شیما جهانبخش
گروه ایران زمین

ظرفیت‌های گردشگری مشهد در بخش مذهبی، طبیعت، سلامت و... قابل توجه است به همین خاطر هماهنگی بخش‌های مختلف نیازمند برنامه‌ریزی دقیق است.   استان چه برنامه‌ای برای حضور گردشگران و زائران تدارک دیده است؟
با توجه به اینکه مشهد مقدس یک شهر چندوجهی بوده؛ متعلق به تمام مردم ایران است. از این رو مسئولان استان همواره در تلاش هستند در ایام مختلف سال زیرساخت‌های گردشگری را فراهم کنند.
این شهر به برکت وجود بارگاه منور حضرت رضا(ع)، قبله آمال مردم ایران و مسلمانان جهان است و ما نیز به عنوان خادمان این شهر، موظف به فراهم‌سازی زیرساخت‌های مناسب برای زیارت و گردشگری هستیم. البته در نظرداشته باشید حضور گردشگران در مشهد مربوط به زمان خاصی نیست و این شهر همیشه مملو از مسافر است.
آثار فاخر فرهنگی در مجموعه آستان قدس به عنوان یک ذخیره فرهنگی بین‌المللی همواره پذیرای زوار بوده است.  همچنین آثار هنری فاخر موزه آستان قدس در بخش مینیاتور، نقاشی دیواری، کاشی معرق، کاشی هفت رنگ و... یک مجموعه تمدنی و معماری بی‌نظیری را برای گردشگران مهیا کرده است.
مشهد علاوه بر جایگاه معنوی، شهری فرهنگی و برخوردار از محافل متعدد علمی و هنری است که باید این ظرفیت‌ها را به نحو شایسته معرفی کنیم. بر این اساس؛ یکی از ابزارهای مؤثر در این زمینه، برگزاری نمایشگاه‌های گردشگری و صنایع دستی است که خوشبختانه امسال پس از مدت‌ها، با تلاش سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، این مهم در شهر مشهد محقق شده است.
زائران دهه پایانی صفر در شهر مشهد و در 3 سطح مختلف اقامتگاه‌های رسمی، موقت و مراکز بحران اسکان داده می‌شوند. در این راستا اسکان روزانه  700 هزار نفر در مشهد پیش‌بینی شده که شامل هتل‌های پنج ستاره تا سالن‌های بحران است.
یکی از متغیرهایی که امسال با آن روبه‌رو هستیم، این است که به واسطه تجاوز رژیم صهیونیستی در خرداد و تیرماه سال جاری، امتحانات دانشگاه‌ها به شهریورماه موکول شده و بر این اساس، حجم ورودی به شهر مشهد نسبت به ایام مشابه در سال‌های گذشته بیشتر خواهد بود.
امسال با بهره‌گیری از تجارب سال‌های گذشته تلاش کرده‌ایم با تشکیل کارگروه‌های مختلف همچون اسکان، حمل و نقل، بهداشت و... خدمات مناسبی را به زائران داشته باشیم. همچنین تدابیر خاصی در حوزه حمل و نقل اندیشیده شده و اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای با برنامه‌ریزی گسترده، رفت و بازگشت زائران را ساماندهی می‌کند تا مشکلی در این خصوص به وجود نیاید.

باوجود این جاذبه‌ها چه زیرساخت‌هایی را برای گردشگران پرشمار فراهم کرده‌اید؟
جمعیت ثابت مشهد مقدس نزدیک ۴ میلیون نفر است اما سالانه بیش از ۳۰ میلیون گردشگر وارد این شهر می‌شوند؛ همین موضوع کار را بسیار حساس و سخت کرده و ما باید همیشه برای میزبانی آماده باشیم. خوشبختانه در مشهد از قدیم بحث هتل‌سازی و اقامتگاه‌سازی به طور جدی در دستور کار بوده و در حال حاضر بالغ بر ۵۰ هتل با امکانات ویژه در این شهر  وجود دارد. ما برای ساماندهی وضعیت زائرین در بخش‌های مختلف از جمله تأمین ارزاق، محل اقامت، حمل و نقل و... کمیته‌ای زیر نظر جهاد کشاورزی و سازمان صمت استان ایجاد کرده و مسائل را روزانه به طور دقیق مورد بررسی قرار می‌دهیم.

