داستان کوتاه در ایران و ژانرهای آنها
کامل‌ترین کتاب سه جلدی که به داستان کوتاه در ایران می‌پردازد
ریحانه میرحسینی
کارشناس ارشد ادبیات
مبالغه نیست اگر بگوییم داستان کوتاه در زمرۀ پرخواننده‌ترین ژانرهای ادبیات معاصر ایران است. هر ساله تعداد بسیار زیادی مجموعه داستان کوتاه در کشور انتشار پیدا میکند و توجه خوانندگان و طرفداران‌شان به این سبک داستانها به اندازه‌ای است که گاهی این مجموعه‌ها در مدت نسبتاً کوتاهی به چاپ‌‌های دوم و سوم و حتی بیشتر می‌رسند. به‌دلیل کم حجم بودن این داستانها اکثر افرادی که مشغله فراوانی دارند یا بیشتر زمان خود را در روز در محیط‌های حمل ونقل عمومی هستند از این ژانر ادبی استقبال بیشتری می‌کنند و در طول هفته وقت گذاشته و به مطالعه این آثار ادبی می‌پردازند. حال بهتر است علاوه بر خوانش آنها علم به اینکه چه می‌خوانند هم بدانند.
معرفی کلیت کتاب و نویسنده آن: این کتاب در سه جلد و با هدف اینکه برای مخاطب شناختی از جریان‌ها، سبک‌ها، مضامین و تکنیک‌های داستان کوتاه در ایران در پرتو نظریه و نقد ادبی باشد، نوشته شده است. اکثر افرادی که ادبیات را به‌صورت حرفه‌ای دنبال می‌کنند با این سه جلد آشنایی دارند و حتی دانشجویان هم از این کتاب استقبال خوبی کرده‌اند. وقتش رسیده تا شما هم با این کتاب آشنا شده و داستان کوتاه را از منظر دیگر و با جدیت بیشتری دنبال کنید. دکتر حسین پاینده نویسنده این کتاب که استاد نقد و نظریه ادبی دانشگاه علامه طباطبایی بوده است با آگاهی کامل برای کسانی که می‌خواهند نقد و نظریه ادبی را فرا بگیرند، این اثر را تألیف کرده است و همچنین برای داستان‌نویسان خلاقی که به سبک داستان کوتاه علاقه دارند و می‌دانند که در کنار استعداد و خلاقیت خودشان، آگاهی و دانش نیز نیاز است کمک بسیاری میکند.
داستان کوتاه در ایران (داستانهای رئالیستی و ناتورالیستی): فصل اول این کتاب به داستانهای کوتاه رئالیستی و ناتورالیستی می‌پردازد، آنها را معرفی کرده و ویژگی‌های درونی اثرها را بررسی میکند. ابتدا نویسنده برای آشنایی بیشتر پژوهشگران و علاقه‌مندان به داستاننویسی به سبک رئالیسم و ناتورالیسم معانی مختلف اصطلاح آنها را نام می‌برد و تعریفی ارائه میکند و ویژگی‌های داستانی از جمله مکان، زاویه دید، پیرنگ، زمان، شخصیت وشخصیت‌سازی و توصیف در داستانهای رئالیستی را بررسی و واکاوی کرده است. همانگونه که می‌دانید رئالیسم و ناتورالیسم دو سبک پرطرفدار نویسندگان ایرانی چه در گذشته و چه در معاصر بوده و همواره بیشتر آثاری هم که نوشته شده در این سبک‌ها است. از آن جایی که این دو سبک هم ساده و هم شیرین‌تر جلوه می‌کنند، طرفداران بیشتری هم برای خواندن دارند. حال که در داستان کوتاه هم سبک رئالیسم وناتورالیسم مانند رمان موفق بوده است. در جلد اول این کتاب داستان‌هایی مانند خاکسترنشین‌‌ها اثر غلامحسین ساعدی، شهر کوچک از احمدمحمود، داستان مرد از محمود دولت‌آبادی، سبز مورد از شهلا پروین‌روح، تش خند از حسن بنی‌عامری، اجاره‌خانه از بزرگ علوی، دفترچه بیمه از جلال آل‌احمد، همراه آهنگ‌های بابام از علی اشرف درویشیان در سبک رئالیسم را آورده و ویژگی‌های رئالیستی و تصویرهایی که می‌دهد برای مخاطب گام به گام بررسی شده و ذکر این نکته هم واجب است که همه این داستانهای کوتاهی که نام آورده شد در کتاب آمده و شما پیش از کندوکاو در متن می‌توانید آنها را مطالعه کنید. در بخش بعدی این جلد که به داستانهای کوتاه ناتورالیستی می‌پردازد، داستان‌هایی همچون عروسک‌فروشی صادق چوبک که یکی از بهترین ناتورالیسم‌نویس‌ها می‌باشد، چنگال از صادق هدایت، تولد از اسماعیل فصیح، چهارراه از هوشنگ مرادی‌کرمانی، این سرما مرا می‌کشد از مهدی رجبی، زل زدن به آفتاب از محمدرضا گودرزی و مارافسای از عبدالرحیم احمدی آورده شده است. دکتر حسین پاینده در بحث راجع به این مفاهیم و نظریه‌ها رویکردی میان رشته‌ای هم در پیش گرفته و رئالیسم و ناتورالیسم در ادبیات را از راه قیاس همین سبک‌ها در هنرهای بصری مثل نقاشی و سینما تبیین کرده است.
داستان کوتاه در ایران (داستانهای مدرن): هدف اصلی جلد دوم هم همان است که در جلد قبلی آمده فقط با این تفاوت که داستان کوتاه مدرن در ایران را بررسی میکند. داستان‌هایی مانند ایستگاه از طاهره علوی، باغ تابناک از محمد کشاورز، مردی که برنگشت از سیمین دانشور. همچنین در دیگر فصل‌ها داستان کوتاه مدرن را با شعر غنایی تحلیل میکند مانند شعر ندای آغاز از سهراب سپهری. جلد دوم به موضوعات بسیار دیگر و آثار فراوانی اشاره میکند که مجموعه کاملی از داستان و شعر مدرن و غنایی در اختیار مخاطب قرار می‌دهد و در آخر هم به داستانهای کوتاه امپرسیونیستی می‌پردازد.
داستان کوتاه در ایران(داستانهای پسامدرن): و جلد سوم این کتاب به تبیین و معرفی داستاننویسی پسامدرن اختصاص دارد که متأخرترین جریان در داستان کوتاه ایران است. داستان‌هایی مانند پلکان از ابوتراب خسروی، صراحت و قاطعیت از بهرام صادقی و پرتره صادقی از احمد اخوت. از دیگر فصل‌های جلد آخر می‌توان به فراداستان و فراتاریخ اشاره کرد که علاوه بر پرداختن به آن از داستان میزگرد سیمین دانشور نیز یاد می‌شود. همچنین به مبحث مهم مرگ مؤلف و ربط آن به پسامدرنیسم سخن می‌گوید که داستان دو دقیقه‌ای از بهرام مرادی نمونه‌ای از منظر نظریه مرگ مؤلف است.
پس شما با تهیه و خواندن این سه جلد علاوه بر یادگیری اصول داستان کوتاه، تعداد قابل توجهی قصه هم در اختیار دارید که مجموعه را کامل‌تر میکند.