گشت و گذاری در سیزدهمین نمایشگاه «ایرانساخت»
دانشبنیانها، سرعتگیر خروج ارز از کشور
میترا جلیلی
دبیر گروه علم و فناوری
سیزدهمین دوره نمایشگاه تجهیزات، مواد آزمایشگاهی و تست و آزمون پیشرفته «ایرانساخت» که از 22 آذرماه به همت معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاستجمهوری آغاز بهکار کرده بود، روز گذشته به کار خود پایان داد. هر گوشه این نمایشگاه، نشان از توانمندی جوانان این مرزو بوم در تأمین نیازهای آزمایشگاهی و ساخت تجهیزات در بخشهای مختلف از پزشکی و سلامت و صنعت گرفته تا نفت و گاز، کشاورزی، شیمی و بیوتکنولوژی و... داشت. این جوانان همه تلاش خود را به کار گرفتند تا سهمی در جلوگیری از خروج ارز برای واردات تجهیزاتی داشته باشند که میتوانند با توان خود، نمونه بومی آن را تولید کنند. این نمایشگاه که برای سیزدهمین بار برگزارشد، تاکنون کارنامه موفقی داشته و دستاورد آن در طول 12 دوره، فروش 2ونیم همتی شرکتهای دانشبنیان، صرفهجویی ارزی مستقیم 200میلیون دلاری و غیرمستقیم 500میلیون دلاری و همچنین اشتغالزایی برای 7هزار نیروی متخصص بوده است؛ موفقیتی که ادامهدار بود و امسال هم دانشبنیانها موفق به توسعه بازار خود در این رویداد شدند و با حضور میهمانان خارجی این دوره از نمایشگاه، به یکی از دغدغههای رئیسجمهوری مبنی بر فراهم کردن بستر صادرات برای حوزه ایرانساخت پاسخ داده شد.
برداشت چاه از نفت تا استخراج
اسانس گیاهان دارویی
مشاهدات خبرنگار میدانی «ایران» نشان میدهد یکی از ویژگیهای نمایشگاه ایران ساخت سیزدهم، تمرکززدایی از تهران و حضور شرکتهای دانشبنیان موفق از گوشه و کنار ایران و همچنین تنوع بالای محصولات دانشبنیان ارائه شده بود. در این رویداد از تجهیزات نفت و گاز گرفته تا داروهای پزشکی هستهای، کشاورزی پایدار، انواع پرینترهای سه بعدی و... هریک حرفی برای گفتن داشتند و جوانان آمده بودند تا گرهی از کار مردم باز کنند.
یکی از شرکتهای دانشبنیان حاضر در این نمایشگاه در زمینه تجهیزات مربوط به استخراج فعالیت داشت.«علی زینالعابدینی»، مدیرعامل این دانشبنیان که از سال 95 تأسیس شده و از سال 96 تاکنون عنوان دانشبنیان را با خود یدک میکشد، به «ایران» میگوید: «زمینه فعالیت این شرکت، ساخت و طراحی تجهیزات آزمایشگاهی نفت و گاز و همچنین دستگاه استخراج اسانس از گیاهان دارویی با روشی ویژه است. این دانشبنیان که در صنایع بالادستی نفت کار میکند در عمل بر روشهای ازدیاد برداشت نفت از چاهها تمرکز دارد. به گفته زین العابدینی، استخراج نفت از چاههایی که تازه کشف میشوند با فشار اولیه موجود در چاه انجام میشود اما پس از مدتی، به دلیل افت فشار، نفت به راحتی از چاه بیرون نمیآید و نیازمند به کار گرفتن روشهایی مانند تزریق بخار، آب یا مواد شیمیایی است تا نفت باقیمانده، از چاه استخراج شود. اما تصمیمگیری درباره روش مورد استفاده، به نوع سنگ چاه و همچنین سیال آن(آب شور و نفت و گاز) بستگی دارد. اینجاست که تجهیزات ما به کمک میآید و با آنالیز سنگ و سیالات چاه، بهترین روش را برای استخراج ارائه میدهد به این ترتیب هم در زمان و هم در هزینه کار صرفهجویی میشود.»
