محدثه جعفری
خبرنگار

«سامانه تلفنی مشاوره بهداشت روان و افزایش آگاهی عمومی‌4030 در شرایط سخت. در صورت بروز اضطراب در زمان بحران می‎توانید با مشاوران تخصصی این سامانه ارتباط برقرار کنید.» متن این پیام شنبه شب 31 خردادماه به همه مردم ارسال شد. در حوادث و بلایای طبیعی یا غیر طبیعی همچون جنگ، بسیاری از افراد ممکن است احساساتی مانند ترس، غم، خشم یا سردرگمی‌را تجربه کنند که این واکنش‎ها در حوادث ناگوار واقعی، طبیعی است. به همین دلیل سامانه‌ای با هدف حمایت روانی از مردم در مواقع اضطراری، به‌ویژه در حوادث طبیعی، جنگ یا بحران‌های اجتماعی طراحی و فعال شد تا به صورت شبانه‌روزی پاسخگوی هموطنان باشد. سلامت روان جامعه یکی از اولویت‌های مهم نظام سلامت هر کشوری است و مسئولان تلاش می‎کنند در کنار امدادهای فیزیکی، امدادهای روحی و روانی نیز باکیفیت و به‌موقع به مردم ارائه شود. حالا سامانه 4030، خدمات مشاوره‌ای در حوزه‌های روانی و اجتماعی را به هموطنانی که در چنین شرایطی دچار اضطراب و نگرانی شده‎اند، ارائه می‌‎دهد تا به‌طور مؤثر به کاهش اضطراب، ترس و فشارهای روحی شهروندان کمک کند.
سامانه 4030 از دوران پاندمی‌کرونا شروع به کار کرد و نهادها و سازمان‎های مختلفی با آن همکاری می‎کنند، یکی از همکاران ثابت و منسجم این سامانه وزارت بهداشت و مشخصاً دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد این وزارتخانه است. این همکاری در خصوص مشاوره‎های روانشناختی و کمک به شهروندان برای حفظ سلامت روان‎شان شکل گرفت و بعد از فروکش کردن موج پاندمی، کم و بیش فعالیت‎های این سامانه ادامه داشت.
 البته در بخش‎های دیگر این سامانه هم وزارت بهداشت همکاری‎هایی دارد، اما بعد از تجاوز نظامی‌رژیم صهیونیستی به خاک کشور و حملاتی که بر سر غیرنظامیان و مردم بی‎گناه در پس آن شکل گرفت، این همکاری‎ها مجدد قوت پیدا کرد. این‎ها بخش‎هایی از صحبت‎های دکتر محمدرضا شالبافان مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است.
او درمورد خدمات این سامانه به مردم توضیح می‎دهد: «بعد از شروع تجاوزگری‎ها از عوامل سامانه دعوت کردیم تا مجدد سامانه فعال شود و با توجه به نیاز شهروندان، خدمات 4030 گسترده‎تر شود. در حال حاضر تعداد قابل توجهی از روانشناسانی که در سیستم شبکه بهداشتی درمانی وزارت بهداشت شاغل هستند، در این سامانه فعالیت می‌کنند.»
از یک دهه پیش به تدریج سه هزار روانشناس در مراکز جامع سلامت و شبکه خدمات بهداشتی درمانی کشور مشغول به کار شدند، موضوعی که شالبافان به آن اشاره می‎کند و می‎گوید: «با برنامه‌ریزی‎های انجام شده حدود 500 نفر از این روانشناسان در سامانه 4030 پاسخگوی تماس‌های شهروندان هستند. طبیعی است، در بحران‎هایی مثل جنگ افراد با مشکلاتی مثل استرس، اضطراب، نگرانی و ترس مواجه شوند که در بسیاری از موارد نیاز است با فردی آموزش دیده تماس بگیرند و راه‌حل‌هایی را برای غلبه بر مشکل دریافت کنند. البته آموزش‎های تکمیلی را هم برای روانشناسان وزارت بهداشت  در چنین شرایطی در نظر گرفتیم که به تدریج در حال ارائه آنها هستیم.»
مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و درمان وزارت بهداشت با اشاره به اینکه تیمی‌از اساتید مجرب روانشناسی و روانپزشکی برای ارائه آموزش درحال ارائه خدمت شکل گرفته است، بیان می‎کند: «به غیر از آموزش‎هایی که برای مشاوران در حال ارائه خدمت در نظر گرفتیم، در مواردی که نیاز به مشاوره‌های تخصصی‎تر وجود دارد، اساتید ورود می‎کنند تا به بدنه روانشناسان پاسخگو به مردم کمک کنند.
 از زمان فعال‌سازی این سامانه استقبال خوبی شده است و امیدواریم با تقویت این سامانه پاسخگوی نیازهای مردم باشیم.»
