یک ترکیب بد ترکیب!
گفت‌و‌گوی در نیامده با انقلاب
مصطفی جواهری
آموزگار
اگر از ما بپرسند که روزهای مهم انقلاب اسلامی را نام ببرید، احتمالاً یادی از روزهای 17 شهریور، 13آبان، 12بهمن و 22بهمن خواهیم کرد. اما روز دیگری هم در تقویم سال 1357 وجود دارد که چندان کم‌اهمیت نیست؛ 14آبان. این روز از سه جهت حائزاهمیت است. اول اینکه فردای کشتار دانش‌آموزان در محوطۀ دانشگاه تهران است، دوم اینکه آتش‌سوزی گسترده‌ای در تهران شکل گرفت و سوم هم نطق مشهور «من نیز پیام انقلاب شما را شنیدم» از شاه و به دنبالش استقرار دولت نظامی. با این مقدمه، روبرت صافاریان در کتاب «14آبان روز آتش؛ گفت‌و‌گو با انقلاب» در پی یافتن پاسخ یک سؤال است. اینکه به آتش‌کشیده شدن بانک‌ها، ساختمان‌های دولتی، مشروب‌فروشی‌ها و ساختمان سفارت انگلیس در روز 14آبان، کار انقلابیون بوده است یا عوامل حکومتی نظیر ساواک و گارد؟
کتاب، یک مقدمۀ پرکشش و گیرا دارد که از قضا به‌نوعی نقطۀ قوت کتاب هم محسوب می‌شود چرا که هرچقدر در کتاب پیش می‌رویم، حرف جدیدی نخواهیم شنید. در اواخر مقدمه، نویسنده می‌گوید که: «کتابی که در دست دارید، هم روایتی است تاریخی از رویدادهایی که در یکی از روزهای تظاهرات خیابانی منتهی به پیروزی انقلاب گذشت، هم پشت‌صحنۀ ساخت یک فیلم ـ یا شاید فیلمنامۀ آن، اگر فیلم مستند اصلاً فیلمنامه‌ای داشته باشد ـ دربارۀ آن روز، روز چهاردهم آبان 1357 و روزهای پیش و پس از آن. اما شاید بهترین تعبیر این باشد که بگوییم این نسخۀ کتابی یک فیلم مستند است.» مهم‌ترین اشکال این کتاب دقیقاً همین است. اینکه معلوم نیست که چیست! ما اصلاً با اثری روبه‌رو نیستیم که به اندازۀ 150صفحه، مطلب داشته باشد. کتاب در بهترین حالت، مطالبِ خامِ جمع‌آوری‌شده برای یک مقالۀ 30-20 صفحه‌ای است چرا که انسجام بین فصول دیده نمی‌شود و هر چقدر کتاب پیش می‌رود با تکرار مطالب قبلی با بیانی جدید روبه‌رو می‌شویم. حتی در بعضی فصول، بررسی اسناد و تاریخ، تبدیل به تحلیل و ارائه نظرات شخصی نویسنده دربارۀ اشخاص دیگر است.
کتاب «14آبان روز آتش؛ گفت‌و‌گو با انقلاب»، خیلی شبیه اسمش است. شلوغ، درهم و قوام نیفتاده. اما از سویی دیگر، نمی‌توان اطلاعات و اخباری را که از جهات مختلف دربارۀ این روز گردآوری شده است نادیده گرفت. اطلاعاتی نظیر جملۀ «این روزها من هر چیزی را باور می‌کنم!» از شاه یک مملکت که به معنای از دست رفتن کامل اوضاع و مواجه شدن با پادشاهی که نمی‌داند سازمان امنیتش چه دارد می‌کند، مهم است. این کتاب، شبیه قورمه‌سبزی قوام‌نیفتاده‌ای‌است که سبزی‌اش معطر است و لوبیایش سفت و لیموعمانی‌اش نپخته! و تکلیف‌تان با آن روشن نخواهد بود.
کتاب «14آبان روز آتش؛ گفت‌و‌گو با انقلاب»، خیلی شبیه اسمش است. شلوغ، درهم و قوام‌نیفتاده. اما از سویی دیگر، نمی‌توان اطلاعات و اخباری را که از جهات مختلف دربارۀ این روز گردآوری شده است نادیده گرفت