هشتصدوهفتادویکمین شب مجله بخارا(به مدیر مسئولی علی دهباشی) با محوریت ثبت جهانی مکان‌های پیش‌ازتاریخ دره خرم‌آباد، نمادی از هم‌افزایی نهادها، پژوهشگران و مردم در پاسداشت میراث کهن ایران بود. این رویداد که با حضور کارشناسان، مدیران و باستان‌شناسان برجسته در موزه ملی ایران برگزار شد، فرصتی استثنایی برای معرفی غنای فرهنگی و تاریخی فلات ایران و آغاز فصل نوینی در مطالعات پارینه‌سنگی و حفاظت بین‌المللی به‌شمار می‌رود.
عطا حسن‌پور، مدیر این پرونده، ثبت جهانی مکان‌های پیش‌ازتاریخ خرم‌آباد، به‌عنوان کهن‌ترین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو را نتیجه تلاشی هماهنگ میان نهادهای دولتی، متخصصان و مردم منطقه دانست. او روند آماده‌سازی پرونده را از آبان ۱۴۰۲ پس از تشکیل کمیته رفع موانع ثبت جهانی، پاک‌سازی غارهای باستانی، بهبود مسیرهای دسترسی به غارها با روش خشکه‌چین، نصب درهای حفاظتی و ساماندهی روستاهای اطراف دانست و گفت: «راه‌اندازی موزه پیش‌ازتاریخ خرم‌آباد و کاوش‌های تازه در غار قمری به سرپرستی دکتر فریدون بیگلری، به غنای علمی طرح افزود. مشارکت مردمی و فعالیت‌های اطلاع‌رسانی نیز نقش مهمی در جلب حمایت عمومی داشت. پس از بازدید کارشناس یونسکو در مرداد ۱۴۰۳ و تکمیل درخواست‌های ایکوموس، این پرونده در ۲۷ تیر ۱۴۰۴ در اجلاس چهل‌وهفتم یونسکو به ثبت رسید؛ موفقیتی که نمادی از اراده ملی برای پاسداشت میراث کهن ایران است.»
ایران؛ تمدنی زنده و گفت‌وگوگر است
دکتر علی دارابی، معاون میراث فرهنگی کشور، ثبت جهانی دره خرم‌آباد را حاصل هم‌افزایی، تعاملات بین‌المللی و اهتمام ملی دانست و آن را هم‌تراز مهم‌ترین پرونده‌های باستان‌شناسی ایران خواند. او تأکید کرد این موفقیت، پیامی روشن به جهان می‌دهد که ایران تمدنی زنده و گفت‌وگوگر است و نتیجه تلاش چندساله پژوهشگران، باستان‌شناسان و مدیران با همراهی هوشمندانه دستگاه‌های مسئول به دست آمده است. این رویداد فراتر از یک ثبت، نماد شکوفایی سرمایه فرهنگی و گامی مهم در دیپلماسی فرهنگی ایران است.

معرفی تاریخ فلات ایران به جهان
ابراهیم زارعی، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری نیز  افزود: «ایران با پیشینه تمدنی درخشان همواره مورد توجه و ستایش فرهیختگان و پژوهشگران جهان بوده و اعتبار فرهنگی دیرپایش همیشـه آشکار و ستوده شده است.»
او گفت: «مطالعات پیشین بیشتر بر دوره‌های تاریخی باشکوهی چون هخامنشی، ایلامی، ساسانی، سلجوقی، صفوی و قاجار و آثار شاخصی مانند شوش و تخت‌جمشید متمرکز بود اما اکنون فرصتی فراهم شده تا بخشی کمتر شناخته‌شده از غنای فرهنگی فلات ایران معرفی و ثبت شود؛ جایی که گذرگاه‌های زاگرس از دیرباز، حتی در پیشاتاریخ، پناهگاه و زیست‌بوم فرهنگ‌های کهن بوده‌اند.»
محمدحسن طالبیان، مشاور وزیر میراث فرهنگی با اشاره به ابعاد فنی و علمی پرونده گفت: «با بررسی‌های میدانی، مطالعات تطبیقی، تحلیل‌های زمین‌شناسی و همکاری نهادهای تخصصی، پرونده‌ای جامع برای ثبت جهانی غارها و دره پیشاتاریخی خرم‌آباد تهیه شد که اعتبار علمی و فرهنگی کشور را ارتقا داد.» او افزود: «با وجود چالش‌هایی چون ساخت‌وساز در حریم فرهنگی، مقاومت دامداران و الزامات پیچیده ایکوموس، وفاق کم‌سابقه نهادها و مردم به پاک‌سازی رودخانه گلال، آزادسازی حریم فلک‌الافلاک و راه‌اندازی موزه پیش‌ازتاریخ انجامید. ثبت جهانی، آغازی برای اجرای برنامه مدیریتی و معرفی ارزش‌های پیشاتاریخ است.»
رسول وطن‌دوست، مشاور وزیر میراث فرهنگی با اشاره به وجود بیش از یک‌میلیون اثر تاریخی و پیشاتاریخی در کشور، صیانت و معرفی جهانی آنها را رسالتی مهم دانست. او تأکید کرد ثبت جهانی اقدامی راهبردی در سه حوزه است: «فرهنگی، گردشگری و – با اهمیت ویژه – تبدیل محوطه‌ها به کانون‌های پژوهش بین‌المللی که می‌تواند مراکز تحقیقاتی تخصصی ایجاد و توجه جامعه علمی جهان را جلب کند. به گفته او، یکی از اولویت‌های آینده باید تبدیل آثار ثبت‌شده به قطب‌های پژوهشی کارآمد در داخل و تعاملات فراملی باشد.»
