روز گذشته نشست «همبستگی اجتماعی و دفاع ملی» به میزبانی خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) برگزار شد و چهره‌هایی چون حسام‌الدین آشنا، علی ربیعی و حسین جابری انصاری مدیرعامل ایرنا، تحولات مربوط به جنگ تحمیلی اخیر را از دریچه همبستگی اجتماعی و ارتباط آن با دفاع ملی بررسی کرده و درباره آن بحث کردند.
پیش‌تر خانه اندیشمندان علوم انسانی با همکاری مؤسسه کار و تأمین اجتماعی و معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، سلسله نشست‌هایی برگزار کرده است. اما به علت واگذاری ساختمان خانه اندیشمندان علوم انسانی، جلسه نهم این نشست‌ها دیروز در خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) برگزار شد.

ده‌صوفیانی: جنگ‌ها صرفاً نظامی نیستند
اعظم ده‌صوفیانی، دکترای علوم ارتباطات و دبیر این نشست، در سخنان خود به تحول ماهیت جنگ‌ها اشاره و تأکید کرد که جنگ‌ها دیگر صرفاً نظامی نیستند.
به گفته او، حملات به رسانه‌ها، خبرنگاران و نهادهای ارتباطی، بخشی از «جنگ ترکیبی» است که شامل حملات سایبری، جنگ‌های اطلاعاتی، تحریم‌ها و فشارهای دیپلماتیک نیز می‌شود. هدف این نوع جنگ‌ها ایجاد بی‌ثباتی و فرسایش توان دفاعی و روانی کشورهاست.

ربیعی: تحلیل غلط دشمن از هوش فرهنگی ایرانیان
علی ربیعی، رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، در سخنان خود به شکاف عمیق روایت‌ها در جامعه اشاره کرد و گفت: «بین ذهنیت سیاست‌گذاران و ذهنیت جامعه تفاوت جدی وجود دارد؛ شکافی که بین ارزش‌های رسمی و ارزش‌های مردمی رخ داده و درک مشترک از مسائل روزبه‌‌روز ضعیف‌تر می‌شود.»
وی تصریح کرد، این فاصله میان اولویت‌های احساس ‌شده از سوی مردم و اولویت‌های ساختار رسمی، چالشی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
 ربیعی یادآور شد که در سال ۱۴۰۱ این شکاف به شکل قابل‌‌توجهی بروز پیدا کرد، اما هنوز نیاز به بررسی دقیق‌تر و علمی آن وجود دارد.
وی درباره جنگ گفت که هرچند موضوع مذاکره و برنامه‌های سیاسی اکنون محور بحث نیست، اما با وجود این شکاف ذهنی، جامعه ایرانی در برابر تجاوز دشمن از حداقل همراهی تا نفرت از متجاوز واکنش نشان داده است.
ربیعی تأکید کرد، این واکنش‌ها، علی‌رغم تفاوت‌های ذهنی بین مردم و حاکمیت به شکل گسترده‌ای خود را نشان داده و تحلیل‌های غلط دشمن درباره هوش تمدنی و فرهنگی ایرانیان یکی از دلایل حمله بوده است.
رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، از تلاش‌های خبرنگارانی که حتی در رسانه‌های بیگانه، صدای ایران را منتقل کردند، تمجید کرد و گفت: «اینها نمونه‌هایی از ظرفیت‌های ایرانی هستند که باید دیده شوند. امروز باید پرسید چگونه می‌توان با جامعه‌ای که تجربه‌های ملی دفاعی داشته ارتباط برقرار کرد و آیا نظام اطلاع‌رسانی صدای واقعی این جامعه را منتقل می‌کند؟»
ربیعی، فرض خود را چنین مطرح کرد که حملات اسرائیل، بویژه به سرداران و دانشمندان فیزیک بخشی از حمله به تمامیت ذهنی جامعه بوده که هنوز ادامه دارد. وی پرسید: «امروز چه سیاست‌هایی برای حفظ تمامیت ذهنی جامعه وجود دارد، همان‌گونه که سیاست‌هایی در قبال تمامیت ارضی داریم؟»
ربیعی در پایان تأکید کرد: «نسبت میان ذهنیت مردم و امنیت ملی بیش از هر زمان دیگری روشن شده و امیدوارم نشست‌هایی مانند این بتوانند بایدها و نبایدهای سیاست‌های رسانه‌ای کشور را شناسایی کنند و برای بهبود آن راهکار ارائه دهند.»

