انوشیروان محسنی بندپی
معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی

اربعین، نقطه تلاقی تاریخ و ایمان است؛ روزی که نه فقط یادآور پایان چهل روز داغ و مصیبت اهل‌بیت(ع)، بلکه آغازگر موجی است که قرن‌ها بر دل‌های مؤمنان می‌کوبد. عاشورا، میدان رویارویی حق و باطل بود و اربعین، میدان روایت آن حقیقت. امام حسین(ع) در عاشورا، با ایستادگی در برابر سلطه و تحریف، دین را از انحراف نجات داد و با خون خود درخت توحید را آبیاری کرد. در اربعین، پیام این فداکاری از راه شمشیر به راه قلم و زبان منتقل شد و زینب کبری(س) و امام سجاد(ع) پرچمدار ادامه این راه شدند.
اربعین، فقط یک مناسبت مذهبی نیست؛ یک جریان زنده تاریخی و فرهنگی است که توانسته مرزها را درنوردد و میلیون‌ها انسان از ملیت‌ها و مذاهب مختلف را گردهم آورد. این اجتماع عظیم، نماد همبستگی و مقاومت در برابر ظلم است و گام‌های میلیون‌ها زائر در مسیر نجف تا کربلا، روایتی بی‌کلام از وفاداری به آرمان‌های حسینی است. حماسه اربعین نشان می‌دهد که عشق به حقیقت و آزادگی، محدود به جغرافیا و زمان نیست و می‌تواند پیوندی ناگسستنی میان ملت‌ها ایجاد کند.
 
 اربعین و ظرفیت‌های گردشگری مذهبی ایران
در کنار همه ارزش‌های معنوی، اربعین به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین گردهمایی‌های مذهبی جهان، ظرفیتی عظیم برای توسعه گردشگری مذهبی ایران ایجاد می‌کند. میلیون‌ها زائر ایرانی در این ایام به عراق سفر می‌کنند و همزمان هزاران زائر از عراق و دیگر کشورهای اسلامی به مشهد و قم حرکت می‌کنند. این تبادل زائر، فرصتی بی‌بدیل برای معرفی جاذبه‌های مذهبی و فرهنگی ایران و گسترش ارتباطات مردمی میان دو کشور است.
اربعین می‌تواند به سکوی پرتاب گردشگری مذهبی ایران تبدیل شود؛ مشروط بر اینکه نگاه ما صرفاً به خدمات کوتاه‌مدت و مراسم محدود نباشد، بلکه با رویکردی راهبردی، زنجیره‌ای از خدمات و زیرساخت‌های پایدار ایجاد کنیم. مرزهای مهران، شلمچه، چذابه و خسروی که در ایام اربعین بیشترین حجم تردد را تجربه می‌کنند، باید به پایانه‌های مرزی هوشمند و مجهز تبدیل شوند؛ پایانه‌هایی که نه تنها در اربعین، بلکه در طول سال توان ارائه خدمات سریع، ایمن و با کیفیت را داشته باشند.
تجربه نشان داده که بخش قابل توجهی از زائران خارجی که در ایام اربعین به ایران می‌آیند، علاقه‌مندند شهرهای مذهبی مشهد، قم و شیراز را نیز زیارت کنند. این امر می‌تواند با طراحی مسیرهای زیارتی و بسته‌های سفر چندمرحله‌ای، به یک جریان دائمی گردشگری مذهبی بدل شود. اتصال حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی و هوایی به‌صورت یکپارچه، ایجاد سیستم رزرو آنلاین اقامتگاه و وسایل نقلیه و اطلاع‌رسانی چندزبانه، بخشی از این راهکار است. از سوی دیگر، اربعین فرصتی برای رونق گردشگری داخلی نیز هست. بسیاری از افرادی که امکان سفر به عراق را ندارند، در این ایام به مشهد، قم، جمکران و سایر اماکن مذهبی کشور سفر می‌کنند. این موج سفر، اگر به‌درستی مدیریت شود، می‌تواند به توسعه خدمات اقامتی ارزان‌قیمت، ایجاد میهمان‌سراهای مذهبی، و تقویت بخش خصوصی در حوزه هتل‌داری منجر شود.
یکی از نیازهای اساسی در این مسیر، توجه به اقامتگاه‌های متنوع و متناسب با توان مالی زائران است. علاوه بر هتل‌ها، باید به اقامتگاه‌های بوم‌گردی مذهبی، زائرسراهای مجهز و حتی کمپ‌های موقت با امکانات کامل توجه شود. زیرساخت‌های بهداشتی و درمانی نیز باید ارتقا یابند؛ بویژه در مسیرهای پرتردد و شهرهای میزبان، تا خدمات امدادی و پزشکی با کیفیت در دسترس زائران قرار گیرد.
در بعد فرهنگی و اقتصادی، اربعین فرصتی طلایی برای معرفی و عرضه صنایع‌دستی، سوغات مذهبی و محصولات فرهنگی ایران است. بازارچه‌های مرزی و نمایشگاه‌های فرهنگی می‌توانند جاذبه‌های مذهبی، تاریخی و هنری ایران را به زائران خارجی معرفی کنند. همچنین تولید محتوا به زبان‌های عربی، انگلیسی و اردو درباره اماکن زیارتی ایران و انتشار آن در فضای مجازی، نقش مهمی در جذب زائران بیشتر دارد.
برای آینده، ضروری است که برنامه‌ریزی اربعین از قالب رویداد مقطعی خارج شده و به یک پروژه دائمی گردشگری مذهبی تبدیل شود. این امر مستلزم سرمایه‌گذاری در آموزش نیروی انسانی مسلط به زبان‌های بین‌المللی، توسعه فناوری‌های دیجیتال مانند اپلیکیشن‌های راهنمای زائر، سامانه‌های پرداخت الکترونیک بین‌المللی و ایجاد بانک‌های اطلاعاتی دقیق از جریان سفرهاست.
اربعین می‌تواند نه تنها به تحکیم پیوندهای فرهنگی و مذهبی میان ایران و عراق کمک کند، بلکه با مدیریت و برنامه‌ریزی هوشمندانه، به یکی از پیشران‌های اصلی اقتصاد گردشگری ایران بدل شود. این مسیر، هم به معنویت جامعه عمق می‌بخشد و هم به رونق اقتصادی و فرهنگی کشور کمک می‌کند؛ ترکیبی که کمتر رویدادی در جهان توان دستیابی به آن را دارد.