بحث اقامت همیشه اصلی‌ترین موضوع مسافران بوده؛ بفرمایید چه کار‌هایی در این زمینه انجام شده است؟
یک بخش اسکان رسمی در هتل‌ها، مهمانسرا و مهمان پذیرا وجود دارد که در این بخش مشهد توان اسکان ۲۵۰ هزار نفر/شب را فراهم کرده است. البته با توجه به اینکه در برخی ایام ورود مسافران بسیار زیاد است زمینه اسکان موقت در تکایا، مساجد و حسینیه را نیز فراهم کرده‌ایم و به محض تکمیل ظرفیت هتل‌ها، زیرساخت‌های اسکان موقت باز می‌شوند.
علاوه بر این یک اولویت سوم تحت عنوان اقامت اضطراری را نیز تدارک دیده‌ایم. بر این اساس «کمپ غدیر» برای اسکان مسافرانی که می‌خواهند در چادر‌ها مستقر شوند راه‌اندازی شده و تمام امکانات رفاهی نیز در آنجا فراهم شده است. همچنین سرویس رایگان تردد به حرم مطهر رضوی و برخی دیگر از امکانات ارزان قیمت نیز به همت شهرداری و نمایندگان ولی فقیه در این کمپ آماده شده است.

حضور میلیونی گردشگران همواره با چالش‌هایی برای مدیریت شهری روبه‌رو بوده است. مهم‌ترین مشکلاتی که در این زمینه با آن مواجه هستید، چیست؟
 با وجود تلاش‌های انجام شده مشکلاتی هم دربخش‌های مختلف داریم. مهم‌ترین مشکل ما در بخش حمل و نقل بوده و لازم است توسعه زیرساخت‌های این بخش در سطح ملی دیده شوند. در حال حاضر تنها یک خط ریلی قطاری دراستان داریم که تقریباً قدیمی بوده و نیاز به نوسازی و مدرن‌سازی دارد.
با وجود آنکه بیشترین تردد قطار در کل کشور (یعنی روزی 84 رام) در مسیر تهران مشهد انجام می‌شود اما این خط تا حد زیادی مستهلک شده و لازم است به سمت جایگزنی خطوط و قطار‌های سریع‌السیر حرکت کنیم.
در این راستا کارگروه ملی زیارت به ریاست رئیس جمهوری در فروردین ماه امسال در مشهد برگزار و راه‌اندازی قطار سریع‌السیر با سرعت 300 کیلومتر بر ساعت در مسیر مشهد- تهران به طور ویژه در دستور کار قرار گرفت. البته در حال حاضر این طرح در مرحله مطالعاتی قرار دارد و بنا شده منابع مالی آن در بودجه امسال پیش‌بینی شود.
با اجرای این طرح، آرزوی چندین ساله مردم استان که چندین بار هم مورد تأکید مقام معظم رهبری قرار گرفته است، محقق می‌شود. البته در حال حاضر قطار برقی در مسیر سرخس در حال مسافربری است .
در حوزه حمل و نقل هوایی چه مشکلاتی وجود دارد و برای رفع آنها چه کاری انجام شده است؟
در بحث هواپیما هم مشکل داریم یعنی در حال حاضر ما به ازای هر صندلی ۱۰ متقاضی داریم. باتوجه به زیرساخت‌های فعلی، خطوط هوایی بیشتر از این حجم تردد را پاسخگو نیستند و اگر بخواهیم مشکل را حل کنیم باید تکنولوژی را تغییر دهیم. در واقع ظرفیت مشهد برای توسعه خطوط هوایی 2 برابرظرفیت فعلی است و ما به دنبال این هستیم که یک شهر فرودگاهی در مشهد داشته باشیم.