این فعال حوزه دانشبنیان در ادامه توضیح میدهد: «ما تجهیزاتی هم برای میکرونایز کردن داروها، پاکسازی خاک آلوده، پاکسازی دانههای آلوده مانند دانه ذرت یا پسته از سم آفلاتوکسین طراحی و تولید کردهایم و تنها سازنده این دستگاه در ایران هستیم. این دستگاه از حجم 300 سی سی در مقیاس آزمایشگاهی تا سایز 40 و 80 لیتری در مقیاس صنعتی تولید شده است و میتوان از آن در استخراج اسانس گیاهان دارویی هم بهره گرفت.» به گفته زین العابدینی، استخراج اسانس معمولاً به صورت تقطیر و ازطریق افزایش دما انجام میشود و محصولی مانند گلاب ارائه میدهد ولی با توجه به ازبین رفتن ساختار روغنهای ضروری مورد نیاز در محصولات آرایشی بهداشتی و گیاهان دارویی، در عمل این گلاب کاربرد چندانی ندارد. به همین دلیل ما با افزایش فشار بین 400 تا 600 بار و استفاده از گازدی اکسید کربن فوق بحرانی، روغنها و اسانسهای ضروری را استخراج میکنیم بدون اینکه خاصیت آنها از بین برود. درنهایت هم گاز دی اکسید کربن از محصول جدا میشود.
از آنالیز پوست تا شناسایی تخلفات غذایی
وحید صفایینژاد از فعالان یک شرکت دانشبنیان فعال در زمینه طراحی سامانه اپتیکی و ابزار دقیق هم یکی از جوانان نوآور است که برای شرکت در این نمایشگاه از زنجان راهی تهران شده است. او با اشاره به تأسیس این شرکت از سال 95، محصول بارز آن را دوربین فراطیفی میداند که طیف سنجی و تصویربرداری را با یکدیگر ادغام میکند. صفایینژاد دراین باره میگوید: «ما تنها تولیدکننده این سامانه در ایران هستیم و در دنیا هم حدود 13 شرکت در این زمینه فعال هستند.» او دراین باره توضیح میدهد:« از این محصول میتوان در حوزه کشاورزی، پزشکی، صنایع غذایی و تخلفات غذایی، صنعت فولاد، حوزه نظامی و... بهره گرفت. این دوربین طیف سنج به عنوان مثال در تخلف و درجهبندی زعفران و تاریخ مصرف مواد غذایی کاربرد دارد. همچنین در حوزه کشاورزی هوشمند و پایش سلامت گیاهان، اندازهگیری میزان تنش و شوری خاک یا تشخیص آفات گیاهان کارآمد است.» صفایینژاد میگوید: «دامنه کاربرد این سامانه اپتیکی به حوزه پزشکی هم میرسد و میتوان از آن برای آنالیز پوست و تشخیص دانههای سرطانی پوستی و خالهای پوستی استفاده کرد. او با اشاره به اینکه قیمت نمونه خارجی این محصول حدود 25هزار دلار است، بهای نمونه داخلی را 700 میلیون تومان میداند و معتقد است با استفاده از آن در حوزههای مختلف میتوان جلوی ارزبری را گرفت.» این فعال دانشبنیان با اشاره به فروش 60دستگاه از این محصول در ایران، در ادامه میگوید موفق به صادرات آن به آفریقا و سوئیس هم شدهایم.