 او شاهد این ادعا را مجادلات علمی در نشست‌های کمیته بین‌المللی ایکوموس درباره محوطه‌های لرستان دانست که سونیا شیدرنگ، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی، با دانش تخصصی و شور علمی، دفاعی مستدل از اصالت و اهمیت جهانی این محوطه‌ها ارائه کرد. وطن دوست گفت: «ثبت جهانی پرونده لرستان فصلی نوین در باستان‌شناسی ایران باز کرده و افق تازه‌ای برای توجه به ویژگی‌های منحصربه فرد تپه‌ها و محوطه‌های باستانی کشور گشوده است؛ آغاز حرکتی تحول‌ساز در مسیری پربار.» سونیا شیدرنگ نیز این دستاورد را از دو جنبه مهم دانست: «نخستین ثبت مکان‌های پارینه‌سنگی ایران در فهرست جهانی یونسکو و موفقیت در پایان‌بندی پروسه در شرایط جنگی کشور که نشان‌دهنده تعهد و توانایی مسئولان و کارشناسان است.»
 او افزود:« پیشینه پژوهشی دره خرم‌آباد به اواخر دهه ۱۳۴۰ بازمی‌گردد و این دره یکی از غنی‌ترین حوزه‌های پارینه‌سنگی خاورمیانه است.»
به گفته شیدرنگ، موقعیت زمین‌شناختی ویژه دره خرم‌آباد در زاگرس مرکزی با ویژگی‌های کارستی و منابع آبی فراوان، واحه‌ای حیات‌بخش در منطقه نیمه‌خشک ایجاد کرده که تداوم استقرار بشری بیش از شصت هزار سال پیش و حتی پیش‌تر را ممکن ساخته است. وی تأکید کرد نقطه عطف علمی پرونده، تمرکز بر فرهنگ «برادوستی»(قدیمی‌ترین فرهنگ پارینه‌سنگی جدید در کوهپایه‌های زاگرس) است که اولین بار در کردستان عراق شناسایی شد، اما غنای شواهد در غار یافته، کلدر و پناهگاه گرارجنه دره خرم‌آباد را به کانون توجه این فرهنگ تبدیل کرده است. کشف آویزهای تزئینی مانند دندان نیش گوزن در غار یافته نشان‌دهنده ظهور رفتارهای نوین، فناوری‌های جدید و باورهای نمادین انسان‌های مدرن حدود ۴۰ هزار سال پیش است و به‌عنوان اولین شواهد چنین پدیده‌ای در ایران، مبنای مستدلی برای تطبیق با معیار سوم ثبت جهانی یونسکو شد.
این آثار به‌همراه دست‌ساخته‌های سنگی پیشرفته، فرهنگ برادوستی را که با فرهنگ اُوریناسی اروپا مرتبط است، اما دارای ویژگی‌های منطقه‌ای منحصربه‌فرد و نمونه‌ای بی‌همتا از سنت‌های فرهنگی منقرض‌شده بشری است، معرفی می‌کند. 

99درصد تاریخ سکونت بشر 
در فلات ایران
فریدون بیگلری، معاون فرهنگی موزه ملی ایران با اشاره به تاریخچه باستان‌شناسی ایران گفت: «این رشته مانند بسیاری مناطق غرب آسیا ابتدا بر دوران تاریخی تمرکز داشت و باستان‌شناسی پیش‌ازتاریخ، بویژه پارینه‌سنگی، با تأخیری قابل توجه وارد مطالعات شد.»
وی گفت: «بیش از ۹۹ درصد تاریخ سکونت بشر در فلات ایران به دوران پارینه‌سنگی تعلق دارد، اما این بخش طولانی مدت نادیده گرفته شده بود. کاوش‌های میدانی در غرب زاگرس، بویژه دره خرم‌آباد و کرمانشاه، از سال‌های ۱۹۴۹ و ۱۹۵۰ با حضور باستان‌شناسان غربی آغاز شد. هِنری فیلد، انسان‌شناس برجسته، اولین کسی بود که آثار پارینه‌سنگی در دره خرم‌آباد را شناسایی کرد و در سال ۱۹۵۰ در غار کنجی آثاری از اواخر پارینه‌سنگی کشف کرد. با این حال، تا پیش از انقلاب اسلامی، باستان‌شناسان ایرانی به این حوزه توجه کافی نداشتند.»
او افزود: «پس از وقفه‌ای بعد از انقلاب، از اواسط دهه ۱۳۶۰، نسل جدیدی از باستان‌شناسان ایرانی با تلاش مستمر مطالعات پارینه‌سنگی را احیا کردند. این تلاش‌ها ایران را به یکی از دو کشور پیشرو در این حوزه در جنوب غرب آسیا تبدیل کرده که نقطه عطفی افتخارآفرین است.»
بیگلری تأکید کرد: «این موفقیت مرهون تلاش پیشکسوتانی چون فرانک هول، جان اسپت، رابرت بریدوود و دیگران است که پایه‌گذار پژوهش‌های پارینه‌سنگی شدند و همچنین تداوم کوشش‌های محققان ایرانی در چهار دهه اخیر نیز به حساب می‌آید. نتیجه این توانمندی، ثبت اولین پرونده پارینه‌سنگی ایران (دره خرم‌آباد) در فهرست میراث جهانی یونسکو است که نشان‌دهنده ظرفیت علمی باستان‌شناسی ایران در عرصه پژوهش و حفاظت بین‌المللی است.»