مشهد یکی از کلانشهر‌های کشور است و توسعه جاده‌ای در این شهر ناگزیر است. چه برنامه‌هایی برای توسعه ظرفیت جاده‌ای دارید؟
در حال حاضردر کل استان ۴۰ کیلومتر آزاد راه وجود دارد. آزادراه «حرم تا حرم» قرار بود حرم امام هشتم را به بارگاه مطهرحضرت معصومه(س) متصل کند اما با وجود پیگیری‌های متعدد تنها بخش‌هایی به صورت مقطعی اجرا و بخش اعظم آن نیمه کاره مانده است.
به این موضوع توجه داشته باشید در حال حاضربالغ بر ۸۰ درصد مسافرانی که به مشهد می‌آیند از وسیله نقلیه شخصی استفاده می‌کنند. خود این موضوع باعث می‌شود توسعه راه در اولویت قرار گیرد اما تلاش ما این است که در کنار ایمنی را‌ه‌ها؛ حمل‌و‌نقل عمومی را نیز ارتقا دهیم. در این زمینه در سفر دکتر عارف به مشهد طرح‌های مناسبی برای تکمیل آزادراه حرم تا حرم و قطار سریع‌السیر به تصویب رسیده است.

موارد ذکر شده مربوط به تردد‌های خارج شهری بوده؛می‌خواهیم بدانیم برای توسعه حمل نقل درون شهری در مشهد چه کاری انجام شده است؟
مشهد اولین شهری بود که بعد از پایتخت صاحب مترو شد. تعداد زیادی از ایستگاه‌های مترو سال‌هاست مشغول به کار بوده و تعدادی ایستگاه‌ جدید نیز در تکاپوی راه‌اندازی هستند. در واقع برای مترو مشهد 4 خط برنامه‌ریزی شده که در حال حاضر 3 خط آن فعال است.
مسیر خط 1 مترو مشهد از پایانه وکیل­ آباد به سمت فرودگاه مشهد در 24 ایستگاه واقع در بلوار هاشی‌نژاد مشغول به خدمت دهی است. خط 2 قطار شهری نیز با 13 ایستگاه از خیابان طبرسی به سمت میدان شهید جوان ازجنوب تا شمال مشهد را پوشش می‌دهد. خط سه نیز از ترمینال شروع می‌شود و تا قسمت غرب مشهد ادامه دارد. این خط به صورت آزمایشی مشغول به کار است.
در حال حاضر طرح توسعه خط 4 هم در دست مطالعه بوده و بعد از اینکه خط 3 به اتمام برسد این طرح کلید می‌خورد. در نظر داشته باشید اجرای هر کیلومتر قطار شهری نزدیک به ۵ میلیون دلار هزینه دارد که رقم بسیار بزرگی بوده و لازم است در سطح ملی به آن نگاه شود.

از آنجایی که مشهد سالانه پذیرای میلیون‌ها گردشگر و زائر بوده نوسازی چهره شهر بسیار مهم است. در این زمینه چه اقداماتی انجام شده است؟
با توجه به اینکه بافت اطراف حرم رضوی قدمت زیادی دارد همواره در تلاش بوده‌ایم با حفظ هویت تاریخی و فرهنگی بناهای خطر آفرین را نوسازی و بازسازی کنیم. می‌دانید که بسیاری از پاساژهای مشهد جزو ساختمان‌های ناایمن هستند که تلاش شده رفع خطر شوند. البته پاساژهای جدید کاملاً ایمن ساخته شده و تمام اصول ساخت و ساز در آنها رعایت شده است.
باید بگویم شهر مشهد بدون تعارف به لحاظ زیبایی و رونق و آبادی در تراز شهرهای خوب دنیا قرار دارد. ما از نظر شبکه معابر، دسترسی‌های کنترلی، ترافیک و... جزو شهرهای خوب هستیم اما به هر حال در شهری با این حجم از جمعیت ثابت و جمعیت شناور(مسافر و زوار) زیرساخت‌ها باید همواره ارتقا یابد. یکی از نکات جالب که باید بگویم این است که شما برای آدرس‌گیری در مشهد هرگز دچار مشکل نخواهید شد زیرا تمام خیابان‌ها دارای شماره هستند؛ موضوعی که حتی در پایتخت هم رعایت نشده است.

