سعیده احسانی‌راد
گروه فرهنگی

به مناسبت سال فرهنگی ایران و ترکیه 2025 نمایشگاه مشترک آثار گرافیکی مرتضی ممیز، پدر گرافیک نوین ایران و یورداِئر آلتینتاش، طراح نام‌آشنای ترکیه به نام نمایشگاه «دو دوست، دو استاد: آلتینتاش- ممیز» در دانشگاه «آنادولو»ی ترکیه و دانشگاه تهران برگزار شد. مرتضی ممیز و یورداِئر آلتینتاش، دو هنرمند از دو جغرافیای متفاوت‌اند که هر یک مسیر تاریخ طراحی گرافیک را در کشور خود دگرگون کرده‌اند. هر دو با اتکا به میراث فرهنگی خود، زبان بصری دوران خود را شکل داده‌اند و پوستر را از یک ابزار صرفاً ارتباطی، به رسانه‌ای اندیشمندانه و هنری بدل کرده‌اند.
زبان نمادین ممیز –که زیبایی‌شناسی ایرانی را با اصول مدرن طراحی می‌آمیخت– در کنار نگاه مینیمال و تایپوگرافی ظریف آلتینتاش، پلی بصری میان دو ملت ساخت و حساسیت مشترک فرهنگی را به نمایش گذاشت.
 فرزاد ادیبی، نمایشگاه‌گردان نمایشگاه «دو دوست، دو استاد» در بخش ایران در دانشگاه تهران درباره ایده برپایی این نمایشگاه به «ایران» گفت: «اواخر بهار یکی از دوستان گرافیست از ترکیه به نام دکتر «توفیق فیکرت اوچار» تماس گرفت و پیشنهاد برپایی این نمایشگاه را همزمان در ایران و ترکیه داد. از آنجا که استاد ممیز بانی رشته گرافیک در دانشگاه تهران بودند و من هم در آنجا تحصیل کردم، نگارخانه تجسمی هنرهای زیبای دانشگاه تهران محل برپایی این نمایشگاه در ایران و دانشگاه آنادولو هم در ترکیه انتخاب شد.
 این گرافیست به سابقه دوستی استاد آلتینتاش و ممیز اشاره کرد و افزود: «این دو استاد تقریباً همسن بودند و در مجامع هنری شناخته شده و از افراد تأثیر‌گذار رشته گرافیک در کشور خودشان بودند و چون هم‌نسل هستند و از لحاظ شیوه کاری در خیلی از موارد شباهت‌هایی داشتند. می‌دانیم که گرافیک یک رسانه وارداتی در ایران و ترکیه است، اگرچه هر دو کشور به لحاظ تصویری و تاریخ گرافیک قدمت و تاریخ دارند اما گرافیک مدرن که می‌توان گفت «هنر-فن- رسانه» است، پدیده‌ای غربی است چون این دو استاد به گرافیک مدرن توجه و گرایش داشته‌اند اشتراکاتی از نظر شیوه کاری هم دارند.»
ادیبی به ارتباط خوب استاد ممیز با گرافیست‌های ترکیه به واسطه سفرهای هنری که به این کشور داشتند، اشاره و تصریح کرد: «استاد ممیز با طراحان و گرافیست‌های ترک ارتباط خوبی داشتند. چند سال پیش در کتابم به نام «ممیز/...» به تمام وجوه شناخته شده و ناشناخته این استاد گرافیک پرداختم مثلاً از غلامحسین نامی خواستم راجع به نقاش بودن ممیز بنویسد و از غلامحسین امیرخانی درباره همکاری‌شان در تأسیس خانه هنرمندان یا هوشنگ گلمکانی درباره وجوه سینمایی هنر او مطلب گرفتم و ضیا موحد درباره نویسندگی ممیز نوشت.
 یکی از بخش‌هایی که علاقه‌مند بودم در این کتاب باشد «ممیز از نگاه همسایه‌های ایران» بود که صادق کارا مصطفی و توفیق فیکرت اوچار از ترکیه لطف کردند و درباره استاد ممیز نوشتند.» او در پاسخ به این سؤال که نمایشگاه «دو دوست، دو استاد: آلتینتاش- ممیز» چقدر در تبادل فکر و اندیشه بین هنرمندان گرافیست دو کشور کمک کرد، گفت: «هر نمایشگاهی در هر جا و هر زمانی یک بستر آموزشی و یک رفتار فرهنگی است. نمی‌دانم که چقدر در تبادل فکر و اندیشه موفق بوده اما استقبال خوبی از این نمایشگاه‌ها در هر دو کشور شد.»
