سعیده احسانی راد 
گروه فرهنگی

درباره آثار قدما درخصوص خط استاد نیریزی تسلط دارید. تأثیر خط نیریزی بر هنرمندان معاصر را چطور ارزیابی می‌کنید؟
اگر نگاهی به دوره‌های مختلف که خط نسخ و مکاتب و سبک و شیوه‌های مختلف شکل گرفته بیندازیم شاهد آن خواهیم بود که «نیریزی» تأثیر بسزایی در این حوزه داشته و در جایگاه خاصی قرار می‌گیرد. به نوعی تبدیل به نقطه عطف در تاریخ شکل‌گیری خط نسخ و رونق آن شده. اگر بخواهیم خط نسخ را دسته‌بندی کنیم به دو دسته قبل از نیریزی و بعد از آن تقسیم می‌شود.
«خط نیریزی» به نوعی تبدیل به مکتب شده است به این معنا که تمام خوشنویسان و نسخ نویسان بعد از او به نوعی وامدار خط نیریزی هستند، بعضی‌ها کمتر و یا بعضی‌ها بیشتر از خط نیریزی برداشته‌اند. نیریزی توانست به نوعی خط نسخ را قابل ترجمه و قابل فهم و خواندن کند. تا قبل از «محمد ابراهیم علاءالدین تبریزی» خط نسخ بیشتر به شیوه خط یاقوت مستعصمی نزدیک بود اما میرزااحمد نیریزی این خط را کاملاً ایرانی کرد. امروزه نیز نگاه بیشتر خوشنویسان در حوزه نسخ به مشق کردن از روی خطوط نیریزی است.

آیا می‌توان خط نیریزی را میراث ملی
به حساب آورد؟
صدرصد، تمام اساتید خط میراث فرهنگی و هنری ما هستند. هرکدام به اندازه نبوغ شان در تمام خطوط تأثیر گذاشتند.جایگاه نیریزی در خط نسخ مثل جایگاهی است که میر عماد در خط نستعلیق و درویش در خط شکسته دارد.
 
نیریزی در خوشنویسی معاصر ما چقدر تأثیر‌گذار است؟
«خط نیریزی» شکل مکتب پیدا کرده است تمام نسخ نویس‌ها بعد از نیریزی شروع به کار کردند اینها تا اندازه‌ای وامدار نیریزی هستند. تمام نسخ نویسان معاصر بیشترین نسخ نویسی را که در گذشته وجود داشته و دارد با نیریزی می‌شناسند حتی اگر خط نیریزی را هم مشق نکنند.

جایگاه جهانی نیریزی و خط نسخ
به چه شکل است؟
اولین نفری که در حوزه نسخ ایرانی از اساتید خط در حوزه جهانی معرفی می‌شود قطعاً نیریزی است. او یک موضوع مورد مطالعه است. با وجود مطالعاتی که در این حوزه انجام شده اما در خصوص خط نسخ و معرفی آن در عرصه‌های داخلی و بین‌المللی کم کاری شده و نتوانستیم آنچنان که باید آن را به جهانیان معرفی کنیم. نباید فراموش کرد که بیشتر قرآن‌ها به خط نسخ نوشته شده‌اند با وجود این هنوز نتوانسته‌ایم این خط را حتی در جهان اسلام و در حوزه هنرهای اسلامی به خوبی معرفی کنیم و ارائه دهیم. قاعدتاً با معرفی هنر ایرانی اسلامی می‌توانیم پا را از مرزها فراتر بگذاریم. هند و پاکستان چند سالی است که در این حوزه فعال شده‌اند اما نسخ ایرانی همچنان مهجور است.

همه حراجی‌های مطرح دنیا بخشی را برای فروش آثار جهان اسلام و حتی هفته هنر اسلامی جداگانه برگزار می‌کنند و به فروش‌های میلیون دلاری در این حوزه می‌رسند. با توجه به تخصص شما، خط نیریزی چه جایگاهی در این حراج‌ها دارد و آیا آثار این استاد خط نسخ خرید و فروش می‌شود؟
به جرأت می‌توان گفت، آن اندازه که مجموعه‌دارها نیریزی را می‌شناسند، خوشنویسان ما او را نمی‌شناسند. خط نیریزی در مجموعه‌ها و کلکسیون‌ها بسیار زیاد است حتی موزه‌های دنیا بیشترین خطوطی که در مجموعه خود نگهداری می‌کنند آثار ایرانی و خط نسخ است که البته تعداد قابل توجهی از آن خط نیریزی است. موزه دارها و مجموعه‌دارها نیریزی را کاملاً می‌شناسند.

