، انوار الهی را نصیب عقل‌های خاموش و دل‌های فسرده می‌نماید.
در نظام ارزشی اسلام برخی امور با اعطای حرمت و قداست از ویژگی خاصی برخوردارند که دیگر امور از این خصوصیت بی‌بهره‌اند. امتیاز یافتن برخی ایام در این راستا قابل توضیح بوده و اعمال در آن ایام از ثواب و عقاب بیشتری برخوردارند که شاید حکمت آن شکستن عادات و روزمرگی‌ها و ایجاد فرازی در اعمال عبادی در مسیر عبودیت باشد. عبادت و دعا در این ایام خاص به دلیل تأکید بر اهمیت آنها با نشاط بیشتر و تمایل درونی همراه شده و مرتکبین را از فضایل بیشتری برخوردار می‌سازد. زیرا چنین مقاطعی با شکوفایی احساس معنوی همراه و افراد را با میل و رغبت و آمادگی بیشتر به عبادت و بندگی وامی‌دارد. گویی خداوند نیز وقتی خواستار آن است که با بنده خود از در دوستی و عاطفه درآید او را در این اوقات و فرصت‌های پرفضیلت با اعمالی برتر، والا و شایسته مشغول می‌سازد. بنده نیز که آهنگ دریافت مهر الهی را در اعماق قلب خویش می‌پروراند، تمام توان خویش را به‌کار می‌گیرد تا در این اوقات خاص، در غفلت به سر نبرده و از رستگاری برخوردار و از قافله پرهیزگاران عقب نماند.
یکی از اعمال توصیه شده در طول این ایام استغفار و بازگشت از گناه است. از رسول گرامی اسلام(ص) نقل است که فرمود: «رجب ماه استغفار امت من است، پس در این ماه طلب آمرزش کنید که خداوند آمرزنده و مهربان است و رجب را «اصب» می‌گویند زیرا که رحمت خداوند در این ماه بر امت من بسیار ریخته می‌شود، پس بسیار بگویید استغفر‌الله و اسئله التوبة.»
استغفار حاوی ارزش‌هایی معنوی و فواید ملکوتی است که متأسفانه به تدریج این سنت حسنه نزد مردم کمرنگ و رو به تحلیل می‌رود. در گذشته توصیه به این ادب روحانی و آداب آن رواج بیشتری داشت و صاحبان نفوس در منابر و در موقعیت‌های مناسب با توجه دادن مردم به توبه و استغفار به تربیت معنوی افراد می‌پرداختند و مردمان را از برکات ایامی همچون ماه رجب برخوردار می‌نمودند. این بود که ماه رجب با رگ و پوست خانواده‌ها عجین بوده و از قبل به استقبال آن می‌رفتند.
توبه پویندگی طریق بندگی و سالک راه ملکوت بودن و رهسپاری وادی معرفت و چشم‌انتظاری بهار طاعت و مشتاق دعا و مناجات را برای بندگان هموار و آنان را با اقلیم توحید آشنا می‌سازد. در نتیجه بندگان را از جام محبت و دلدادگی جرعه‌هایی جانبخش نوشانده و طالب قرب، کرامت، تعالی و فضیلت می‌نماید.