حاشیه نشینی از معضلات دیرپای مشهد است و چهره‌ای دوگانه و متعارض با هم به کلانشهر مشهد داده چگونه می‌توان روند رو به گسترش حاشیه نشینی در مشهد را مدیریت کرد؟
 معضل حاشیه نشینی و تبعات آن یکی از این نقایص است. به طور مثال شهرک شهید رجایی و شهرک شهید باهنر کاملاً در رینگ پیرامون شهر توسعه یافته‌اند. در واقع این شهرک‌ها روستاهایی بوده‌اند که به تدریج با شهر یکی شده‌اند اما متغیرهای شهری در آنها رعایت نشده است.
با توجه به اینکه اصول ساخت معابر در آنها رعایت نشده کوچه‌ها بسیار باریک هستند و در زمان بروز حوادث احتمالی امکان آمد و شد وسایل امدادی در آنها وجود ندارد. از سوی دیگر با توجه به مهاجر پذیر بودن این مناطق، فرهنگ‌های مختلف در آنجا وجود دارد و امکان بازآفرینی شهری سخت است.
 ما در مناطق حاشیه‌ای مشهد دچار پارادوکس یا تعارض هستیم. از یک طرف اراده مردم و مسئولان مشهد این است که سرانه خدماتی مانند مدرسه، مسجد، پارک، درمانگاه، آتش‌نشانی و... را ارتقا بدهیم، از طرفی با این مشکل مواجه هستیم که هر چه این مناطق ارتقا داده شوند به همان میزان مهاجر پذیری تشدید می‌شود. در این شرایط فردی که ساکن روستای اطراف است تصور می‌کند اگر به حاشیه شهر مهاجرت کند امکانات بهتر و بیشتری دارد.

آمار دقیقی از میزان حاشیه نشینی در مشهد وجود دارد؟
 در سال‌های اخیر حاشیه شهر مشهد 4 هزار و 200 هکتار بوده اما در 10 سال اخیر این میزان به حدود 6 هزار و 300 هکتار افزایش پیدا کرده است. این افزایش به همان موضوعی که اشاره کردم باز می‌گردد.
با وجود این در سال‌های اخیر به سمتی حرکت کرده‌ایم که امکانات را در مناطق حاشیه‌ای نیزارتقا داده‌ایم و در صدد هستیم به راه‌حلی برای رفع این پارادوکس(تعارض) که یکی از اصلی‌ترین مشکلات مشهد است، برسیم.

طبق آماری که سال گذشته اعلام شده بود مشهد بیش از 400هزار تبعه افغانستانی مجاز و 300هزار تبعه غیرمجاز دارد. می‌دانیم که این موضوع یک چالش به حساب می‌آید. چه اقدامی برای برطرف کردن این مشکل انجام شده است؟
 هماهنگ با تصمیمات کلان کشوری طرد و بازگشت اتباع غیر مجاز در مشهد نیز به جد در حال پیگیری است. آماری که اعلام شده درست است حتی آمار غیر رسمی اتباع غیر مجاز تا یک میلیون نفر هم اعلام شده است.
 البته در نظر داشته باشید با توجه به ظرفیت بارگاه منور رضوی و دانشگاه‌های مطرح، عمده اتباع مجاز، طلاب خارجی یا دانشجویان هستند. هر چند اجرای طرح طرد اتباع تنها مربوط به اتباع غیر مجاز بوده است. در نظر داشته باشید بخشی از افغانستانی‌های ساکن مشهد یک فرصت به حساب می‌آیند زیرا نزدیک ۳۰۰ شرکت به ثبت رسیده در این شهر برای افغانستانی‌هاست. بالاخره در هر جای دنیا افرادی که ظرفیت اشتغال ایجاد کنند مورد استقبال هستند.
 در حال حاضر تمدید اقامت اتباع چه به لحاظ الکترونیکی و چه به لحاظ صدور مجوزهای زمان دار در استان و مشهد از طریق شورای تأمین و ساماندهی اتباع انجام می‌شود اما در نهایت با مذاکراتی که با طرف افغانستانی داشته‌ایم قرار شده این معظل به شکلی تعدیل شود.

