هستی راد
گروه اندیشه

فلسفه در ایران هنوز زنده است
منوچهر صدوقی‌سها در این جلسه به این نکته کلیدی اشاره کرد که هنوز فلسفه و حکمت در ایران زنده است و برای این گزاره چنین دلیل آورد:«یکی از دلایل ماندگاری فلسفه در ایران، پیشینه حکمت و عرفان در ایران پیش از اسلام است. بر خلاف تبلیغاتی که در دوره‌ای رواج داشت و همه چیز را به ایران باستان تقلیل می‌داد یا بالعکس، حقیقت آن است که هم فلسفه و هم عرفان در ایران پیش از اسلام وجود داشته و همین زمینه تاریخی سبب شده است فلسفه در ایران اسلامی استمرار یابد.»
او با تأکید بر جایگاه ممتاز ایران در جهان معاصر افزود:«امروز ایران تنها کشوری است که سنت فلسفی در آن، هرچند محدود، همچنان زنده و جاری است.» صدوقی‌سها سپس به «حکمت قرآنی» و جایگاه آن در فلسفه اسلامی اشاره کرد و گفت:«برخلاف این تلقی رایج که فلسفه اسلامی را صرفاً ترجمه‌ای از فلسفه یونانی می‌داند، باید گفت فلسفه اسلامی دستگاهی مستقل و متمایز است. ابن‌سینا صرفاً اندیشه ارسطو را تکرار نکرد؛ فلسفه یونانی در اسلام دگرگون و به نظامی تازه بدل شد.»
او تأکید کرد:«ظلم بزرگی است اگر بگوییم فلسفه اسلامی همان فلسفه یونانی است که فقط جهت نوشتن آن تغییر کرده است. معارف قرآن و احادیث، خود واجد بنیان‌های عقلی‌اند و مفاهیمی چون تشکیک وجود، وحدت شخصیه وجود و زیادت وجود بر ماهیت، ریشه‌های قرآنی دارند.» به گفته او، بدون این مبانی «حتی توحید نیز به‌درستی تبیین نخواهد شد.»
صدوقی‌سها در پایان، بر سنت انتقال زنده حکمت تأکید کرد و گفت:«فلسفه در ایران به صورت سلسله‌ای زنده و سینه‌به‌سینه از استاد به شاگرد منتقل شده است. ایران تنها سرزمینی است که این سنت حکمی در آن بدون انقطاع ادامه یافته و نتیجه آن پیوند زنده فلسفه، اسلام و ایران در تاریخ است.»
 
صدوقی‌سها حافظ تاریخ زنده حکمت ایرانی‌ـ‌اسلامی است
غلامرضا اعوانی، با تأکید بر هویت حکمی ایران گفت:«ایران سرزمین حکمت است و جمع میان برهان، عرفان و قرآن ویژگی ممتاز حکمت ایرانی-‌اسلامی به شمار می‌رود.» او نقش صدوقی‌سها را در پاسداشت این سنت برجسته دانست و افزود:«استاد صدوقی‌سها در حفظ و انتقال این سنت الهی سهمی بسزا داشته‌اند؛ تلاشی که صرفاً حفظ گذشته نیست، بلکه زمینه‌ساز تداوم حکمت در زمانه‌ای است که با فقدان استادان بزرگ، بخشی از این میراث در معرض فراموشی قرار گرفته است.»
اعوانی با اشاره به آثار علمی صدوقی‌سها گفت:«برای من شگفت‌انگیز بود که ایشان در سنین جوانی، کتاب‌هایی بسیار پخته و عمیق در حکمت و عرفان اسلامی نوشته بودند؛ پژوهش‌های دقیق درباره ولایت و ختم ولایت در اندیشه ابن‌عربی از جمله این آثار است.»
او ترجمه و تحقیق «تحقیق ماللهند» را از خدمات سترگ صدوقی‌سها برشمرد و تصریح کرد:«این اثر ابوریحان بیرونی کتابی بسیار دشوار درباره فرهنگ و عقاید هندیان است و ترجمه و تحقیق آن کاری بزرگ بود که استاد به‌خوبی از عهده آن برآمدند.» اعوانی در پایان تأکید کرد:«یکی از مهم‌ترین خدمات ایشان، ثبت تاریخ زنده حکمت در ایران و تألیف اثری چون «تاریخ حکما و عرفای متأخر» است؛ گنجینه‌ای که امروز حتی در منابع خارجی نیز مورد استناد قرار می‌گیرد.»
 
صدوقی‌سها با ثبت زندگی حکما از گسست سنت فلسفی جلوگیری کرده است
حمید پارسانیا با ترسیم وضعیت دانش در جهان امروز گفت:«نظام علمی جدیدی به‌ صورت جهانی شکل گرفته که جغرافیا ندارد، اما تاریخ زنده دارد. در مقابل، بخش مهمی از تاریخ حکمت ما در معرض فراموشی است.» او هشدار داد:«قله‌هایی که روزگاری در اصفهان و تهران شکل گرفته بودند، به‌تدریج در حال ذوب شدن‌ هستند و این امر خطر انقطاع سنت حکمی را به همراه دارد.»
به گفته پارسانیا، «حیات حکمت به ذکر حکیمان و حضور آنان در فرهنگ عمومی وابسته است و اگر این ذکر قطع شود، حکمت نیز به‌تدریج از میان می‌رود.» او نقش صدوقی‌سها را در این زمینه تعیین‌کننده دانست و گفت:«ایشان با شناسایی، معرفی و ثبت زندگی و آثار حکما، نقش مهمی در احیای این تاریخ زنده ایفا کرده‌اند.»
پارسانیا با یادآوری خاطراتی از درس‌های شرح منظومه صدوقی‌سها افزود:«حضور نسل جوان در این جلسات، به تعبیر خود استاد، نشانه یک نقطه عطف و احیای توجه به حکمت بود؛ امری که در تاریخ معاصر ما اهمیت فراوان دارد.»
 
صدوقی‌سها چراغ حکمت تهران را روشن نگه داشته است
سید حسین شهرستانی با تأکید بر نقش استادان در تداوم سنت حکمی گفت:«استاد منوچهر صدوقی‌سها چراغ حکمت را روشن نگه داشته‌اند و با دقت و اهتمام ویژه، سلسله زنده حکمت در حوزه تهران را حفظ و به نسل‌های بعد منتقل کرده‌اند.» او با اشاره به استادان پیشین این سنت افزود:«بزرگانی همچون آیات محمدعلی شاه‌آبادی و مجتبی تهرانی در حفظ این میراث نقش داشتند و استاد صدوقی‌سها این جریان را به نسل جدید رسانده‌اند.» شهرستانی در پایان ابراز امیدواری کرد:«به امید اینکه چراغ حکمت در تهران همچنان روشن بماند و نسل‌های آینده نیز از این میراث ارزشمند بهره‌مند شوند.»