محدثه جعفری
گروه اجتماعی

بعضی از افراد برای کاهش وزن به دنبال روش‎هایی هستند تا در کمترین زمان و بدون فعالیت بدنی خاصی به وزن ایده‌آل خود برسند. همین مسأله بستر را برای سودجویان فراهم می‌کند تا با تبلیغات فریبکارانه، افراد را برای کاهش وزن چشمگیر در کوتاه‌مدت به خرید دمنوش‌های لاغری جذب کنند؛ دمنوش‎هایی که در بسیاری از مواقع برای مصرف‎کنندگان عوارض جدی و جبران‌ناپذیری به همراه دارد. چندی پیش دکتر علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در نامه‌ای از رئیس صداوسیما خواست پخش آگهی‌ دمنوش‌ و مکمل‌های لاغری را متوقف کند. دکتر رئیسی در نامه‌ای رسمی به پیمان جبلی، رئیس سازمان صداوسیما، از پخش مکرر تبلیغات دمنوش‌های لاغری و پودر اسپیرولینا در شبکه‌های مختلف انتقاد کرد. او این تبلیغات را که اقدام به فریب، گمراهی و بازی با سلامت مردم می‌کند، اغواکننده خواند. همچنین در این نامه تأکید شده بود این آگهی‌ها فاقد پشتوانه علمی معتبر بوده و با اصول سلامت عمومی مغایرت دارد و خواستار حذف این تبلیغات شد. اما سازمان صداوسیما در پاسخ به این نامه با انتشار اطلاعیه‌ای، نه‌تنها این درخواست را رد کرد، بلکه گلایه‌ای را خطاب به وزارت بهداشت مطرح کرد مبنی بر اینکه هر دو محصولی که سازمان صداوسیما تبلیغ می‎کند، دارای مجوز رسمی از سازمان غذا و دارو است. احمد اسماعیل‎زاده، مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت هم در مورد این موضوع به رسانه‌ها گفته بود:«وزارت بهداشت فقط مجوز ساخت و تولید یک محصول را صادر کرده و صاحبان کالا می‌توانند محصول خود را تولید کنند. حالا آنها در تبلیغ خود ادعا می‌کنند بدون اصلاح سبک زندگی یا هر اقدام دیگری، افراد فقط با مصرف این دمنوش‎ها می‌توانند لاغر شوند. ادعاهای درمانی و کاهش وزن، بدون اصلاح سبک زندگی به هیچ وجه درست نیست و مسئولان صداوسیما نیز در باطن نسبت به درست ‌نبودن چنین ادعاهایی آگاه هستند.»

مصرف دمنوش برای کاهش وزن فاقد پشتوانه علمی است
وزارت بهداشت متولی سلامت مردم در کشور است و هر کسی بخواهد درباره سلامت ادعایی مطرح کند، باید مجوزهای لازم را از دفاتر فنی وزارت بهداشت دریافت کند. اما موضوعی که صداوسیما بر آن تأکید دارد، مجوزی است که سازمان غذا و دارو برای دمنوش‎های گیاهی صادر کرده است. دکتر محمد هاشمی، سخنگوی سازمان غذا و دارو درباره صدور مجوز برای دمنوش‎هایی که برای لاغری تبلیغ می‌شوند به «ایران» می‎گوید:«صدور مجوز برای یک فرآورده، به معنای تأیید اثر درمانی آن در کاهش وزن بدون رعایت رژیم غذایی و فعالیت بدنی نیست. برخی دمنوش‌های لاغری و مکمل‌های حاوی اسپیرولینا (یک مکمل طبیعی غذایی) ممکن است از لحاظ ترکیبات و ایمنی مصرف‌کننده بررسی شده و مجوز ورود به بازار دریافت کرده باشند، اما این مجوز به معنای اثربخشی آنها در کاهش وزن به صورت مستقل نیست.»
سخنگوی سازمان غذا و دارو با بیان اینکه مطالعات علمی معتبر نشان می‌دهد هیچ دمنوش یا مکمل غذایی به تنهایی قادر به کاهش وزن مؤثر و پایدار نیست، توضیح می‎دهد:«تنها راهکار اصولی، رعایت رژیم غذایی متعادل و فعالیت بدنی منظم تحت نظر متخصص تغذیه است. بنابراین تبلیغاتی که این محصولات را به‌عنوان راهکار ساده و سریع کاهش وزن معرفی می‌کنند، فاقد پشتوانه علمی است و با ماهیت مجوز صادره همخوانی ندارد.»
دکتر هاشمی می‎گوید:«سازمان غذا و دارو بر رعایت چهارچوب‌های قانونی و برخورد با تبلیغات گمراه‌کننده در رسانه‌ها تأکید کرده تا سلامت مصرف‌کنندگان حفظ شود و آگاهی عمومی نسبت به نقش واقعی مکمل‌ها و دمنوش‌ها افزایش یابد.»

