درباره کتاب‌های ترجمه شده بازار
تا چه اندازه از ترجمه کاهی یا ترجمه افزایی دوری کنید؟
فاطمه منصوری نصرآباد
مترجم
اگر درست خاطرم باشد در یکی از مطالب گذشته که فکر کنم شماره 15 بود درباره شکستن جمله‌ها در ترجمه صحبت کردم. در این مطلب می‌خواهم درباره دو اصطلاح در ترجمه صحبت کنم که تا حدی به آن مطلب مربوط می‌شود. در مطالعات ترجمه دو اصطلاح به نام ترجمه کاهی یا under-translation و ترجمه افزایی یا over-translation وجود دارد. در تعریف کلی، ترجمه کاهی زمانی استفاده می‌شود که مترجم تصمیم می‌گیرد در ترجمه متن بخشی از اطلاعات موجود در متن اصلی را حذف کند. باید بدانید این حذف‌کردن می‌تواند گاهی بدون دلیل منطقی باشد؛ همین یکی از دلایل مخالفت من با استفاده از این شیوه است. ترجمه افزایی هم به معنای اضافه‌کردن اطلاعات بیشتری در متن ترجمه شده است که با اهداف مختلفی انجام می‌شود. به طور معمول این دو اصطلاح بیشتر در ترجمه‌های تخصصی و علمی به کار می‌روند؛ اما به معنای آن نیست که در ترجمه ادبی و ادبیات داستانی اصلاً کاربردی ندارد. من بالاتر هم گفتم زیاد با استفاده از این دو نوع شیوه ترجمه موافق نیستم «مگر» در نمایشنامه یا شعر که بحثی تخصصی است و از حوصله این بحث هم خارج است. حتماً به‌عنوان مخاطب کتاب تابه‌حال داستان‌هایی خوانده‌اید که روند داستان به‌قدر کافی برایتان مشخص نبوده است. به نظرم یکی از ایرادات این موضوع همین‌جا مشخص می‌شود. گاهی اوقات مترجم‌ها خصوصاً تازه‌کارها ترجمه روان را با ترجمه کاهی اشتباه می‌گیرند. درواقع این درست است که یک متن در فارسی باید به شیواترین صورت نوشته شود و از نظر نحو و دستور زبان کاملاً «فارسی» باشد؛ ولی حذف‌کردن بعضی از کلمات یا جملات توصیفی در داستان به بهانه روان کردن متن ترجمه کاملاً نتیجه عکس می‌دهد. یکی از نمودهای مخرب ترجمه افزایی هم استفاده زیاد از پاورقی در داستان‌ها است که واقعاً در این چند وقت در کتاب‌های زیادی دیده‌ام. راستش پاورقی معمولاً مفید است و اطلاعات مفیدی ارائه می‌دهد با‌وجود این معتقدم خیلی از پاورقی‌ها فقط با ترجمه درست و کم‌کردن این دوتا شیوه در ترجمه حذف می‌شوند. خلاصه مطلب اینکه گاهی خوب است این دو روش را با شیوه‌های دیگر ترکیب کرد و متنی عالی نوشت و اگر شما هم موافق کم استفاده کردن از این دو هستید و دنبال راه حلی برای آن، می‌توانید روی دانش‌تان در دستور زبان فارسی و شیوه نگارش فارسی کار کنید و البته دست به فرهنگ لغت بودن هم می‌تواند کمک زیادی کند و متن خروجی هرچه بیشتر حرفه‌ای و روان می‌شود.