گفتوگوی دولت و دانشجویان در «ایران»
سه فعال دانشجویی به مناسبت ۱۶ آذر از مطالباتشان گفتند معاون وزیر علوم از ۱۰ اقدام ویژه دولت برای بهبود وضعیت دانشگاهیان خبر داد
امسال روز دانشجو با حضور سران قوا و وزرا در دانشگاههای مختلف، به روزی برای گفتوگوی بین نسلی دانشجویان به عنوان نمایندگان جامعه با حکمرانان، با هدف همراهی و همفکری حاکمیت و دانشگاه برای حل مسائل و اعتلای ایران تبدیل میشود. مسعود پزشکیان امروز با حضور در دانشگاه شهید بهشتی روز دانشجو را گرامی میدارد و با دانشجویان این دانشگاه به گفتوگو مینشیند. روز گذشته سیدمهدی طباطبایی، معاون ارتباطات و اطلاعرسانی دفتر رئیسجمهوری اعلام کرد: «دانشگاه خانه دکتر پزشکیان است و رئیسجمهوری، راه برونرفت بسیاری از مشکلات امروز کشور را از دانشگاه و دانشگاهیان میجوید.»
به این ترتیب مراسم رسمی بزرگداشت روز دانشجو در دانشگاه شهید بهشتی که با حضور رئیسجمهوری و وزرای علوم و بهداشت برگزار میشود، از یک سو فرصتی برای بیان برنامههای دولت بویژه برای دانشگاه و از سوی دیگر صحنهای برای مطرح شدن نظرات و دیدگاهها طیفهای فکری مختلف دانشگاهیان خواهد بود.
مسعود پزشکیان در حالی برای دومین بار در دوره ریاست جمهوری در روز دانشجو در جمع دانشجویان و اساتید حضور مییابد که دولت چهاردهم در بیان و عمل نشان داده است که به ضرورت تقویت رابطه دولت و دانشگاه و بهرهگیری از راهحلهای علمی نخبگان دانشگاهی در حل مشکلات کشور اهتمامی ویژه دارد.
در این راه، اراده و تلاش دولت پزشکیان برای بازگرداندن اساتید و دانشجویان اخراج شده به دانشگاه و جلوگیری از غلبه نگاههای سیاسی به ساحت دانشگاه، مسائلی است که توانسته رابطه نهاد اجرایی و نهاد علم را تا حدود زیادی ترمیم کند و نخبگان دانشگاهی را به همکاری با دولت و دیگر اجزای حکمرانی تشویق کند.
اما این اقدامات هنوز با حد مطلوب دانشگاهیان فاصله دارد. چنانکه غلامرضا ظریفیان، استاد سابق دانشگاه و مدیر پیشین وزارت علوم، با تأکید بر مفهوم جهانی «خودگرانی و آزادی آکادمیک»، وضعیت مطلوب را اینگونه توصیف میکند که «دولت باید حکمرانی دانشگاه را به خود دانشگاه بازگرداند» و در آن صورت است که «دانشگاه ظرفیت خواهد داشت مانند بسیاری از کشورها تغییرات جدی در ایران ایجاد کند.»
اینکه عملکرد دولت درحیطه مسائل مربوط به دانشگاه در یک سال گذشته، توانسته است رضایت نسبی را ایجاد کند از دیدگاههای فعالان دانشجویی که با «ایران» در میان گذاشتند، قابل نتیجهگیری است. هر چند تا تحقق وضعیت مطلوب دانشگاهیان هنوز فاصله است.