لقاح مصنوعی با تکنولوژی ایرانی
موضوع جوانی جمعیت و فرزندآوری یکی دیگر از موضوعات مورد توجه دانشبنیانها در این رویداد بود. دلارام شریفی از فعالان یک شرکت دانشبنیان فعال در حوزه IVF میگوید: «تلاش داشتهایم با محصول بومی خود به فرزندآوری زوجهایی که از ناباروری رنج میبرند کمک کنیم.» او با اشاره به تأسیس این شرکت در سال 1402 میافزاید: «این شرکت از سال 1403 با ساخت دستگاه IVF Workstation، دانشبنیان شد. انجام لقاح مصنوعی، نیازمند شرایط محیطی خاصی است و این دستگاه چنین شرایطی را ایجاد کرده است. به عنوان مثال دما برای اسپرم و تخمک باید حدود 37درجه سانتیگراد باشد و با کمک این دستگاه مولتی زون که میتوان دمای هر بخش آن را تغییر داد، مشکل حل میشود. این دستگاه همچنین دارای رطوبت ساز است تا رطوبت مورد نیاز اسپرم و تخمک تأمین شود.» او قیمت این دستگاه را بسیار پایینتر از نمونههای خارجی میداند و میافزاید:«اما از نظر کیفیت و کارآیی کاملاً با نسخه خارجی برابری میکند.»
تولید آنزیمهای جهش یافته
برای شناسایی بیماری
«محیا رنجبر»، دانشجوی دکترای باکتریشناسی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران هم یکی از فناوران حاضر در ایران ساخت سیزدهم است. او با اشاره به عمر 7 ساله این شرکت، میگوید: «ما از سال 1403 برای یکی از محصولاتمان دانشبنیان شدیم و درحال حاضر 5 آنزیم استراتژیک حوزه تشخیص و درمان را تولید کردهایم. ما کیتهایی را توسعه دادهایم که اساس و بنیان کار آنها همین آنزیمها هستند؛ آنزیمهایی که روی همه آنها مهندسی ژنتیک انجام شده و موتاسیونهایی روی ژنهای آنها ایجاد کردهایم تا عملکردشان بهبود پیدا کند. به عنوان مثال آنزیم Reverse transcriptase ما در حوزه بیان ژن، تشخیص سرطان یا شناسایی ویروس هپاتیت، کرونا و آنفلوانزا و... کاربرد دارد.»
این فعال دانشبنیان معتقد است، عملکرد این آنزیم از نمونه خارجی هم بهتر است و در عرض 10 دقیقه میتواند تشخیص را انجام دهد درحالی که نمونههای خارجی برای این کار به 60 دقیقه زمان نیاز دارند. رنجبر میگوید: «این آنزیمها در حوزه تشخیص، در حوزه بیوتکنولوژی، تولید واکسن یا حتی در حوزه کشاورزی برای شناسایی سمهایی مانند آفلاتوکسین در محصولات کارآیی دارند و میتواند ژن آنها را شناسایی کند.» او با اشاره به اینکه در سال 1400 حدود 3 میلیون دلار صرف واردات این آنزیمها شده بود، جلوگیری از ارزبری را قابل توجه میداند و توضیح میدهد: «علاوه بر این، این آنزیمها زنجیره دمایی دارند و باید در دمای منفی 20 درجه نگهداری شوند به همین دلیل ممکن است در طول واردات، از کیفیت آنها کاسته شود. او همچنین تأکید میکند که قیمت این آنزیمهای ساخت داخل حدود 50 درصد ارزانتر از نمونههای خارجی است.»
پرینت سه بعدی فلزی
یکی از بخشهای جالب نمایشگاه امسال، حضور دانشبنیانهای فعال در حوزه پرینت سه بعدی بود؛ پرینترهایی که از رزین و فیلامنت گرفته تا گرانول و فلز را به انواع قطعات کاربردی، تزئینی و هنری تبدیل میکنند. مهشید کاظمی کارشناس یک شرکت دانشبنیان که در زمینه ساخت و تولید پرینترهای سه بعدی فلزی لیزری و خدمات پرینت قطعات فلزی در اصفهان فعالیت دارد، با هیجان از نحوه کار پرینتر به ما میگوید. او دراین باره توضیح میدهد: «ما اولین شرکتی هستیم که موفق شدهایم پرینت سه بعدی بر پایه فلز را در ایران تولید کنیم و در کار خود از آهن، نیکل، آلومینیوم، تیتانیوم و کبالت استفاده میکنیم.» کاظمی میگوید: «ما فایل سه بعدی را به تعداد زیادی فایل دوبعدی لایه به لایه تبدیل میکنیم و به دستگاه میدهیم. سپس دستگاه را با پودر فلزات، شارژ اولیه میکنیم و دستگاه شروع به ساخت لایه به لایه میکند. لیزر، پودرها را با یک هندسه مشخص و در هر لایه، ذوب سطحی میکند. هربار دستگاه 30 میکرون پایین میآید و طرف دیگر 30 میکرون پودر بالا میآید. یعنی لیزر پودر را ذوب میکند و درنهایت هم مواد اضافی را بازیابی میکنیم و دوباره مورد استفاده قرار میدهیم.»
