بازارهای صادراتی ایران به سمت آفریقا چرخید؟
اهرم‌های ارزآوری در بهـــار
رقم نجومی ۷۰۴ درصد رشد صادرات به کنیا در کنار سقوط ۳۰ درصدی فروش به ترکیه، بهار تجارت خارجی ایران را به فصل تضادها تبدیل کرده است. آمارهای سازمان توسعه تجارت نشان می‌دهد، در حالی‌که صنایع ریلی و دریایی، غنا و ارمنستان را به بازارهای استراتژیک جدید بدل کرده‌اند، کاهش صادرات گاز به عراق و ترکیه، زنگ خطر را برای بازارهای سنتی به صدا درآورده است. این گزارش با واکاوی داده‌های ۴ بخش عمده صادراتی، نقشه راهی از تحولات تجاری ایران ترسیم می‌کند.
آمارهای سازمان توسعه تجارت نشان می‌دهد، ارزآوری از 5 کشور در بهار امسال افزایشی بوده است. در میان این کشورها، بازارهایی دیده می‌شود که می‌تواند به عنوان هدف‌های جدید صادراتی در نظر گرفته شود. اما در 5 کشور نیز ارزش صادرات کاهشی بوده که عمدتاً این کشورها، هدف‌های مهم صادراتی و بازارهای سنتی ایران محسوب می‌شوند. در گزارش عملکرد تجاری، اهرم‌های افزایش و کاهش ارزآوری در این کشورها نیز مورد بررسی قرار گرفته است. ارزآوری بخش‌های عمده صادراتی و کشورهای خریدار کالاها در این بخش‌ها نیز موضوع دیگری است که در این گزارش به آن پرداخته شده است.
میدان‌های نوپا:
ظهور غنا و ارمنستان
صادرات صنایع ریلی به کنیا که سال گذشته تنها ۳ میلیون دلار بود، در سه ماهه ابتدای امسال به ۲۴ میلیون دلار رسیده است. همچنین غنا با واردات ۱۳۷ میلیون دلار شمش فولاد از ایران، به سومین مشتری فولاد ایران تبدیل شده است. ارمنستان نیز با اهرم افزایش صادرات صنایع ریلی و دریایی رشد 28 درصدی را در خرید کالاهای ایرانی رقم زده است. در اینجا به نظر می‌رسد یک استراتژی خاص در پیش گرفته شده است :جایگزینی بازارهای سنتی با مقاصد کم‌ریسک آفریقایی و اوراسیا.
بازارهای صادراتی افزایشی
در سه ماهه اول امسال 5 بازار صادراتی که به لحاظ ارزشی کالاهای ایرانی بیشتری را خریداری کرده‌اند، عبارتند از روسیه، کنیا، غنا، عمان و ارمنستان. محصولات لبنی، صنایع ریلی و دریایی و سایر میوه‌ها و سبزی‌ها، کالاهایی هستند که موجب رشد 33 درصدی صادرات به روسیه شده‌اند. رشد بالای 704 درصدی صادرات به کنیا را هم افزایش صدور صنایع ریلی و دریایی رقم زده است. شمش فولاد توانسته صادرات به غنا را تا 82 درصد افزایش دهد و کود اوره، آهن اسفنجی و مس و مصنوعات آن 9 درصد در صادرات به عمان تأثیرگذار بوده است.
بازارهای صادراتی کاهشی
بر اساس آمارهای سازمان توسعه تجارت؛ عراق، ترکیه، امارات، پاکستان و چین مقاصدی هستند که بیشترین کاهش صادرات را در فصل بهار تجربه کرده‌اند. جالب توجه این است که کشورهای نام برده در زمره مهم‌ترین مقاصد صادراتی ایران به حساب می‌آیند و باید دید آیا سیاست‌گذار قصد تنوع‌بخشی به مقاصد را دارد یا بازارهای سنتی در حال از دست رفتن هستند؟ بر اساس یافته‌های گزارش مذکور، کاهش صادرات گاز طبیعی و محصولات طویل فولادی به عراق، مهم‌ترین کالاهای دخیل در کاهش صادرات به این کشور هستند. صادرات به ترکیه نیز به واسطه کاهش صدور گاز طبیعی، کود اوره و مس و مصنوعات آن 30 درصد افت کرده است. کاهش فروش سایر گازهای نفتی، روغن‌های نفتی و مس و مصنوعات آن به امارات موجب شده تا صادرات به این کشور 15 درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته افت داشته باشد. همچنین صدور کالا به پاکستان تحت تأثیر افت صادرات گاز طبیعی و روغن‌های نفتی قرار گرفته و کاهش 20 درصدی را در بهار امسال تجربه کرده است. سه کالای متانول، شمش فولاد و آلومینیوم و مصنوعات آن نیز افت 2 درصدی صادرات به چین را رقم زده‌اند.