آشنا؛ قدرت در روایت است
حسام‌الدین آشنا، دانشیار سیاست‌گذاری دانشگاه امام صادق(ع) و رئیس پیشین مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در سخنرانی خود تصریح کرد: «فرماندهان نظامی ما سال‌ها تجربه را در اختیار داشتند، اما با از دست دادن آنها، عملاً سال‌ها تجربه نظامی از بین رفته است. تنها در مازندران ۴۹ شهید تقدیم شده و این ضربه‌ها کم نبوده است.روایت راهبردی، مفهومی است که در کنار قدرت نرم، قدرت سخت و قدرت هوشمند مطرح می‌شود. روایت راهبردی یکی از نظریه‌های جدید روابط بین‌الملل است که نقش کلیدی در فرآیند ارتباطات دارد.»
آشنا تأکید کرد دانشمندان علوم شناختی بر این باورند که روایت‌پردازی خصلت ذاتی انسان است و کسی که بتواند روایت تأثیرگذاری ارائه دهد، قدرت واقعی دارد. قدرت یعنی توانایی ارائه روایتی که برای دیگران قابل قبول باشد و مردم به کسانی جذب می‌شوند که بتوانند تاریخ، حال و آینده یک کشور را به گونه‌ای قانع‌کننده تعریف کنند.
حسام‌الدین آشنا در ادامه بحث خود 12 روایت راهبردی در جمهوری اسلامی ایران را بررسی و نقش این روایت‌ها را در جنگ ۱۲ روزه اخیر واکاوی کرد.
وی تصریح کرد که این 12 روایت کاملاً می‌تواند مورد اختلاف و چالش واقع شود. اولین روایت، روایت «ظهور نزدیک» است که بر گفتمان مهدویت متکی است و برای بسیج اجتماعی و مشروعیت‌بخشی به نظام استفاده می‌شود. آشنا اظهار کرد: «این روایت بیان می‌کند چیزی که شاید امروز بسیار دور به نظر برسد، می‌تواند خیلی نزدیک باشد و این نزدیکی باعث می‌شود در سیاست‌گذاری به سمت تمدن‌سازی مهدوی حرکت کنیم.» وی افزود: «وقتی به موضوعات تمدنی می‌پردازیم، حساسیت ما نسبت به مسائل روز کمتر می‌شود چرا که نگاه ما فراتر از مقاطع کوتاه‌مدت است.» آشنا ادامه داد که در دوره دولت دکتر احمدی‌نژاد این ایده شدت گرفت و ابعاد و تبعات آن هنوز قابل بحث است.
به گفته استادیار دانشگاه امام صادق(ع)، روایت دوم، روایت «داشتن رسالت جهانی» است که بیان می‌کند جمهوری اسلامی ایران مأموریت و رسالت جهانی دارد و باید انقلاب را صادر کند و مستکبران را نابود نماید. روایت سوم این است که «ما آقای منطقه‌ هستیم»؛ طبق این نگاه، پیش از انقلاب و بعد از آن ایران خود را به عنوان متولی و قدرت برتر منطقه می‌داند. روایت چهارم درباره «عمق استراتژیک» است که حوزه مدیترانه را شامل می‌شود. روایت پنجم بر «رابطه میان ملت‌ها و دولت‌ها» تأکید دارد و بر این اساس است که ملت‌ها با ما هستند و دولت‌ها در مقابل ما. روایت ششم، روایت «آستانگی هسته‌ای» است که مفهوم آن ایجاد ابهام درباره برنامه هسته‌ای ایران است. طبق این روایت، این ابهام باعث ترس دشمنان و جلوگیری از حمله به کشور می‌شود و ما با حفظ این ابهام قدرت بازدارندگی ایجاد می‌کنیم.
وی اضافه کرد:« روایت هفتم، روایت «حمایت الهی» است، به این معنی که ما معتقدیم خدا با ماست و این باور روحیه پیروزی را در میان مردم و رهبران افزایش می‌دهد. این تصور تنها مختص ما نیست و دیگران حتی ترامپ و نتانیاهو نیز چنین ادعایی دارند، اما برای ما معنای خاصی دارد. روایت هشتم «کاغذپاره بودن تحریم‌ها» بود؛ به این معنی که تحریم‌ها اگرچه جدی به نظر می‌رسند، اما اگر ما در برابر آنها بایستیم و مدیریت کنیم، اثرشان محدود خواهد بود؛ در غیر این صورت ضعف در مدیریت، مشکلات را افزایش می‌دهد. روایت نهم به «کافی بودن قدرت موشکی برای بازدارندگی» بازمی‌گردد. طبق این روایت، قدرت موشکی ما برای بازدارندگی کافی است و باید همچنان روی این حوزه تأکید کنیم تا دشمنان را از حمله به ما بازدارد.»
آشنا با بیان اینکه روایت دهم به «استراتژی نظامی» می‌پردازد و بر این مبتنی است که بهترین دفاع حمله است، ادامه داد:« روایت یازدهم به «حضور نظامی مهم‌تر از حضور سیاسی و اقتصادی در منطقه» اشاره دارد. طبق این روایت، حضور فیزیکی و قوی نظامی در منطقه از نفوذ سیاسی و اقتصادی بسیار حیاتی‌تر است.»
آشنا، روایت دوازدهم را «ساخت روایت‌های پسینی» معرفی کرد و افزود: «ما معمولاً ابتدا اقدام می‌کنیم و سپس برای آن نظریه و روایت می‌سازیم؛ به عبارتی روایت راه‌انداز و جاانداز است و ما مردان و زنان این کار هستیم.»
وی تأکید کرد که این دوازده روایت هم موفقیت‌ها و هم آسیب‌ها و چالش‌هایی را برای کشور به همراه داشته‌اند و جنگ ۱۲ روزه اخیر فرصتی برای بازنگری در آنها فراهم کرده است.
آشنا در پایان به روایت دیگری اشاره کرد که خارج از این دوازده روایت است و گفت:« «روایت هسته سخت» ایده‌ای است که می‌گوید ما یک هسته سخت داریم که از ما حمایت می‌کند و رسیدن به این هسته بسیار مهم است. این روایت می‌تواند آینده کشور را شکل دهد.»