مصرف خودسرانه دمنوش‎های گیاهی از نارسایی کبد تا سقط جنین
مردم نگاه خاصی به دمنوش‎های گیاهی دارند و معتقدند هر دارویی که پایه گیاهی دارد، ایمن و بدون عارضه است. دکتر آزاده زارعی، متخصص طب ایرانی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران و رئیس سلامتکده‎های دانشگاه طب ایرانی نیز درباره عوارض مصرف خودسرانه دمنوش‎های گیاهی به «ایران» می‎گوید:«گیاهان دارویی که به شکل دمنوش تولید می‎شوند به راحتی در سوپرمارکت‎ها و فروشگاه‎های مجاز عرضه می‎شوند و برخورد دارویی با این گیاهان انجام نمی‎شود، با این تصور که همه می‎توانند استفاده کنند و مصرفش ضرر ندارد. اما واقعیت این است که این دمنوش‎ها از گیاهان دارویی ساخته می‎شوند و به نوعی دارو هستند و در اندازه‎های مختلف ممکن است تأثیرات متفاوتی از خودشان نشان بدهند. گیاه دارویی اگر در دوزهای خاص و به صورت مکرر استفاده شود، می‎تواند عوارضی از خودش در بدن فرد نشان بدهد.»
او در مورد تداخل دارویی با مصرف خودسرانه دمنوش‎های گیاهی می‎گوید:«آنچه در مصرف خودسرانه دمنوش‎های گیاهی حائز اهمیت است، تداخل دارویی است. مثلاً فردی که دارای فشار خون بالاست و از دمنوش استفاده می‎کند، ممکن است این اقدام باعث افزایش فشار خون او شود. یا فردی که دیابت دارد و دارو دریافت می‎کند، ندانسته دمنوشی می‌خورد که اثر داروی دیابتش را کاهش یا افزایش می‌دهد. در طب ایرانی واژه‎ای به اسم «مزاج» داریم؛ یعنی هر فردی بر اساس ویژگی‌ای که دارد، داروهای گیاهی برای او تجویز می‎شود. بنابراین نمی‎توانیم به راحتی بگوییم این دمنوش را هر کسی که دلش خواست می‎تواند مصرف کند. شاید در بعضی افراد با توجه به مزاجشان مؤثر، اما برای گروهی دیگر کاملاً مضر باشد. به طور کلی هر چیزی که به شکل گیاه دارویی وارد رژیم غذایی افراد شود، ممکن است عوارضی به همراه داشته باشد.»
دکتر زارعی درباره دمنوش‎هایی که برای لاغری تبلیغ می‎شوند، توضیح می‎دهد:«اینکه فردی دمنوشی را درست می‎کند و ادعا دارد با مصرف این دمنوش‎ها همه افراد فارغ از شرایط بدنی و بیماری‎هایی که دارند، کاهش وزن خواهند داشت، این ادعا کاملاً دروغ است و چنین چیزی نداریم؛ بویژه اگر بخواهند برچسب طب سنتی ایرانی را هم به آن بچسبانند، بیشتر دروغ محسوب می‌شود؛ چون طب ایرانی کاملاً بر اساس مزاج و شرایطی که افراد دارند داروی گیاهی تجویز می‎کند، به همین دلیل نمی‎توانیم یک نسخه واحد برای همه مردم تجویز کنیم. ملاحظات تجویز داروهای گیاهی، همانند داروهای شیمیایی است؛ مثلاً نمی‎توانیم به همه افراد بگوییم متفورمین بخورند. این دارو برای کاهش قند خون تجویز می‎شود، حالا افرادی که قند خون ندارند، چرا باید متفورمین مصرف کنند؟ با داروهای گیاهی هم باید با همین نگاه برخورد شود.»
 عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران درباره عوارض مصرف خودسرانه دمنوش‎های گیاهی می‎گوید:«تعداد افرادی که خودسرانه برای درمان برخی بیماری‎ها یا مشکلات‎شان داروی گیاهی مصرف می‎کنند و دچار عوارضی بدتر از بیماری‎شان می‎شوند، بسیار زیاد است. بیماری مبتلا به دیابت داشتم که بدون مشورت با پزشک برای کاهش قند خون گیاه گزنه مصرف کرده و دچار عوارض پوستی شده بود. بیماری نزد من آمده بود که برای مشکل نفخ معده دمنوش نعنا می‎خورد ولی حالا دچار ریفلاکس شدید معده شده است، چون نعنا باعث ریفلاکس معده می‌شود. مردم ما به داروهای گیاهی، خیلی ساده نگاه می‎کنند و نمی‎دانند این داروها ممکن است در بدن هر فردی متفاوت عمل کند. بیماری به من مراجعه کرده بود که به دلیل مصرف خودسرانه دمنوش و عرقیجات گیاهی، آنزیم‎های کبدی‎اش دچار اختلال شده بود. همچنین بیمار خانمی داشتم که در دوران بارداری به دلیل معده‌درد، دمنوش گیاهی مصرف می‎کرد تا مشکل معده‎اش رفع شود، اما همان دمنوش باعث خونریزی او شد و نزدیک بود دچار سقط جنین شود. چرا چنین اتفاقاتی رخ می‎دهد؛ چون افراد فکر می‎کنند گیاهان دارویی کاملاً ایمن هستند و همه می‎توانند بدون نظر پزشک مصرف کنند.»