آرزو کیهان
گروه علم و فناوری

در جهان امروز که علم و فناوری با سرعتی سرسام‌آور پیش می‌رود، گاهی بازگشت به گذشته می‌تواند افق‌های تازه‌ای پیش‌روی پژوهشگران بگشاید. اخترشناسان چینی موفق شدند در پژوهشی جدید با بررسی خورشیدگرفتگی مربوط به سال ۷۰۹ پیش از میلاد، جزئیاتی شگفت‌انگیز از چرخش زمین و حتی الگوهایی از فعالیت خورشیدی را بازسازی کنند و زمینه‌ساز درک بهتر روند تغییرات چرخش زمین در طول قرن‌ها شوند. به عبارت دیگر داده‌هایی که ابتدا صرفاً برای آیین‌ها و امور روزمره ثبت شده بودند، امروز به خدمت پیشرفته‌ترین مدل‌های اخترشناسی درآمده‌اند. گنجاندن این داده‌های تاریخی در مدل‌های چرخش زمین، نه‌تنها به تنظیم دقیق‌تر سامانه‌های زمان‌سنجی کمک می‌کند، بلکه دقت ناوبری ماهواره‌ای و پیش‌بینی خورشیدگرفتگی‌های آینده را نیز بهبود می‌بخشد. به بیان دیگر، اسنادی که زمانی برای نیازهای آیینی و روزمره ثبت شده بودند، امروز سنگ‌بنای علم دقیق سیاره‌ای شده‌اند.

یک کشف بزرگ بر اساس اسناد باستانی
در چین باستان، پدیده‌های آسمانی تنها رویدادهای علمی نبودند، بلکه بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره و آیینی مردم محسوب می‌شدند. کشاورزی، سنجش زمان و حتی تصمیم‌گیری‌های سیاسی و معنوی رهبران، همگی تحت تأثیر نشانه‌های آسمانی قرار داشتند به همین دلیل خورشیدگرفتگی سال ۷۰۹ پیش از میلاد با دقتی کم‌نظیر از لحظه آغاز و پایان گرفته تا مدت تاریکی، گستره جغرافیایی و میزان پوشش گرفتگی و حتی رفتارهای غیرعادی انسان‌ها و حیوانات در جریان این رویداد در اسناد باستانی ثبت شده است. مقاله‌ای منتشرشده در نشریه معتبر Astrophysical Journal Letters نشان می‌دهد زمان ثبت‌شده در یک دست‌نوشته تاریخی با عنوان «سالنامه‌های بهار و پاییز» برای اوج خورشید گرفتگی در سال ۷۰۹ پیش از میلاد، اندکی با پیش‌بینی‌های مدل‌های امروزی اختلاف دارد. همین اختلاف کوچک کافی بود تا پژوهشگران دریابند چرخش زمین در طول قرن‌ها یکنواخت نبوده و دچار نوسانات بسیار جزئی اما قابل اندازه‌گیری شده است. دانشمندان، عواملی چون جزر و مد، جابه‌جایی جرم درون زمین و ذوب تدریجی یخچال‌های طبیعی را از جمله دلایل این تغییرات می‌دانند.
رازهای خورشید
ثبت‌های تاریخی خورشیدگرفتگی‌ تنها به زمین محدود نمی‌شوند. این داده‌ها اطلاعاتی ارزشمند درباره رفتار بلندمدت خورشید نیز در خود نهفته دارند. با تحلیل دقیق زمان و مسیر خورشیدگرفتگی‌های باستانی، پژوهشگران می‌توانند الگوهایی از فعالیت خورشیدی، از جمله شدت و موقعیت میدان‌های مغناطیسی خورشید را در دوره‌های مختلف بازسازی کنند. شناخت این چرخه‌ها برای درک نوسانات تابش خورشیدی که می‌توانند بر اقلیم، پدیده‌های ژئومغناطیسی و حتی شرایط جوی زمین اثر بگذارند، اهمیت بنیادین دارد. این بازسازی‌های بلندمدت، مکمل داده‌های ماهواره‌ای مدرن هستند و چشم‌اندازی گسترده از رفتار خورشید در گذر اعصار فراهم می‌کنند. تبدیل توصیف‌های متون کهن چینی به داده‌های عددی دقیق، نیازمند همکاری زبان‌شناسان، تاریخ‌نگاران و اخترفیزیک‌دانان است. این فرآیند نشان می‌دهد که علم اخترشناسی امروز، ماهیتی میان‌رشته‌ای دارد و برای دستیابی به نتایج دقیق، باید دانش‌های گوناگون در کنار هم قرار گیرند.