 ادیبی با بیان اینکه هیچ مقام ایرانی و ترکیه‌ای در این نمایشگاه کمک و نقش نداشتند، گفت: «هر دو مستقل عمل کردیم، من برای چاپ پوسترهای نمایشگاهی و اقلام تبلیغی و حتی نقاشی دیوار نگارخانه، حامی مالی گرفتم که خوشبختانه به‌خوبی برگزار شد، البته یکی از معاونین سفیر ترکیه، سه روز بعد از افتتاحیه، از نمایشگاه دیدن کرد و در آنادولو هم یک دیپلمات ایرانی به افتتاحیه نمایشگاه رفته بود.»
او درباره آثاری که در این دو نمایشگاه از دو گرافیست برجسته به نمایش در آمد، گفت: «نمایشگاه آثار گرافیک استاد ممیز و استاد آلتینتاش، شامل مجموعه‌ای از پوسترها، طراحی‌ها، نشانه‌ها و نمونه‌هایی از آثار شاخص گرافیکی دو هنرمند بود که سیر تحول بصری و نگاه خلاقانه آنان را به نمایش گذاشت. از آلتینتاش فقط پوسترهای سینمایی و نمایش بود و دوست داشتم همین نوع از پوسترهای ممیز نیز روی دیوار برود که کارهای بسیاری در این زمینه‌ها دارد، اما وقتی از بنیاد ممیز کارها را خواستم تقریباً همه در ابعاد کارت‌پستال بودند و مناسب چاپ نبودند. انوشیروان (پسر زنده‌یاد ممیز) خیلی به زحمت افتاد و همه آرشیو را زیر و رو کرد ولی کیفیت کارها پایین بود، چون اکثر این پوسترها دستی کار شده و فقط برای اندازه کتاب از آنها عکاسی شده بود. از موزه گرافیک خواستم کارهای ممیز را به من بدهند که آنها هم خیلی خوب نبودند، مجبور شدم پوسترهایی را انتخاب کنم که کیفیت نسبتاً قابل قبولی داشتند و امکان بازسازی و ویرایش کامپیوتری داشتند که بعضی از آنها را دوباره اجرا کردم و موضوع پوسترهای این نمایشگاه، پوسترهای سینمایی، نمایش و فرهنگی شد.»
 این استاد دانشگاه درباره وضعیت گرافیست‌های ایرانی در مقایسه با هنرمندان کشورهای دیگر، اظهار کرد: «تقریباً مثل هم هستند اما در بخش‌هایی متفاوتند، مثلاً در ساختار کارها به خاطر نوع خط با هم تفاوت دارند یا اینکه آنها در شرایط اقتصادی پایدارتری نسبت به گرافیست‌های ایرانی کار می‌کنند که قطعاً روی کیفیت کار و چاپ تأثیر دارد.»

نزدیکی دو ملت ایران و ترکیه
«توفیق فکرت اوچار» گرافیست و نمایشگاه‌گردان دانشگاه «آنادولو»ی ترکیه گفت: «همسایگی رابطه‌ای ارزشمند است؛ گاه چنان صمیمی که حتی از خویشاوندی پیشی می‌گیرد و زندگی را با دوستی معنا می‌بخشد. ایران و ترکیه دو کشور دوست‌اند که ریشه‌های مشترک آنان در سنت، فرهنگ، هنر و زندگی اجتماعی، پیوندی دیرینه و نزدیک میانشان ایجاد کرده است.»
یورداِئر آلتینتاش و مرتضی ممیز، هر دو در یک دوره به دنیا آمدند و هر یک در کشور خود گام‌های مهمی در شکل‌گیری «طراحی گرافیک» برداشتند. آنان چون دو چنار کهنسال –یکی در خیابان ویلای تهران و دیگری در چراغان استانبول– سنت طراحی و هنر را در کشور خود گسترش دادند و اکنون با این نمایشگاه، زمینه نزدیکی دوباره دو ملت را فراهم کرده‌اند. امید دارم این نمایشگاه، بستر تقویت پیوندهای فرهنگی و گرافیک میان دو کشور باشد.