غزل رضایی‌ثانی/ آمار دانش‌آموزهای بازمانده از تحصیل و ترک تحصیلی‌ها همیشه نگران کننده است. به گفته مشاور وزیر آموزش و پرورش در تحقق عدالت آموزشی، بیشترین بازماندگان از تحصیل در مقطع دوم متوسطه هستند که تعداد آنها به۵۰۰ هزار نفر می‌رسد. علی زرافشان در گفت‌و‌گو با «ایران» درباره بررسی علت بازماندگی دانش‌آموزانی که در مقطع دوم متوسطه تحصیل می‌کنند، می‌گوید: «نکته مهم این است که تحصیل در دوره دوم متوسطه اجباری نبوده و در قوانین نیز حکم صریحی برای آن نداریم. ما صبح روز سه‌شنبه ۷ مرداد جلسه‌ای برای یک اقدام ملی در حمایت از بازماندگان از تحصیل داشتیم که نمایندگان همه دستگاه‌ها در آن جلسه حضور داشتند. در جلسه، این بحث مطرح شد که در سال ۱۳۲۲ قانون تحصیلات اجباری وضع شد و بعد از آن هیچ بند و تبصره دقیق‌تری به آن اضافه نشد. همچنین عنوان شد که سال تحصیلی آینده با یک برنامه مشخص برای بازماندگان از تحصیل شروع شود. قرار است توافق‌نامه و تکلیفی به همه دستگاه‌ها برای کمک به بازماندگان از تحصیل ارائه شود. البته در هیچ جای دنیا بازماندگان از تحصیل به خصوص در دوره دوم متوسطه به صفر نمی‌رسد که بیشتر به دلیل اشتغال آن‌هاست.»
زرافشان در پاسخ به این سؤال که چطور الزامی برای تحصیل اجباری در دوره دوم متوسطه وجود ندارد و آیا این یک خلأ قانونی حساب نمی‌شود؟ می‌گوید: «اتفاقاً یکی از نکاتی که همین الان از طرف قوه قضائیه و بخش حقوق کودک دنبال می‌شود لایحه‌ای درباره تحصیلات اجباری است. این لایحه در دست تهیه بوده و ان‌شاءلله به مجلس خواهد رفت. در اصل ۳۰ قانون اساسی گفته شده که دولت موظف به فراهم کردن بستر تحصیلات رایگان تا پایان دوره متوسطه است؛ این ناظر بر تکالیف دولت است اما هیچ تکلیفی بر دانش‌آموز و خانواده او مشخص نشده؛ این خلا قانونی در لایحه‌ای که گفتم برطرف خواهد شد.»
او با اشاره به خلاقانونی درباره تحصیل دانش‌آموزهای متوسطه دوم می‌گوید: «در قانون حمایت از اطفال و نوجوانان، تحصیل تا پایان دوره متوسطه دوم مطرح شده ولی در آیین‌نامه‌ای که برای همین قانون تنظیم شده است تا پایان دوره اول متوسطه یعنی تا پایه نهم را جزو تحصیلات اجباری قرار داده‌اند.»
 
هزار مدرسه با یک دانش‌آموز
مشاور وزیر آموزش و پرورش در تحقق عدالت آموزشی، با اشاره به اینکه وزارتخانه به طور مستقل تلاش می‌کند دانش‌آموزها را به تحصیل برگرداند، می‌گوید: «یکی از مأموریت‌ها و وظایف وزارت آموزش و پرورش جذب بازماندگان در هر سه مقطع تحصیلی است. به همین دلیل هر سال هم نسبت به شناسایی، مراجعه و جذب بازماندگان از تحصیل یا تارکان تحصیلی اقدام می‌کند. درهمین جلسه‌ای که سه‌شنبه صبح با حضور نمایندگان دستگاه‌های کشور داشتیم، با تحلیلی که ما از این جمعیت بازمانده انجام داده‌ایم عوامل مرتبط با آموزش و پرورش سهم ناچیزی در بازماندگی  از تحصیل دارند. چون ما در دورترین نقاط کشور هم مدرسه ساختیم و به عبارتی نزدیک هزار مدرسه با یک دانش‌آموز داریم.»