علت این اتفاق را چه می‌دانید؟
کم کاری خوشنویسان نسخ خیلی در این باره تأثیر‌گذار بوده، مسئولان فرهنگی گذشته و حال هم در این کم کاری سهم قابل توجهی داشته‌اند که این خط را به جهان اسلام معرفی نکردند. اگر کاری که درباره نستعلیق انجام شد برای نسخ و ثلث هم صورت می‌گرفت الان در این شرایط قرار نداشتیم.
استقبال و ارائه‌ای که حراجی‌های مطرح خارج از کشور برای خط نسخ دارند عموماً در حراج‌های داخل ایران دیده نمی‌شود و بیشتر گرایش‌های حراج‌های داخلی به سمت هنر مدرن است. ارزیابی شما در این باره چیست؟
خط نسخ ایرانی در بیشتر موزه‌های دنیا به چشم می‌خورد. گاهی ممکن است مجموعه دارها به دلیل عدم شناخت درست خط نسخ و بالا بودن عیار این خط اشتیاقی برای خرید نداشته باشند این درحالیست که در خارج از کشور این‌گونه نیست و هنر ایرانی اسلامی بسیار مورد استقبال قرار می‌گیرد. بیشتر قرآن‌هایی که تاکنون نوشته شده و اکنون در موزه‌ها نگهداری می‌شود با خط نسخ و به سفارش متمولین و حاکمان بوده، البته درحال حاضر بیشتر این قرآن‌ها و نسخ خطی در دست مجموعه دارهاست. 
به طورکلی خوشنویسی در حوزه خط نسخ، ثلث و نستعلیق شکسته جایگاهش به اندازه اهمیتش در حراجی‌های داخلی تعریف نشده است. تولید آثار خوشنویسی بیشتر از فروش آن است. در واقع می‌توان گفت، در کشور برای رونق خوشنویسی کاری انجام ندادیم که درحراجی‌های خارج از کشور سهم بزرگی داشته باشیم. این امر هم دلایل مختلفی دارد که مهم‌ترین آن روحیه خوشنویسان است. آنها عموماً در میدان نیستند و فقط تولید کننده هنر هستند. متوسط خوشنویس‌ها عزلت نشین هستند بر خلاف نقاش‌ها و هنرهای آکادمیک که به واسطه دانشگاه‌ها تعامل بیشتری دارند. بخاطر همین است که خوشنویسی اقتصاد گردشی چندانی ندارد و نیاز است، مجموعه‌ای در حوزه اقتصاد این هنر فعال شود. 

به نظر شما حراج باران می‌تواند فاصله ایجاد شده بین بازار هنرهای ایرانی اسلامی و هنرهای تمدنی داخل و خارج از کشور را پوشش دهد؟
صدرصد بهترین موقعیت فروش آثار خط و خوشنویسی هم‌اکنون در حراج باران فراهم است، تولید در زمینه خوشنویسی بسیار زیاد است انگیزه در بین اساتید نسخ نویس آن قدر زیاد است که فقط کافی است اشاره کوتاهی شود تا هنرآفرینی کنند. به لحاظ مردم شناسی هر قاره‌ای یک سلیقه خرید دارد؛ مثلاً اروپایی‌ها از آثار کوچک خوششان می‌آید برعکس، عرب‌ها از آثار بزرگ‌تر و... در حوزه خط نسخ نیز در دوره‌ای کارها فقط موزه‌ای بود و کتابت و کارهای ریز انجام می‌شد، اما خوشبختانه اکنون در نسخ‌نویسی شاهد تولید کارهای نمایشگاهی هستیم که سلیقه‌های مختلف را جلب می‌کند.