مقاصد صادراتی
بخش‌های عمده صادراتی
بخش‌های عمده صادراتی ایران در بهار به ترتیب ارزآوری شامل پتروشیمی و پایه نفتی با صادرات 5 میلیارد و 561 میلیون دلاری و 13 میلیون و 213 هزار تنی، معدن و صنایع معدنی با صادرات 17 میلیون و 668 تن به ارزش 2 میلیارد و 905 میلیون دلار، صنعت با صادرات یک میلیون و 602 هزار تن به ارزش یک میلیارد و 977 میلیون دلار و کشاورزی با صادرات یک میلیون و 985 هزار تن به ارزش یک میلیارد و 199 میلیون دلار بوده است.
مقاصد صادراتی بخش پتروشیمی
بر اساس داده‌های گزارش عملکرد تجاری سازمان توسعه تجارت، بزرگ‌ترین مشتری این بخش چین است و 48 درصد از کالاهای بخش پتروشیمی به این مقصد صادر می‌شود. امارات در رده بعدی مشتریان قرار گرفته که 18 درصد صادرات این بخش را به خود اختصاص داده است. ترکیه 6 درصد، عراق، هند و پاکستان هر کدام 5 درصد، عمان 4 درصد و سایر کشورها 9 درصد از کل صادرات پتروشیمی در بهار امسال را به خود اختصاص داده‌اند. در میان کالاهای بخش پتروشیمی و پایه نفتی، گاز طبیعی با وجود کاهش وزنی و ارزشی در سه ماهه امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل، همچنان در صدر ارزآوری قرار گرفته است.
مقاصد صادراتی بخش صنعت
عراق بزرگ‌ترین مشتری کالاهای صنعتی ایران در بهار امسال بود که 38 درصد کل صادرات این بخش را به خود اختصاص داده است. پس از آن افغانستان با سهم 9 درصدی و ترکیه با سهم 8 درصدی قرار دارند. روسیه از کل صادرات کالاهای صنعتی 7 درصد سهم دارد و پاکستان 6 درصد. امارات، کنیا و جمهوری آذربایجان نیز هر یک 4 درصد از کل صادرات بخش صنعتی سهم دارند. 20 درصد کالاهای صنعتی نیز به سایر کشورها صادر می‌شود. از میان 12 گروه کالایی در بخش صنعت، صنایع غذایی در صدر قرار گرفته است. این گروه از نظر ارزشی رشد 8 درصدی داشته ولی از نظر وزنی با افت 3 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل روبه‌رو شده است.
مقاصد صادراتی
بخش معدن و صنایع معدنی
در بهار امسال بزرگ‌ترین خریدار این بخش از کالاها چین بوده که سهم 28 درصدی از کل صادرات بخش معدن و صنایع معدنی دارد. عراق دومین مشتری این بخش بود و 15 درصد از کل صادرات معدن و صنایع معدنی را از آن خود کرده است. ترکیه با سهم 13 درصدی، امارات با سهم 10 درصدی، عمان با سهم 6 درصدی و افغانستان با سهم 4 درصدی در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند. همچنین 24 درصد از کل صادرات معدن و صنایع معدنی در بهار امسال به سایر کشورها صادر شده است.
از میان 18 گروه کالایی در این بخش، شمش فولاد در صدر قرار گرفته که از نظر ارزشی کاهش 9 درصدی و از لحاظ وزنی 7 درصد رشد را به ثبت رسانده است.
مقاصد صادراتی بخش کشاورزی
در بهار امسال بیشترین صادرات در این بخش به مقصد عراق صورت گرفته است که سهم 33 درصدی را از کل صادرات کشاورزی در اختیار دارد. همچنین 16 درصد صادرات متعلق به امارات است و 12 درصد متعلق به روسیه. از کل صادرات سه ماهه کشاورزی، 5 درصد به ترکیه، 4 درصد به هند و 4 درصد به مقصد افغانستان رفته است. از میان گروه‌های صادراتی این بخش، میوه و تره‌بار با سهم 5.6 درصدی بیشترین ارزآوری را داشته و خشکبار نیز در رده دوم قرار گرفته است.
