زهرا بزرگ‌زاده
روانشناس کودک 

این هفته چند نکته مهم در مورد آموزش خودآگاهی به کودکان یاد گرفتم. خودآگاهی اولین مهارت در لیست مهارت‌های زندگی است، بی‌نهایت کتاب درباره آن چاپ شده و هزاران سخنرانی و کارگاه برای آموزش آن برگزار می‌شود. اما در نهایت باز هم وقتی به آن فکر می‌کنیم، مفهومی گنگ در ذهنمان می‌آید. در واقع شناختن خود، کاری سهل و ممتنع است. حالا این مفهوم پیچیده را بنا بر نظر غالب رویکردهای تربیتی، باید در برنامه‌ آموزشی به کودکان هم گنجاند و اینجاست که کار سخت‌تر هم می‌شود. آنچه این هفته در مورد خودآگاهی آموختم این است که فایده تربیتی آن برای کودک، بیش از آنکه فلسفی و ذهنی باشد، عملی و کاربردی است. مثلاً درک این موضوع که آدم‌ها منحصر به فرد هستند و هرکس از جهات مختلفی با دیگری فرق دارد، یکی از زیرشاخه‌های خودآگاهی است. حال اگر کودک، متناسب با سن خود، سطوحی از این موضوع را درک کند، زیربنای بسیاری از حسادت‌ها و تعارض‌ها برچیده می‌شود، چرا که او متوجه می‌شود در هر شرایطی، خودش و خانواده‌اش منحصر به فرد هستند و طبیعتاً قوانین، محدودیت‌ها، امکانات و... در او و خانواده‌اش با خانواده‌های دیگر متفاوت است.
برای آموزش خودآگاهی به کودکان، فرایندی مستمر و در لحظه لازم است. ما و کودکان، همیشه سرکلاس درس هستیم، هم ما از او چیزهایی می‌آموزیم و هم او از ما الگوبرداری می‌کند. اما برای شروع بحث با او یا مشتاق کردن او به فکر کردن بیشتر درمورد خودش، کتاب «جان من این دفتر خاطرات را باز نکن!» نوشته اندی لی و ترجمه رضی هیرمندی، کتاب خوبی است. در واقع این کتاب یک دفترچه خاطرات است که کودک می‌تواند طی پر کردن آن، کم کم با خودش و مفهوم خودشناسی آشنا شود. این کتاب ابتدا با مفاهیم ساده‌تر شروع می‌کند: نام، نام خانوادگی، شهر محل زندگی و.... سپس سراغ اطلاعات خانوادگی می‌رود. خواهرها و برادرها، ویژگی‌هایشان، فامیل، دوست‌داشتنی‌ترین‌هایشان و... این کتاب جای زیادی برای نقاشی کردن و چسباندن عکس‌های مرتبط دارد که باعث می‌شود برای کودک به کتاب جالب و ماندگاری تبدیل شود. نباید از این کتاب انتظار متن‌ها یا نقاشی‌های زیادی داشته باشید. این کتابی است که در واقع نویسنده آن کودک شماست.
به نظر من تا حدود نیمه کتاب برای کودکان 5 تا 7 سال مناسب است و اگر کمی بزرگ‌تر باشند شاید بهتر بتوانند با باقی آن ارتباط برقرار کنند. در نتیجه این کتاب درست مثل یک دفترچه خاطرات، محرم رازهای کودکتان خواهد شد و چندسالی را در نزدیک‌ترین طبقه کتابخانه‌اش جا خوش خواهد کرد.