علیرضا ملوندی
روزنامه‌نگار

این روزها و با آفتابی شدن پرویز ثابتی در حاشیه یکی از تجمعات سلطنت‌طلبان امریکا، خیلی‌ها برایشان این سؤال پیش آمده که او کیست؟
نمی‌توان از ثابتی صحبت کرد و به یکی از مهم‌‌ترین کتاب‌های 10 سال اخیر در حوزه تاریخ معاصر یعنی «در دامگه حادثه» که مجموعه مصاحبه‌های عرفان قانعی‌فرد با پرویز ثابتی است اشاره نکرد.
این کتاب از آن دسته کتاب‌هایی است که هر چند در ایران چاپ نشده اما با یک جست‌وجوی ساده در اینترنت می‌توانید آن را پیدا کنید و بخوانید. بنابراین اگر با دیدن عکس پیرمرد ساواکی در میان لس‌آنجلسی‌ها کنجکاو شدید که کتابش را بخوانید چند نکته در مورد آن به شما می‌گوییم که حتماً به کارتان
می‌آید.

اول- پرویز ثابتی، در حساس‌ترین دوران حکومت پهلوی یعنی طی‌ سال‌های 53 تا 57 مدیر اداره‌کل سوم یا همان امنیت داخلی و سخنگوی سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) بوده است. بیشتر روایت‌های مخوفی که از ساواک شنیده‌اید از دل همین اداره‌کل در آمده که کارویژه‌اش مقابله با مخالفین داخلی حکومت شاهنشاهی بوده است. پس از این لحاظ اگر اهل تاریخ معاصر هستید حتماً این کتاب را خواهید خواند و برایتان مهم است.
دوم- باید بدانید در این کتاب مانند اغلب کتاب‌هایی که فردی بنا دارد زندگی و کارهای خودش را روایت کند، ثابتی به تطهیر و دفاع از عملکرد خودش می‌پردازد. تقریبا در همه‌جای کتاب ثابتی مشغول گفتن این مطلب است که من خوب بودم و بقیه بد بودند. پس گوشه‌ای از ذهنتان حتماً این نکته را لحاظ کنید که با روایتی شدیدا یک‌سویه مواجه هستید.
سوم- «در دامگه حادثه» در زیر عنوان خود «بررسی علل و عوامل فروپاشی حکومت شاهنشاهی» را دارد. اینکه یکی از کارگزاران حکومت ساقط‌شده پهلوی از نظرگاه خود بگوید فکر می‌کند که چرا کار یک حکومت به سقوط و ویرانی می‌کشد حتما ارزشمند است.
چهارم- این نکته را احتمالاً اگر در ادامه نکته قبل می‌نوشتیم بهتر بود اما ارزش جدا شدن هم دارد! درست است که تحلیل چرایی سرنگونی حکومت پهلوی از منظر یکی از کارگزارانش مهم است اما ثابتی به همان دلیل دوم که ذکر شد در این کتاب یکی از مهم‌ترین علل سقوط حکومت پهلوی را نمی‌گوید. چه علتی؟ همان علتی که شخص پرویز ثابتی و اداره‌کل سوم و البته کلیت ساواک عاملش بودند و آن هم گسترش اختناق، سرکوب و خشونت بی‌حد و حصر علیه مخالفین اعلی‌حضرت بود! اما ثابتی در سراسر کتاب نه‌تنها این موضوع را قبول ندارد بلکه به‌دنبال اثبات این نکته است که ساواک خیلی هم با مخالفان حکومت پهلوی خوب برخورد کرده است.
