رضا صائمی
دبیر گروه فرهنگی

مسعود زارعیان را می‌توان مستندسازی دانست که دغدغه‌ها و باورهای خود را به موضوع آثارش تبدیل می‌کند و به نوعی سوژه‌های او بخشی از سوبژکتیوته اوست.
پیش از این فیلم‌های «خسوف»، «غیرمسکونی»، «علی‌ممد»، «ایمان» و «مرهم» او در جشنواره سینماحقیقت به نمایش درآمده‌ بودند.
زارعیان پیش از این هم تجربه ساخت مستندهای اربعینی را داشته اما این‌بار در مستند «در میان درخت انجیر» با نگاه و فرمی تجربه‌گرا به رابطه میان مادری عراقی و فرزندش که برای دفاع از وطن می‌جنگد و در موقعیت زمانی ایام اربعین، روایت می‌شود. زاویه دید مستندساز، شمایل دیگری از زائر بودن را در مراسم اربعین صورت‌بندی می‌کند. در واقع سوژه‌ فیلم، یک زن عراقی است که یکی از پسرانش شهید شده‌ و جالب اینکه همسری هم داشته که به دلیل امتناع از شرکت در جنگ با ایران، اعدام شده‌ است.
مستندساز با بهره‌گیری از یک تمهید بصری با کیفیت، تجربه این زن را در کانون روایت خود قرار می‌دهد تا رنج درونی او را به تصویر بکشد. از این رو فیلم بیش از آنکه بخواهد نگاهی آیینی و مناسکی به موضوع اربعین داشته باشد، از اربعین به عنوان یک میزانسن معنوی بهره می‌برد تا سیر و تاب‌آوری این زن را در نسبت مفهومی با قصه نینوا گره بزند.
زارعیان تا جایی که می‌تواند دوربین خود را از فیلتر عقیدتی دور می‌کند تا با لنز انسان‌گرایانه به سوژه خود بنگرد و رنج ایمانش را به نمایش بگذارد. مثلاً او از نمایش راهپیمایی اربعین چشم‌پوشی می‌کند تا چشم مخاطب را بر سوژه خود متمرکز کند تا «ام کریم» و قصه و غصه‌اش در کانون درام قرارگرفته و امکان همدلی و همذات پنداری با مخاطب تقویت شود. تمام این تمهیدات بصری و روایی و فرمی در نهایت قرار است مفاهیمی مثل زنانگی، مادرانگی و آزادگی را در شمایل «ام کریم» برساخته کند؛ روایت رستگاری در رهایی از تعلقات. او هر آنچه به عنوان روزی درمی‌آورد روزی زائران می‌کند. از ماهی و شیر گاومیش گرفته تا انجیرها و خرماهای درخت کم باری که دارد. در واقع حمایت و پذیرایی از زائران اربعین، سبک زندگی‌ «ام‌ کریم» است.
مستند البته ریتم کندی دارد و بضاعت داستانی آن کم است؛ بیشتر با یک مستند پرتره مواجه هستیم که یک تجربه زیسته را در نسبت با موقعیت خاص سوژه بازنمایی می‌کند. در واقع مفهوم صبر جمیل و شکوه آزادگی یک زن و مادر شهید را شاهدیم که به قصه اربعین گره خورده تا یک زیست قهرمانه از زن را به تصویر بکشد که زندگی‌اش شبیه باورهایش بود.