اصلی‌ترین مشکل در این زمینه چه موضوعی است؟
یکی از مشکلات عمده‌ای که ما داریم ازدواج مردان افغان با زنان ایرانی است. زیرا بچه‌هایی که حاصل این ازدواج هستند با مشکلات عجیب هویتی در بحث آموزش، بیمه و... مواجه هستند.در تمام ملاقات‌های مردمی این مشکل از سوی شهروندان مطرح می‌شود زیرا مادران این کودکان دنبال هویت برای فرزندانشان هستند.

و حرف آخر؟
من با تشکر از روزنامه ایران از همه شهروندان مشهدی و میهمانان و زائرانی که به این شهر تشریف می‌آورند و در برابر کاستی‌ها و قصور‌ها صبوری دارند تشکر می‌کنم هر چند تمام تلاش مدیران و مسئولان این کلانشهر خدمت‌رسانی به شهروندان است. نکته دیگر اینکه تجربه جنگ 12 روزه اهمیت وحدت و همدلی مردمی را نشان داد. وظیفه ماست تا از همبستگی که در مقابل متجاوزان به میهن به دست آمده با تعصب صیانت کنیم. تاریخ نشان داده است که در کنار یکدیگر می‌توانیم بر هر چالشی غلبه کنیم. مشهد مقدس همیشه به عنوان یک نماد از محبت و صلح در دل ایرانیان بوده و همیشه در تاریخ ایران نقش آفرین واثرگذاری داشته است در این برهه علاوه بر حفظ آرامش و اقتدار به دنبال پشتیبانی درست از مردم وکشور هستیم.

برش

وضعیت مشهد در جنگ 12 روزه

با توجه به شرایط خاص جنگ تحمیلی رژیم صهیونیستی به میهن اسلامی، وضعیت شهر مشهد مقدس چگونه بود؟
در ایام جنگ تحمیلی، شهر مشهد مقدس به عنوان یکی از کانون‌های مهم فرهنگی و مذهبی کشور، از آرامش خاصی برخوردار بود. این آرامش نه تنها به دلیل موقعیت جغرافیایی ما، بلکه به دلیل همدلی و همبستگی مردم مشهد در برابر تهدیدات خارجی بود.
 آیا در آن زمان مشکل خاصی در تأمین کالاهای اساسی وجود داشت؟
خوشبختانه، وضعیت بازار کالای اساسی با وجود خرید‌های هیجانی در مشهد به خوبی مدیریت شد. ما شاهد کمبود کالا در این ایام نبودیم و مشکلی حادی در حوزه خرید مایحتاج مردم وجود نداشت. این موضوع نشان‌دهنده تلاش‌های مسئولان و همکاری مردم برای حفظ آرامش و تأمین نیازهای اولیه
بود.
 با توجه به اینکه مشهد مقدس یک شهر زیارتی است، آیا در آن زمان زائران و مجاوران بارگاه منور رضوی با مشکلاتی مواجه شدند؟
نه، در واقع ما به سهولت میزبان زائران و مجاوران بارگاه منور رضوی بودیم. مردم مشهد با دلسوزی و میهمان‌نوازی همیشگی خود، فضایی امن و آرام برای زائران فراهم کردند. این امر نشان‌دهنده عشق و ارادت مردم مشهد به امام رضا(ع) و تعهد آنها به خدمتگزاری به زائران است.