مراقب سلامت روان کودکان باشید
 خدماتی که در این سامانه به مردم ارائه می‎شود، فقط مختص مشکلات روانی و اجتماعی نیست، بلکه کافی است با 4030 تماس بگیرید تا گزینه‎های مختلفی پیش‎رویتان قرار گیرد. مثل توصیه‎هایی برای مدیریت بحران جنگ، مشاوران سلامت روان، معلولیت، مادر و کودک، بیماری‎ها، پیشگیری از سقط عمدی جنین و مدیریت چالش‌ها. شالبافان با اشاره به اینکه مشاوره روانشناسی بخشی از خدمات این سامانه است، می‎گوید: «با توجه به شرایط فعلی مهمترین نیاز جامعه همان بخش مشاوران سلامت روان است که امیدواریم بتوانیم با تعداد مشاورانی که داریم پاسخگوی نیاز مردم باشیم. اما از ابتدای شروع حملات تجاوزگرایانه رژیم صهیونیستی به خاک کشور، دفتر سلامت روان وزارتخانه موضوعات مختلفی در مورد سلامت روان گروه‏‌های متفاوت جامعه در شرایط بحران و جنگی را از طریق رسانه‎های وزارت بهداشت و دیگر مطبوعات به آگاهی عموم مردم رساند. به ویژه در قبال سلامت روان کودکان، در چنین شرایطی که مردم اخبار جنگ را از رسانه‎های مختلف دنبال می‎کنند، بالطبع کودکان هم در جریان اتفاقات قرار می‎گیرند که این امر می‎تواند سلامت روان بچه‎ها را دچار مشکل کرده و نگرانی و اضطراب برایشان ایجاد کند. تلاش کردیم در اطلاع‌رسانی‌ها و آموزش‎هایی که به روانشناسان ارائه می‎کنیم، توجه ویژه‎ای به کودکان در شرایط بحرانی داشته باشیم. همچنین پوسترهای مختلفی را آماده و از طریق سامانه‎های وزارت بهداشت و شبکه‎های اجتماعی داخلی توزیع و منتشر کردیم. توصیه می‎کنیم، والدین ضمن حفظ آرامش و مراقبت از سلامت روان خودشان با دقت بیشتری نسبت به این محتواها، شرایط خانه را برای کودکانشان آرام کنند.» 
پاسخگویی به پرسش کودکان درشرایط بحرانی، چالشی جدی را برای والدین ایجاد کرده است، موضوعی که مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و درمان وزارت بهداشت هم به آن اشاره می‎کند و می‎گوید: «سامانه 4030 و مشاورانش آماده ارائه خدمت به والدین هستند تا راهکارهای عملی در مواجهه با بحران و توضیح شرایط  قابل درک برای کودکان را به آنها آموزش دهند؛ توصیه‎های ساده و اجرایی که می‎تواند شرایط روحی و روانی اعضای خانواده را آرام و مطلوب کند. البته گاهی ممکن است، یک تماس برای خروج از بحران روانی ایجاد شده کافی نباشد.»
به گفته شالبافان، هموطنان می‎توانند در صورتی که به خدمات تخصصی‎تر نیاز دارند، به صورت حضوری به مراکز جامع سلامت مراجعه کنند، روانشناسان در این مراکز مستقر و آماده ارائه خدمت به مردم هستند. اما در حال حاضر به علت دشواری برای مراجعه حضوری، سامانه 4030 می‎تواند نقش کمک کننده‎ای برای حل نگرانی‎های مردم داشته باشد.

99 مرکز «سراج» آماده ارائه خدمات تخصصی روان‎درمانی
یکی از خدماتی که در مراکز جامع سلامت به مردم ارائه می‎شود، خدمات مشاوره سلامت روان است، او در این باره توضیح می‎دهد: «مردم کاملاً با مراکز جامع سلامت و خانه‎های بهداشت آشنا هستند و از خدمات مختلف این مراکز  استفاده می‎کنند. یکی از این خدمات مشاوره‎های سلامت روان است که از حدود 10 سال پیش کم‎کم برای این مراکز روانشناسی به خدمت گرفته شد و درحال حاضر حدود سه هزار روانشناس در این مراکز فعالیت می‎کنند و در ساعات اداری پاسخگوی مردم هستند و خدماتشان را به صورت کاملاً رایگان در اختیار افراد قرار می‎دهند. البته این خدمات کوتاه مدت و جامعی است و سعی می‌شود با مداخلات کوتاه مدت دو تا سه جلسه‎ای به افراد کمک کنند و در صورت نیاز برای روان درمانی‎های تخصصی، شهروندان به مراکز سراج که مخفف سلامت روان اجتماعی است، ارجاع  می‎شوند. در حال حاضر 99 مرکز سراج در سراسر کشور فعال و آماده ارائه خدمت به مردم هستند.»