پنجم- خود عرفان‌ قانعی‌فرد یعنی مصاحبه‌کننده و تدوین‌گر این کتاب هم از آن سوژه‌های جالب برای اهالی تاریخ معاصر است که چند سال قبل بحث و دعواهای زیادی در مورد او شکل گرفت. او مدعی بود که دکترای زبان‌شناسی از دانشگاه کمبریج دارد اما معلوم شد دانشگاه کمبریج اساساً چنین رشته‌ای در مقطع دکترا ندارد و نام قانعی‌فرد هم اصلا در میان دانش‌آموختگان این دانشگاه به‌چشم نمی‌خورد. قانعی‌فرد 16 سال قبل در روزنامه شرق از خانمی به نام «روناک یاسین» نام برد و گفت که او یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های علمی کرد ایرانی بوده که در دانشگاه دوبلین هم از او تجلیل شده و در اواخر دهه 40 شمسی هم به‌همراه ساموئل بکت یکی از نامزدهای جایزه پولیتزر بوده است. قانعی‌فرد دو کتاب هم از خانم «روناک یاسین» ترجمه کرد اما چندی بعد یکی از اساتید دانشگاه سلیمانیه کردستان عراق که به نام این خانم مشکوک شده بود در تحقیقات خود دریافت که هیچ شخصیتی به این نام اساساً وجود ندارد! حتما برایتان سؤال شده که آن دو کتاب ترجمه‌شده پس چه بوده است؟ آن دو کتاب هم توسط خود قانعی‌فرد نوشته‌شده بود. او سال 90 طی مصاحبه‌ای در مورد سندیت خانم روناک یاسین گفت: «این موضوع مانند این است که شخصی دنبال پلنگ صورتی بگردد تا ببیند در کجا متولد شده و در کجا مرده‌است یا آگاتا کریستی یا پسر شجاع را پیدا کنیم.»
بنابراین اگر گذرتان به این‌کتاب افتاد دوقبضه حواستان جمع باشد که یک وقت لابه‌لای سؤال‌ها یا جواب‌ها یک پلنگ صورتی به‌عنوان شخصیت تاریخی به شما قالب نشود!
ششم- ثابتی اگر چه از شاه قدری دلخور است اما هم‌چنان خود را یک سلطنت‌طلب می‌داند و همین باعث شده برخی تحلیل‌ها و نظراتش در دفاع از حکومت پهلوی و علیه جمهوری اسلامی به‌شدت احساسی و جانب‌دارانه باشد و حتی از کنار وقایعی مانند ترور تیمور بختیار و قتل 9 زندانی زندان اوین هم به‌سادگی می‌گذرد.
هفتم- در خواندن تاریخ شفاهی همیشه این نکته را مدنظر داشته باشید که هر قدر از زمان وقایع بگذرد گرد غبار و فراموشی روی آنها می‌نشیند و احتمال اینکه وقایع و آدم‌ها ناقص و حتی جابجا نقل شوند کم نیست. در این کتاب هم از این قبیل اتفاقات کم نیفتاده و ثابتی برخی وقایع را اشتباه و مخلوط بیان کرده است.
هشتم- اما در کنار نکاتی که گفته شد پرویز ثابتی نتوانسته خیلی هم آنچه را که رژیم پهلوی و ساواک با ایران کرد به‌قول امروزی‌ها ماله بکشد. لابه‌لای خاطراتش از فرستادن «پرستو» به دستور شاه برای مخالفان حکومت و فیلمبرداری و عکس‌برداری مخفیانه از آنها و پخش کردن عکس‌هایشان در تیراژ وسیع برای بی‌آبرو کردن آنها، دستگیری مخالفان حکومت حتی در سطح خوانندگانی مثل داریوش اقبالی، سانسور و البته فساد گسترده حکومت پهلوی هم گفته است.
نهم- در همان ماه‌هایی که کتاب در دامگه حادثه منتشر شد جلسه نقدی در مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران با حضور عرفان قانعی‌فرد، موسی حقانی و مرتضی رسولی‌پور برگزار شد که توصیه می‌کنیم اگر کتاب را خواندید به متن آن جلسه هم رجوع کنید.

پی‌نوشت:
سه‌شنبه اسم رمز مدیران کل ساواک بود که پای گزارش‌های این سازمان قرار می‌گرفت و نظرات پرویز ثابتی در خصوص گزارش‌های امنیت داخلی هم با عنوان رمزی «نظریه سه‌شنبه» پای اسناد ساواک موجود است.