زرافشان در توضیح علت‌های بازماندگی یا ترک تحصیل دانش‌آموزان می‌گوید: «بیشتر عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی هستند، اما برخی علت‌ها هم خارج از این موارد است. مثلاً برای سازمان ثبت احوال تکلیف تعیین شده تا در شروع سال تحصیلی، اطلاعات لازم از دانش‌آموزان لازم التعلیم را در اختیار وزارت آموزش وپرورش قرار دهد. یا اداره گذرنامه اطلاعات مربوط به کودکانی که به همراه خانواده‌های‌شان به خارج از ایران مهاجرت کردند را در اختیار ما بگذارند. همین افراد جمعیت ۳۰ هزار نفری از آمار بودند که از کل بازماندگان کسر شدند. ممکن است پدر و مادرها به علت مأموریت، ادامه تحصیل، مسائل کاری که دارند به خارج از کشور بروند و فرزند خودشان را هم ببرند. به دلیل اینکه قبلاً آماری از اداره گذرنامه نداشتیم این ۳۰ هزار نفر را هم جزو بازماندگان از تحصیل حساب می‌کردیم اما اکنون از جمع بازماندگان از تحصیل دوره ابتدایی ۳۰ هزار نفر کم می‌کنیم.»
او درباره دانش‌آموزهای تحت پوشش بهزیستی نیز می‌گوید: «یک سری از دانش‌آموزان هم تحت پوشش بهزیستی بوده‌اند که پیش از این ما آنها را به عنوان بازماندگان از تحصیل حساب می‌کردیم. به همین دلیل از بهزیستی خواستیم آمار دقیق دانش‌آموزهایی که از آنها حمایت می‌کند ولی ما اطلاعاتی درباره آنها نداشته‌ایم؛ به ما بدهند تا از جمع کل بازماندگان کسر کنیم. در سال گذشته آمار بازمانده از تحصیل ۹۰۰ هزار نفر عنوان شده که با کم شدن آمار دانش‌آموزان مهاجرت کرده و آمار تقریبی که از دانش‌آموزهای تحت پوشش بهزیستی داریم، این آمار به حدود ۸۰۰ هزارنفر می‌رسد.»

کاهش ۶۰ هزار نفری از آمار کل بازماندگان
مشاور وزیر آموزش و پرورش در تحقق عدالت آموزشی با اشاره به شیوه پایش دانش‌آموزهایی که از فضای درس و مدرسه دور مانده‌اند، می‌گوید: «ما دونوبت در سال آمار بازماندگان و تارکان تحصیل را در سامانه شهید محمودوند پایش می‌کنیم. بار اول در آبان ماه است که جمع‌بندی تمامی ثبت‌نام‌ها در مدارس است. در این مدت آمار اسمی دانش‌آموزها را استخراج می‌کنیم و آن را در اختیار استان‌ها می‌گذاریم. سپس همکاران ما در مناطق آموزش و پرورش به منزل این دانش‌آموزها می‌روند و وضعیت آنها برای اینکه چرا برای ثبت‌نام اقدام نکرده‌اند را بررسی می‌کنند. بعد تلاش می‌کنند آن مواردی را که مانع حضور دانش‌آموز در مدرسه شده‌اند، برطرف کنند. مرتبه دوم پایش در پایان خرداد و تیرماه استخراج می‌شود. فاصله این دو آمار نشان دهنده اقداماتی است که آموزش و پرورش و دستگاه‌های حمایتی انجام داده‌اند که منجر به بازگشت دانش‌آموزان در مدرسه شده است.»
زرافشان درباره آمار نهایی از بازماندگان و تارکان تحصیلی می‌گوید: «در سال ۱۴۰۳-۱۴۰۴ حدود ۶۰ هزار نفر از آمار کل بازماندگان از تحصیل کاهش پیدا کرده‌ است. بازمانده از تحصیل کودکان و نوجوانان ۶ تا ۱۷ ساله‌ای هستند که به هر دلیلی به مدرسه ورود نکرده‌اند. ولی تارکان تحصیلی دانش‌آموزانی هستند که در مدرسه بوده‌اند، اما حالا دیگر به مدرسه نمی‌آیند و یا برای ثبت‌نام مراجعه نکرده‌اند. آمار تارکان تحصیلی و بازماندگان از تحصیل هر دو باهم حدود ۸۰۰ هزار نفر می‌شود.»