زندگی دانشگاه در سایه کاهش محدودیتها
هاجر اصغری
فعال دانشجویی و دانشجوی دکترای علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس
مدیریت دانشگاه در دولت چهاردهم نسبت به دوره پیشین، تغییراتی را تجربه کرده و همین تغییرات باعث شده فضای دانشگاهی اندکی بازتر و بهتر شود. این به معنای وجود نداشتن هیچ مشکلی نیست، اما میتوان گفت نگاههای محدودکننده که پیشتر پررنگتر بود، اکنون تا حدودی کاهش یافت. در دوره قبل، برخی فعالیتها با برداشتهایی غیردانشگاهی یا محدودیتهای سختگیرانه مواجه میشد که دانشجویان احساس میکردند فضای دانشگاه تنها به درس خواندن و رعایت ضوابط آییننامهای خلاصه شده است. اما اکنون روندی دیده میشود که در آن از شدت این نگاههای محدودکننده کاسته شده و فرصتهای بیشتری برای فعالیتهای دانشجویی فراهم آمده است. این کاهش محدودیتها در چند سطح بر پویایی دانشگاه اثر میگذارد. اول در سطح فردی، به این معنی که دانشجو در کنار درس خواندن میتواند از فضای دانشگاه لذت ببرد. وقتی تنها وظیفه دانشجو درس خواندن باشد، به اجباری طاقتفرسا تبدیل میشود. اما امکان شرکت در فعالیتهای متنوع، دانشگاه را برای دانشجو به فضایی زنده و پرانرژی بدل میسازد. در سطحی بالاتر، فعالیتهای دانشجویی برای دانشجویانی که نمیخواهند یا نمیتوانند استعداد خود را صرفاً با تحصیل نشان دهند، فرصت دیده شدن میآفریند. اینان میتوانند تواناییهای فرهنگی، هنری، اجتماعی یا سیاسی خود را در گروهها و کانونها بروز دهند. این فعالیتها با ایجاد انگیزه تازه، همکاری و کار گروهی را تقویت میکند. اثرگذاری دانشگاه به همینجا ختم نمیشود. دانشگاه فقط مجموعهای از ساعتهای آموزشی نیست که دانشجو درس بگیرد و بازگردد. در فضای پویا و فعال است که همافزایی شکل میگیرد. یعنی جمع درس و فعالیتهای دانشجویی نتیجهای بیش از دو جزء جداگانه دارد. در چنین شرایطی، دانشگاه فراتر از یک محیط معمولی آموزشی ظاهر میشود و نقش واقعی خود را در رشد اجتماعی و شخصیتی دانشجو ایفا میکند؛ موضوعی که میتوان در دولت چهاردهم بیشتر احساس کرد. بنابراین با وجود آزادی برای تشکیل کانونهای هنری، برگزاری برنامههای فرهنگی یا حتی ایجاد یک حلقه کتابخوانی، دانشجو وارد قلمرویی میشود که در آن حس آزادی بیشتری دارد، از سلسلهمراتب خشک آموزشی فاصله میگیرد و با انگیزه و انرژی حرکت میکند.
تغییر فضای فکری نسل جدید دانشجویان
نوید کلهرودی
فعال دانشجویی و دانشجوی دکترای علوم سیاسی دانشگاه تهران
امروز فضای فعالیتها و جنبش دانشجویی در دانشگاهها، با فضایی که فعالان دانشجویی قدیمیتر در ذهن دارند به طور کلی متفاوت است. فضای فعلی که از اواخر دولت روحانی و سپس در دولت سیزدهم شکل گرفت را باید با کمرنگ شــــــدن فــعالیـــــتهــای دانشجویان در قالب تشکلها، بویژه تشکلهایی چون انجمنهای اسلامی و بسیج دانشجویی شناخت. این تغییر لزوماً ناشی از نگاههای سیاسی دولتهای گذشته به دانشگاه نیست، بلکه نتیجه تغییر فضای فکری دانشجویان نسل جدید است که همراهی چندانی با این تشکلها نشان نمیدهد. در کنار دانشجویانی که اساساً به هیچ فعالیت سیاسی یا کنشگری علاقهمند نیستند؛ هنوز طیف اقلیتی از دانشجویان (با گرایش نزدیک به اصلاحطلبی یا اصولگرایی) هستند که عضو انجمنهای اسلامی میشوند و طیف دیگر هم در کانونهای فرهنگی و ایران شناسی و انجمنهای علمی دانشجویی فعالیت میکنند. اتفاقاً در سالهای اخیر دانشجویان فعال در انجمنهای فرهنگی و علمی از حیث سیاسی، فعالیت بیشتر و پیشروتری داشتهاند. درعین حال دالهای مرکزی دانشجویان نیز تغییر کرده و چهرههای تاریخی و علمی ایرانخواه، جایگزین شخصیتهای علمی و سیاسی دهههای 40 تا 60 شمسی شدهاند.
