رضا صائمی
دبیر فرهنگی

یکی از عناصر و مؤلفه‌هایی که در شکل‌گیری یک سریال تاریخی و ماندگاری آن در حافظه هنری مخاطب نقش دارد بدون شک موسیقی متن آن است. اگرچه هنرموسیقی تعامل نزدیکی با هنر سینما داشته، اما حجم و نقش این همکاری در ساخت پروژه‌های تاریخی بیشتر و پررنگ‌تر است. هنوز هم بهترین موسیقی متن فیلم‌هایی که به یک خاطره و نوستالژی بدل شده‌اند مربوط به آثار تاریخی است. در کشور خودمان هم موسیقی متن سریال‌های تاریخی مثل سربداران، افسانه سلطان و شبان، هزاردستان و سریال امام علی(ع) از حافظه تاریخی مردم پاک نشده و شنیدن آن همچنان لذت‌بخش بوده و به نغمه‌های ماندگار بدل شده‌اند.
 یکی از ویژگی‌های سریال مختارنامه که نظر مخاطب را به خود جلب کرده موسیقی متن و تیتراژ آن است که به واسطه الهام گرفتن از نواهای عاشورایی و مذهبی، حس و حال خاصی به این سریال بخشیده و همچون لالایی نهفته در آن دلنواز و دلنشین است. در این موسیقی حزن و اندوهی موج می‌زند که برساخته قصه و قهرمان آن است و موقعیت تاریخی و مذهبی داستان را در ملودی و نغمه‌هایش بازنمایی می‌کند.
 موریس ژار، آهنگساز نامی فرانسوی و سازنده موسیقی فیلم محمد رسول‌الله(ص) برای ساخت موسیقی این فیلم مدتی را در عربستان و بیابان‌های لیبی زندگی کرد تا بتواند از تجربه زیستن در این محیط برای ساخت موسیقی فیلم الهام بگیرد و به حس و حالی از فضای جفرافیایی و تاریخی آن دوره برسد.  اما به نتیجه‌ای نمی‌رسد و حتی از همکاری با این فیلم و ساخت موسیقی آن انصراف می‌دهد، ولی وقتی داشت برمی‌گشت گلبانگ اذانی را می‌شنود که از ملودی آن الهام می‌گیرد و دوباره برمی‌گردد و کارش را شروع می‌کند و ماحصل آن همان موسیقی معروف فیلم محمد رسول الله(ص) می‌شود. اما امیر توسلی که با هویت و بافت این موسیقی آشنا بود و به نوعی با آن بزرگ شده‌ بود راحت‌تر توانست به آنچه که می‌خواهد بسازد دست یابد. در واقع حس و حال و آشنایی با این جنس از موسیقی در حافظه تاریخی و ضمیر ناخودآگاه من از قبل وجود داشت و با آن غریبه نبود.
موسیقی «مختار نامه» بشدت متأثر از موقعیت قصه و شرایط تاریخی آن است. مثلاً زمانی که قصه در مکه می‌گذرد بافت موسیقی بیشتر عربی می‌شود و از سازهای عربی استفاده شده است، اما وقتی قصه در عراق و کوفه روایت می‌شود جنس موسیقی و نوع سازها تغییر می‌کنند. آهنگساز تلاش کرده هم بر اساس شخصیت‌های قصه و هم موقعیت جغرافیایی قصه، جنس و لحن موسیقی متن را تنظیم کند. برای اینکه حس و حال یک موسیقی و نغمه عربی در مخاطب ایجاد شود لزوماً از سازهای عربی استفاده نشده، هرچند نشانه‌های موسیقی این جغرافیا لحاظ می‌شود.در موسیقی این سریال علاوه بر المان‌های جغرافیایی که متأثر از سرزمین اعراب است از برخی مفاهیم و انگاره‌های دینی و ارزش‌های معنوی نیز الهام گرفته شده که به یک سرزمین خاص محدود نمی‌شود و سویه عام‌تری دارد. به عبارت دیگر، برخی مفاهیم و انگاره‌های مذهبی و انسانی که در قصه مختار وجود داشته در شکل‌گیری موسیقی سریال لحاظ شده و چه بسا بیش از عناصر دیگر متأثر از این وجه داستان بوده است.
مختارنامه و موقعیت قهرمان آن از حیث دراماتیک دارای دو وجه حماسی و تراژدی است که به نظر می‌رسد این دو سویه ماجرا به شکل متوازنی در موسیقی سریال لحاظ نشده و وجوه تراژدی و سوزناک بودن آن بیش از وجوه حماسی آن است. یکی از ویژگی‌ها و شاید تفاوت‌های مختارنامه با سریال امام علی(ع) حضور پررنگ و حجیم صحنه‌های نبرد و جنگ است. گویی این موقعیت‌های جنگی در شکل‌گیری موسیقی مختارنامه هم تأثیر داشته است. همان‌طور که موسیقی این سریال تحت تأثیر مفاهیم و معنویت قصه بوده است.
 واقعیت این است که موسیقی سریال امام علی(ع) را می‌شود با دهان تقلید کرد، اما موسیقی مختارنامه را نمی‌شود با دهان تکرار کرد یا دست کم دشوار است. این موسیقی متن چنان در حافظه موسیقایی مخاطب تنیده شده که با شنیدنش تصویر را هم با ذهن احضار می‌کند و به دلیل همین قابلیت بصری می‌توان آن را با بسیاری از صحنه‌های روز مثلاً عزاداری‌های امروز استفاده کرد و به آن شور حماسی بخشید. موسیقی مختارنامه به عنوان یک اثر هنری مستقل یک اثر ماندگار در تاریخ موسیقی و سینمایی ماست که به قول خود امیر توسلی خالق این اثر بغض فروخفته تاریخ است که به موسیقی حماسی تبدیل شده است.