او همچنین یادآور میشود: «علاوه بر تولید قطعات صنعتی، ما به حوزه درمان هم وارد شدهایم و ساخت پروتز را برای بیماران سرطانی که استخوان آنها تحلیل رفته انجام میدهیم. موضوع مهم، شخصیسازی درمان برای هر بیمار در کمترین زمان ممکن و با حداقل قیمت است. تاکنون در ساخت کاسه زانو و همچنین به صنایع نظامی، دریایی، هوایی و... هم خدماتی ارائه دادهایم.»
پرینت رشتههای فیلامنت
یکـــی دیگـر از شـــــــــرکتهــــــای دانشبنیــــــان، در حوزه پرینت سه بعدی با استفاده از فیلامنت(رشتهای از پلیمر) فعالیت دارد. آرمین حسینی از فعالان این شرکت میگویــــــد: «ایــــــن فیلامنت پس از گرم شدن، تبدیل به مایع میشود. مایع به صورت لایه به لایه روی همدیگر قرار میگیرد و درنهایت، یک قطعه ساخته میشود.»
او با اشاره به اینکه 7سال است در پارک علم و فناوری دانشگاه تهران فعالیت میکند، میگوید: «پس از دریافت پتنت آمریکا در سال 1396، این شرکت را تأسیس و پرینترهای رزینی و پلیمری را طراحی و تولید کردهایم.»
او با اشاره به اینکه محصولات رزینی پرینت سه بعدی شده به عنوان راهنمای جراحی(سرجیکال گاید)برای زمان جراحی ایمپلنت و همچنین قالبگیری دندان مورد استفاده قرار میگیرد، میگوید: «پرینت سه بعدی به دندانپزشکان کمک زیادی کرده است. درواقع ساخت سریعتر و شخصیسازی شده قطعه با توجه به فرم فک و دهان بیمار، آن هم در عرض 3ساعت میتواند هم برای بیمار و هم برای دندانپزشک کارآمد باشد. به همین دلیل هم برخی دندانپزشکان این پرینتر سه بعدی رزینی را خریداری کرده و خودشان در مواقع ایمپلنت، پرینت را انجام میدهند. تزئیناتی از جنس رزین وکس که برای ساخت انگشترهای بسیار ظریف بدون نازل و به صورت صفحه ساخته شده هم بخشی دیگر از جذابیتهای این غرفه است.»
حسینی دراین باره میگوید: «ما ازطریق نرمافزار به پرینتر میگوییم که قرار است چه چیزی را پرینت کند.» او میافزاید: «باید این آگاهی را در جامعه ایجاد کرد که به عنوان مثال برای سفارشهای زیر هزار عدد استفاده از پرینت سه بعدی بسیار مقرون به صرفه است. علاوه بر این میتوان با کمک این پرینترها ساختار هندسی پیچیده را تولید کرد درحالی که قبلاً این قابلیت وجود نداشت.»
بــــرش
پای روباتیک برای معلولان حرکتی
در نمایشگاه ایرانساخت سیزدهم، توانیابان هم مورد توجه قرار گرفتند و یکی از شرکتهای دانشبنیان با ارائه یک روبات، گامی بزرگ برای حرکت آنها برداشته است. سید مصطفی حوائجی، مدیرعامل این شرکت دانشبنیان میگوید:«ما اولین سازنده روبات اسکلت بیرونی پایینتنه در ایران ویژه معلولان حرکتی هستیم و موفق شدیم این فناوری را تنها دو سال پس از رونمایی نمونه خارجی، در ایران تولید کنیم.»
