قدیمی‌ترین رمان انقلاب اسلامی
نگاهی داستان‌گونه به جریانات پایانی دهه پنجاه
مهدیه جاهد
خبرنگار
«قطار ۵7» به باور بسیاری قدیمی‌ترین رمان انقلاب اسلامی است به قلم رضا رئیسی که آن را انتشارات سوره مهر در سال1387 منتشر کرده است.
رضا رئیسی خود در مورد کتابش می‌گوید: «نوشتن این اثر 4 سال زمان برده و پس از تحقیقات فراوان و 17 مرتبه بازنویسی به مرحله چاپ رسیده است. چاپ نخست رمان «قطار 57» در مدت کوتاهی به فروش رسید و پس از گذشت 9 ماه، چاپ دوم آن با افزودن 40 صفحه منتشر شد.
نویسنده در ادامه می‌گوید: «تا پیش از نگارش این اثر، نوشتن را کاری ساده می‌دانستم. اما پس از آن و با توجه به کلام گابریل گارسیا مارکز مبنی بر اینکه؛ «پاراگراف به پاراگراف را باید حساب شده نوشت»، نوشتن را سخت و مسئولیت نویسنده در قبال جامعه دانستم.
در رمان «قطار 57» تلاش شد خبری گیرا و منصفانه از انقلاب اسلامی ارائه شود. در واقع این اثر، داستان نوجوانی و جوانی‌ام و روزهایی است که پابه‌پای مردم می‌دویدم و نگاهی دیگر به انقلاب دارد و سفارشی نیست.»
رضا رئیسی در این رمان نگاهی داستان‌گونه به جریانات اجتماعی سال‌های پایانی دهه ۵۰ در ایران دارد، قصه این رمان از یکی از جلسات زیرزمینی گروه‌های چپ و توده‌ای آغاز و با حمله ساواک ادامه می‌یابد. هدف ساواک فردی به نام «قامت» است که مدیر جلسه و از رهبران گروه است. مؤلف، رمان را فصل‌بندی کرده و در این طبقه‌بندی به بررسی وضعیت قشرهای مختلف در آن سال‌ها پرداخته است.
نویسنده برای شرح یک انقلاب که دو وجه مهم دارد؛ یکی شرح هیجانات و پیروزی‌ها که رسانه ما به آن بسیار پرداخته و می‌پردازد و دیگری شرح ناکامی‌ها و مرارت‌های زیر پوست انقلاب که گاه به آشوب و ترور و جنگ‌های داخلی می‌انجامد، بهترین استفاده را از ابزار زمینه در جهت پیشبرد هدف خود که همان نشان دادن دو وجه و دو روی یک سکه است، می‌کند.
یکی از ابزارهای به کار گرفته شده در شخصیت‌پردازی و فضاسازی، بهره گرفتن از خرده فرهنگ‌ها و عقاید عامه‌پسند است که بیشتر در همان زمان در میان باور مردم پررنگ بوده است. مثل باور به خرافه و نشانه‌های خرافی در روند زندگی مردم که در ایجاد تعلیق هم برای شخصیت و هم مخاطب بسیار قوی عمل می‌کند.
به‌عنوان مثال یکی از شخصیتها به نام پارساوا صبح روزی که ترور می‌شود سه کلاغ می‌بیند که به گفته مادربزرگش نشانه مرگ است و درست روزی که قرار است از معرکه بگریزد، ترور می‌شود و مخاطب صحه‌ای بر این خرافه می‌گذارد، یا شخصیت دیگری به‌نام سلطان نیز شب قبل از کشته شدنش خواب پروانه دیده است که به باور خودش «علامت رفتنه» و با ترورش این فرض تأیید می‌شود.
برای پی بردن به بخشی از تاریخ معاصر، باید این اثر خوانده شود. بخش زیادی از این رمان، بیانگر جنگ‌گریزی، درگیری و مجادلات سیاسی در تنگنای زندان و تفاوت جدال شخصیتها در قبل و بعد از انقلاب است.
همه شخصیتها ایدئولوژیک و متکی به خود و باورهایشان هستند. یعنی در چهارچوب و حریم اعتقادی خود قرار دارند. دور از زندگی، زمینه اجتماعی و تاریخی خود نیستند و برای دستیابی به آزادی در تلاش‌اند. چهارچوبی برای خود دارند و در قالب همان چهارچوب در حال فعالیت هستند.
نویسنده در رمان «قطار 57» به تاریخ اهمیت داده و با توجه به وجه آگاهی دادن، این اثر را در قالبی پژوهشی نوشته است. این رمان رنج سوگواری برای سرنوشت را افشا می‌کند و از جنگ انسان‌ها برای ایده‌آلی می‌گوید که نمی‌دانند چیست.
آغاز رمان، وقایع پیش از انقلاب از سال 1355 تا 1357 را دربر می‌گیرد و بقیه داستان، فضای تغییر و تحولات پس از انقلاب تا شروع جنگ تحمیلی را شامل می‌شود. این اثر، توسط انتشارات سوره مهر به چاپ رسیده است.