در چنین فضایی، برای بررسی عملکرد دولت چهاردهم در دانشگاه و در تغییر رابطه دولت و دانشگاه، باید پاسخهایی ارائه دهیم که به مطالبات قاطبه دانشجویان ارتباط دارد. یکی از این مطالبات رایج، تغییر برخی رؤسای دانشگاههاست که درباره آنها برخی نارضایتیها میان دانشجویان دیده میشود. زیرا رؤسای برخی دانشگاهها یا تغییر نکردهاند یا اگر تغییر کردهاند، همسویی مورد انتظار با سیاستهای دولت را نشان نمیدهند. البته نباید انکار کرد که در بعضی موارد دانشجویان از رؤسای دانشگاهها راضی هستند. مطالبه دیگر دانشجویان، بازگشت اساتید و دانشجویانی است که در سالهای 1396، 1398 و 1401 از دانشگاه اخراج شدند. از روزهای آغاز به کار دولت چهاردهم تا ماههای اخیر شاهد بازگشت اکثریت این اساتید و دانشجویان بودهایم. اما هنوز هست مواردی که مشکل دانشجو یا استاد حل نشده است یا به رغم بازگشت دانشجو به دانشگاه، ماههای اخراج در سنوات آنان محاسبه شده و به همین دلیل به عنوان دانشجوی ترک تحصیل کرده شناخته شدهاند. امیدواریم در دولت چهاردهم مشکل این دانشجویان نیز حل شود. در این دوره نوع مواجهه با احوالات شخصی دانشجویان هم تغییر کرده است. از سختگیریهای غیرمعمول نسبت به پوشش یا رویکردهای جداساز خبری نیست. شاهد تغییرات مطلوبی در فرآیند انتخاب مدیران گروهها و رؤسای دانشکدهها نیز بودهایم.
مجموعه این تغییرات سبب شده تا نگاه دانشجویان به دولت و بطور ویژه به وزارت علوم مثبت باشد و از نظر دانشجویان وزیر علوم به شعارهای دولت تا حدود زیادی پایبند بوده است. باید امیدوار بود این وضعیت با تحقق شعارهای دولت در حوزههای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بهبود یابد.
ترمیم رابطه دولت و دانشگاه در دولت چهاردهم
امیرحسین زید یحیایی
دبیر انجمن علمی علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی
در جوامع توسعه یافته، دانشگاهها و اندیشکدهها بیشترین تأثیر را بر تصمیمگیریهای حوزههای سیاستگذاریهای کلان دولت دارند. دانشگاهها عالیترین منبع تصمیمگیری هستند و همواره به عنوان مراجعی شناخته میشوند که عقلانیت و علم را سرلوحه خود قرار میدهند. اما این نهاد، عمدتاً برچسبزنیهای سیاسی و جناحی به خود را برنمیتابد و سعی در اجرای رسالت آکادمیک خود دارد. آنچه در اغلب کشورهای توسعهیافته در رابطه با دولتها و دانشگاه جریان دارد، توجه به دانشگاه به عنوان محیطی است که میتواند موجب افزایش کارآیی سیاستگذاریها، رشد قدرت و ثروت شود. با وجود این، در کشور ما در ادوار مختلف شاهد سیاستزدگی دانشگاهها، بها ندادن کافی به دانشگاه و شخصیت دانشگاهی و طرد دانشگاهیان از مجراهای تصمیمگیری حیاتی بودهایم. این در حالی است که در تاریخ معاصر ایران، دانشگاه و دانشجویان همواره به عنوان یک مهره اثرگذار بر تحولات اجتماعی و سیاسی نقش بازی کردهاند و در بسیاری از موارد تغییر دهنده بازی سیاست بودند.