او با اشاره به تولید این اگزواسکلتون در جهان در سال 2013 ادامه میدهد:«با توجه به توان متخصصان ایرانی، این محصول را در قالب یک تیم، در سال 2015 بهعنوان چهارمین کشور بعد از آمریکا، ژاپن و نیوزیلند تولید کردیم. از آن زمان، دائم در حال ارتقا و افزایش قابلیتهای آن و همچنین بهینهسازی و کاهش حجم و وزن آن هستیم.» حوائجی با اشاره به قیمت 3 میلیارد تومانی این اسکلت روباتیک، قیمت نمونه خارجی را حدود 30 هزار دلار معادل 12 میلیارد دلار میداند و میافزاید:«با وجود این مطمئناً بسیاری از نیازمندان به این روبات، نمیتوانند آن را خریداری کنند.»
او میگوید:«ما از سال 96 از نهادهای متولی توانیابان از جمله وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان بهزیستی و... درخواست کردهایم این محصول را با قیمت رقابتی تهیه و در کلینیکهای توانبخشی مستقر کرده تا معلولان بتوانند از آن استفاده کنند. حتی استفاده یک بار در هفته از این دستگاه، هم از بعد روانی و هم از نظر فیزیولوژیکی میتواند به معلولان کمک کند و منجر به کاهش عوارضی مانند زخم بستر، پوکی استخوان، ناراحتیهای گوارشی و کلیوی آنها شود.» این فعال دانشبنیان با اشاره به اینکه این شرکت چند طرح دیگر هم دارد، میافزاید:«البته برای تجاریسازی آنها مترصد جذب سرمایه هستیم ولی هنوز بعد از یک سال موفق نشدهایم.»
بــــرش
بازیافت عناصر نادر
بازیابی و بازیافت عناصر خاص از مواد معدنی یا دورریزهای کارخانهها هم دستمایه تأسیس یکی دیگر از شرکتهای دانشبنیان حاضر در رویداد «ایران ساخت» سیزدهم شده است.
سیاوش صادقی، از فعالان این شرکت دانشبنیان واقع در اصفهان با اشاره به اینکه سال 2026 را سال عناصر نادر نامیدهاند میگوید: «ما با تجهیزات خود موفق شدیم عناصر مختلفی را از دورریز کارخانهها که پیش از این صادر میشد، بازیابی کنیم و به این ترتیب از ارزبری ممانعت کنیم.»
او با اشاره به اینکه این شرکت علاوه بر استحصال، در حوزه نفت و گاز و فولاد و همچنین خدمات آزمایشگاهی فعالیت دارد، توضیح میدهد: «در زمینه نفت و فولاد به موضوع بومیسازی قطعاتی وارد شدهایم که اکثراً از متریالها و سوپرآلیاژهای خاص ساخته میشوند. نفت که از سکوهای نفتی خارج میشود، به مخازنی وارد میشود و چند فازی است. با توجه به اینکه سطح نفت باید سنجیده شود ما نمونه بومی سطح سنج را ساختهایم؛ نمونهای که از سال 97 بومی شده است.»
صادقی همچنین با اشاره به تولید دستگاهی برای تولید نانوذرات، میگوید از این دستگاه برای مواد سرامیکی و فلزی یا در بحث آلیاژسازی استفاده میکنیم. به عنوان مثال مس را به صورت نانوذره درمی آوریم تا هنگام مخلوط شدن، همگنتر شود.
این دستگاه که به دلیل نحوه حرکت، آن را آسیاب سیارهای نامگذاری کردهاند، دومحور دوار دارد و با سرعت حدود بین 320 تا 450 آرپیام ذرات را در حد میکرو یا نانو تبدیل میکند تا بتوان سطح ویژه آن را بیشتر کرد. یعنی بتوان از میزان کمتری مواد با سطح تأثیر بالاتر استفاده کرد.
