قانون اساسی؛ بزرگترین ثمره جمهوری اسلامی
دکتر سید محمدهادی راجی
پژوهشگر حقوق
حضرت امام خمینی(ره) به‌عنوان کسی که بنیانگذار انقلاب اسلامی بود، اهتمام ویژه‌ای به قانون اساسی داشت. در این حد که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایشان به مرحوم دکتر حبیبی که بعداً معاون اول رئیس‌جمهور شد، دستور داد گروهی را تشکیل دهند و پیش‌نویس قانون‌اساسی را تهیه کنند. در خاطرات بزرگانی از جمله خود ایشان و مرحوم دکتر کاتوزیان و... هست که پیش از انقلاب و در همان بحبوحه جریانات انقلاب جلسات مفصلی تشکیل می‌دادند و پیش‌نویس قانون اساسی را تهیه می‌کردند که اینها به رؤیت حضرت امام(ره) هم می‌رسید ولی آن پیش‌نویس در نهایت با تغییرات متعددی مواجه شد و قانون اساسی فعلی ما با آن پیش‌نویس تفاوت‌هایی دارد ولی اصل قضیه این بود که حضرت امام(ره) این اهتمام را داشت که ما اولاً نیاز به قانون اساسی داریم و این نیاز هم نیازی است که سریع باید تأمین شود.
در کنار این اهتمامی که حضرت امام به اصل وجود قانون‌اساسی و سرعت در تدوین قانون اساسی داشت، یک اهتمام دیگری هم داشتند که «اسلامی» بودن قانون اساسی است؛ چرا که ما صرفاً نیاز نداریم فقط قانون‌اساسی داشته باشیم بلکه قرار است قانون اساسی برای جمهوری اسلامی داشته باشیم.
یکی از جاهایی که حضرت امام(ره) بر این موضوع تأکید گذاشتند، آن پیامی است که ایشان به مجلس بررسی نهایی قانون اساسی فرستادند که در جلد نهم صحیفه حضرت امام(ره) هم درج شده است. در آنجا نکات مختلفی را به مجلس بررسی نهایی تأکید می‌کنند که محور عمده این نکات بر این اساس است که این قانون اساسی باید «اسلامی» باشد. مثلاً می‌گویند مردم مسلمان به شما نمایندگان رأی دادند، مردم انقلاب اسلامی کردند و گفتند اسلام را باید احیاء کنید؛ پس شما باید به سراغ اسلام بروید. بحث‌های اسلامی را فقها باید اعلام‌نظر کنند. اگر کسی تمایلات شرقی یا غربی دارد، این شرقی و غربی در مقابل اسلام است؛ اینها را دخالت ندهید و...
حضرت امام(ره) در تدوین قانون اساسی اصرار بر این داشتند که از دیکتاتورمآبی جلوگیری شود و با توجه به دغدغه‌های مکتبی آینده‌نگری شود. همچنین از همه قشرها حمایت شود و انقلاب اسلامی تنها محدود به ایران نشود و برای سایر نهضت‌های اسلامی هم الهام‌بخش باشد.
در کنار این پیامی که حضرت امام(ره) به مجلس بررسی نهایی قانون اساسی دادند، در خاطرات هست که در خود تشکیل این مجلس هم ایشان، از علمای مختلف بلاد دعوت کردند که در انتخابات شرکت کنید و در نتیجه همین دعوت بود که بسیاری از علما که عمدتاً در انقلاب هم شرکت داشتند، در انتخابات بررسی نهایی مجلس شرکت کرده و نتیجه این شد که اکثر اعضای مجلس بررسی نهایی قانون اساسی علمای مجتهد بودند و همین قضیه باعث شد قانون اساسی که الان در دست داریم، قانون‌اساسی‌ای باشد که رنگ و بوی اسلامی دارد.
حضرت امام(ره) در صحیفه جلد 11 صفحه 137 می‌‌فرماید، قانون‌اساسی یکی از ثمرات عظیم بلکه بزرگترین ثمره جمهوری اسلامی است. حال چرا ایشان چنین جایگاهی برای قانون اساسی ما قائل شدند و آن را ثمره انقلاب دانستند باید گفت به این دلیل است که حرف‌هایی که ما در بحث‌های اسلامی داریم قانون اساسی ما سعی کرده برای این حرف‌ها زمینه اجرایی فراهم کند و نظام‌سازی و الگوسازی برای این حرف‌ها انجام دهد و ما در این نظام و الگو اسلام را پیاده می‌‌کنیم و از این جهت است که قانون‌اساسی برای ما ارزشمند است. در مقدمه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران هم به این نکته اشاره شده که قانون اساسی ما مبین نهادهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جامعه ایران و بر اساس اصول و ضوابط اسلامی است که انعکاس خاص قلبی امت اسلامی می‌‌باشد.
ما مسلمانان امت اسلامی ایران انقلاب کردیم یعنی یک خواست قلبی داشتیم که قانون اساسی آمده، این خواست قلبی را در نهادهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و...به اجرا درآورده است. اصل بحث در قانون اساسی، جایگاه «مردم» در تشکیل حکومت اسلامی است. خود خداوند متعال که حاکمیت مطلق بر جهان و انسان دارد، انسان را حاکم بر شرایط اجتماعی خویش قرار داده و بر همین اساس، ملت ما از این حق تعیین سرنوشت خدادادی استفاده کردند و ابتدا انقلاب را رقم زدند و در انتخابات شرکت کردند، سپس اصل این نظام را به‌عنوان جمهوری اسلامی مورد پذیرش قرار دادند و در ادامه، نمایندگانش را مشخص کرده و آن نمایندگان مردم، قانون اساسی را نوشتند.
شاید در بحث‌های ساختاری بتوانیم نقدهایی بر قانون اساسی وارد کنیم و بگوییم که ممکن است ساختار بهتری را بتوان برای آن تدوین کرد؛ همان اتفاقی که در بازنگری قانون اساسی افتاد و ساختارها کمی تغییر پیدا کرد و به سمتی رفت که کارآمدتر باشد، اما هدف این بوده که ما موازین اسلامی را داشته باشیم و به سمت اجرایی شدن این موازین پیش برویم که قانون اساسی ما به بهترین نحو از پس این امر مهم برآمده است. البته در اجرا ممکن است اشکالاتی داشته باشد یعنی بتوانیم ساختارهای بهتری را هم طراحی کنیم ولی تلاش این بوده که این قانون اساسی مبتنی بر موازین اسلامی باشد و این، کار ارزشمندی است که ما باید قدر آن را بدانیم و تلاش‌مان این باشد که بتوانیم اولاً به درستی آن را به اجرا درآوریم و اگر هم می‌‌خواهیم در جهت اصلاح‌اش پیشنهاداتی بدهیم تا با توجه به همین مبانی بتوانیم از ثمرات آن و انقلاب اسلامی بهره‌مند شویم.
بــــرش
حضرت امام(ره) در صحیفه جلد 11 صفحه 137 می‌‌فرماید قانون اساسی یکی از ثمرات عظیم بلکه بزرگترین ثمره جمهوری اسلامی است. حال چرا ایشان چنین جایگاهی برای قانون اساسی ما قائل شدند و آن را ثمره انقلاب دانستند باید گفت به این دلیل است که حرف‌هایی که ما در بحث‌های اسلامی داریم، قانون اساسی ما سعی کرده برای این حرف‌ها زمینه اجرایی فراهم کند و نظام‌سازی و الگوسازی برای این حرف‌ها انجام دهد و ما در این نظام و الگو، اسلام را پیاده می‌‌کنیم و از این جهت است که قانون اساسی برای ما ارزشمند است.