این دوگانگی عمدتاً سبب نادیده گرفتن یا کنارگذاشتن دانشگاهیان از صحنه سیاسی و تصمیمسازی و بروز پدیدههایی همچون اخراج دانشجویان و اساتید منتقد، آنچنان که در سال ۱۴۰۱ اتفاق افتاد، بوده است. این سیاستها در آن سال موجب بروز شکافی عمیقتر میان دانشگاه و دولت شد. اما در دولت چهاردهم از دو وجه نشانههایی از اهمیت بیشتر به دانشگاه و شخصیت بخشی به آن میتوان مشاهده کرد که مایه امیدواری نسبت به بازگشت این رابطه دوسویه به سمت کارآیی و اثرگذاری در مسیر رشد و توسعه کشور را فراهم میآورد.
اولین گام تغییر مثبت در این رابطه، بازگشت تعداد قابل توجهی از اساتید و دانشجویان اخراجی به دانشگاه بود که نشان داد دولت چهاردهم به دانشگاه به عنوان تهدید نمینگرد. علاوه بر این، ریاست محترم جمهوری بارها بر ارائه راهکارهای علمی برای حل بحرانهای پیش روی کشور و استفاده از دانشگاهیان تأکید کرد و در عمل نیز این تغییر رویکرد ملموس است. ادامه این وضعیت نوید روزهای بهتری را برای رابطه دولت و دانشگاه میدهد.
غزل رضاییثانی
گروه اجتماعی
روز ۱۶ آذر یادآور یک رویداد تاریخی در سال ۱۳۳۲ است که در آن سه دانشجوی دانشگاه تهران به نامهای احمد قندچی، مصطفی بزرگنیا و آذر شریعترضوی در جریان اعتراضات به دخالتهای آمریکا در امور داخلی ایران به شهادت رسیدند. این رویداد در دانشکده فنی دانشگاه تهران و پس از کودتای ۲۸ مرداد رخ داد. از آن سال ۱۶آذر نماد یک روز سیاسی و تأثیرگذار در میان دانشجویان است. دانشجویان به عنوان نسل جوان جامعه مطالباتی دارند که وزارت علوم و سازمان امور دانشجویان موظف به پاسخگویی این مطالبات است. سعید حبیبا، معاون وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و رئیس سازمان امور دانشجویان در گفتوگو با «ایران» درباره اقداماتی که این سازمان در یک سال اخیر انجام داده، میگوید: «مهمترین اقدام در حوزه دانشجویان پیادهسازی و عملیاتی شدن الگوی نوین تغذیه دانشجویان بود. اولین گامی که برداشتیم ایجاد رستورانهای مکمل در ۱۷دانشگاه با هدف کاهش هزینهها و مهمتر از همه افزایش کیفیت غذای دانشجویان بوده است. همچنین طرح ملی بررسی سیمای زندگی دانشجویان با هدف وضعیتسنجی آسیبهای روانشناختی، روانی و حتی تحصیلی آنها انجام شد که طی آن برای کاهش آسیبهای اجتماعی در دانشگاههای سراسر کشور کارگاهها و دورههای آموزشی متنوعی برگزار کردیم.»
او در پاسخ به این سؤال که چه اقدامی برای دانشجویان ستارهدار انجام شده، میگوید: «در حال حاضر عنوانی به نام دانشجوی ستارهدار نداریم. در بدو فعالیت این دولت حدود ۳۴۰ دانشجو دارای پرونده انضباطی بودند که با کار کارشناسی دقیق و حدود ۴۰جلسه ۴ساعته با شرکت حقوقدانان و نمایندگان حقوقی دانشگاهها و نهادهای نظارتی اکثر پروندهها حلوفصل شدند و دانشجویان بدون دغدغه به تحصیل ادامه دادند.» رئیس سازمان امور دانشجویان درباره سایر اقداماتی که در دولت چهاردهم برای دانشجویان انجام شده، میگوید: «فعال کردن حداکثری دفاتر مشاوره و بهداشت در اکثر دانشگاهها، خدماترسانی حداکثری به دانشجویان و استقرار واحدهای مشاوره در خوابگاهها از دیگر برنامههای ما در این یک سال اخیر بوده است. همچنین افزایش سرانه فضاهای ورزشی و بویژه توسعه فضاهای ورزشی در خوابگاهها با هدف دسترسی بهتر دانشجویان به امکانات ورزشی انجام شده است. همچنین اجرای طرح ملی «احوالپرسی» در شرایط بحرانی جنگ و پس از آن با هدف کاهش استرس و اضطراب دانشجویان از دیگر برنامههای مهم ما بود. توسعه مشارکت دانشجویان در فعالیت ورزشی همگانی، راهاندازی المپیادهای ورزشی درون دانشگاهی و مسابقات ورزشی منطقهای هم اقدام مهمی بود که انجام شد.»
معاون وزیر علوم، تحقیقات و فناوری درباره برگزاری انتخابات شورای صنفی دانشجویان میگوید: «برگزاری انتخابات شورای صنفی در تعداد زیادی از دانشگاهها انجام میشود و طی یک سال اخیر ۶۱ دانشگاه که شورای صنفی را برگزار میکنند به کل دانشگاهها اضافه شده است. همچنین شورای صنفی از ۲۸ شورا در دو سال گذشته به ۸۹ شورا در سال جاری رسید. یعنی به طور کلی در حال حاضر ۸۹ دانشگاه دارای شورای صنفی دانشجویی هستند. همچنین مقدمات راهاندازی و اعطای رفاه کارت دانشجویی با هدف استفاده از ظرفیت مؤسسات مالی و اعتباری برای افزایش خدمات دانشجویی با برگزاری بیش از ۲۰۰ ساعت جلسه هماندیشی با مؤسسات مورد نظر کارشناسان مالی و فناوری اطلاعات و حقوقدانان انجام شد. ما همچنین تلاش کردیم با همه پیمانکاران تغذیه در دانشگاه و مؤسسات آموزش عالی نیز تسویهحساب مالی انجام دهیم.»
رئیس سازمان امور دانشجویان درباره فعالیتهای این سازمان در حوزه بورس و دانشآموختگان بینالملل میگوید: «تشکیل و توسعه پایگاه اطلاعات و مدارک تحصیلی کشور یا (پامتک) به منظور مکانیزه کردن صدور مدارک و جلوگیری از جعل مدارک تحصیلی انجام شد. علاوه بر آن، راهاندازی کامل سامانه جامع «ادب»(سامانه جامع دانشجویان بینالمللی) و برقراری ارتباط کامل سامانهای بین دستگاههای متولی دانشجویان خارجی با دانشگاهها از جمله برنامههای ما بوده که در حوزه بینالملل انجام شد. ما همچنین صدور معافیتهای تحصیلی برای دانشجویان ایرانی در خارج از کشور را مطابق ماده ۳۵ قانون نظام وظیفه پیگیری کردیم. ارتقای اثربخشی وامهای دانشجویی با افزایش میانگین 59 درصدی هم یکی از اقدامات سازمان امور دانشجویان در سال گذشته بوده است. همچنین سقف مبالغ وامهای دانشجویی در سال ۱۴۰۳ نسبت به ۱۴۰۲ افزایش پیدا کرده است.»
او درباره عمده مطالبات دانشجویان در آستانه روز دانشجو میگوید: «دانشجویان مطالبات متعددی از ما دارند؛ از جمله افزایش کیفیت غذای دانشجویی، افزایش میزان تسهیلات و وام دانشجویی، افزایش طول مدت اسکان در خوابگاهها، افزایش کیفیت خوابگاهها و سرای دانشجویی و همچنین کاهش قیمت ژتونها. اما آنچه که درباره مطالبات دانشجویی برای ما اولویت دارد، افزایش کیفیت غذای دانشجویی و افزایش میزان تسهیلات و وام دانشجویی است.»
حبیبا درباره فعالیت تشکلهای دانشجویی در یک سال گذشته میگوید: «مهمترین اقدام سازمان تشویق دانشگاهها به برگزاری انتخابات شورای صنفی دانشجویان بوده است و همانطور که گفتم تعداد دانشگاههای دارای شورای صنفی از ۲۸دانشگاه به ۸۹ دانشگاه دارای شورای صنفی رسیده است. در این مدت تلاش شد دانشگاهها به برگزاری انتخابات شورای صنفی در خوابگاهها و دانشکدهها تشویق شوند، در نهایت تعداد زیادی از خوابگاهها و دانشکدهها هم انتخابات شورای صنفی را برگزار کردند.»
