سهیلا یادگاری
خبرنگار اقتصادی

صنعت هوایی ایران در آستانه تحولات بنیادین قرار گرفته است. با توجه به چالش‌های ساختاری، محدودیت‌های بین‌المللی و نیاز روزافزون به نوسازی و توسعه، دولت راهبردی نوین را در پیش گرفته که محور آن جذب سرمایه، دانش‌محوری و هم‌افزایی بخش خصوصی و دولتی است. در گفت‌وگو با حسین پورفرزانه، معاون وزیر راه و شهرسازی و رئیس سازمان هواپیمایی کشوری، به ابعاد این راهبردها و اقدامات آینده دولت پرداخته‌ایم.
گفت‌و‌گویی که در آن پورفرزانه با ترسیم چشم‌انداز آینده صنعت هوانوردی کشور، توسعه اصولی، ساختاری و آینده‌نگر آن را نیازمند شناخت ارکان کلیدی این صنعت یعنی ناوگان هوایی، فرودگاه‌ها، صنعت پشتیبان و نیروی انسانی دانست و اذعان کرد که توسعه پایدار زمانی محقق می‌شود که این ارکان به صورت همگن و موزون رشد کنند.

جذب سرمایه برای یک صنعت دانش‌بنیان
صنعت حمل‌ونقل هوایی ایران برای توسعه یافتن همچون هر صنعت دیگری به تزریق منابع مالی و جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی نیازمند است. برآوردهای کارشناسی از نیاز این صنعت به سرمایه‌گذاری 13 تا 50 میلیارد دلاری برای نوسازی ناوگان و ارتقای زیرساخت‌های فرودگاهی حکایت دارد. رئیس سازمان هواپیمایی کشوری اما با نگاهی متفاوت جذب سرمایه برای این صنعت دانش‌بنیان را این‌گونه تبیین می‌کند که در مدیریت دو رویکرد متفاوت وجود دارد؛ «توزیع ثروت» و «تولید ثروت». بر خلاف مدیریت مبتنی بر توزیع ثروت که آسان است و بی‌نیاز به دانش و تجربه، مدیریت بر اساس تولید ثروت حاصل دانش، نوآوری و سرمایه‌گذاری هدفمند است. امروزه با توجه به نیاز مبرم به تأمین منابع مالی و جذب سرمایه‌گذاری، ‌گذار از مدیریت توزیع ثروت به مدیریت تولید ثروت و حرکت به سمت اقتصاد دانش‌بنیان، شرط لازم برای نجات و توسعه صنعت هوایی کشور است. این تغییر رویکرد، علاوه بر ارتقای بهره‌وری و افزایش رقابت‌پذیری، زمینه را برای جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی و تأمین بودجه مورد نیاز برای نوسازی ناوگان و زیرساخت‌ها فراهم می‌کند.

افزایش سهم شرکت‌های خصوصی از صنعت هوایی
رئیس سازمان هواپیمایی کشوری با بیان اینکه رکن اول در صنعت هوایی ناوگان است و هوانوردی عمومی بستری برای ورود سرمایه‌گذاران کوچک و متوسط به صنعت هوانوردی است، گفت: «این حوزه، پتانسیل بالایی برای مردمی‌سازی بهره‌برداری از صنعت دارد و می‌تواند مشابه پلتفرم‌های حمل‌ونقل شهری مانند اسنپ و تپسی، زمینه‌ساز تحولی در بازار خدمات هوانوردی باشد که در آن توسعه و ارتقای ناوگان با افزایش تعداد و کاهش عمر ناوگان و همچنین افزایش سطح استانداردهای آن همراه می‌شود.»
پورفرزانه با اعلام اینکه در حال حاضر ۶۰ درصد از ناوگان متعلق به بخش خصوصی و ۴۰ درصد باقی مانده در دست سرمایه‌گذاران غیر خصوصی است، افزود: «راهبردهای سازمان هواپیمایی کشوری در این حوزه در جهت رفع موانع سرمایه‌گذاری، اصلاح آیین‌نامه‌ها و شیوه‌نامه‌های تأسیس شرکت‌های خدمات هوایی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری هوایی در حال اجراست تا جذب سرمایه‌گذاران و جابه‌جایی بخشی از سرمایه خصوصی به صنعت هوانوردی تسهیل شود.»  وی یکی دیگر از اقدامات تشویقی سرمایه‌گذاران را سرمایه‌گذاری برای توسعه ناوگان سبک و پروازهای اختصاصی تاکسی هوایی و «هاب‌اند اسپوک» دانست و گفت: «به موازات توسعه سرمایه‌گذاری خصوصی به منظور کنترل بازار به توسعه سرمایه‌گذاری حاکمیتی در قالب صندوق توسعه حمل‌و‌نقل هوایی پرداخته شده است.» رئیس سازمان هواپیمایی کشوری در بخش دیگری از این گفت‌و‌گو امکان واگذاری و بهره‌برداری فرودگاه‌ها به بخش خصوصی و توسعه هوانوردی عمومی را یک فرصت ارزیابی کرد و توضیح داد: با توجه به ماهیت غیر خصوصی بودن غالب فرودگاه‌های کشور و از طرفی نیاز مبرم به ارتقای سطح خدمات فرودگاهی و به روز‌رسانی آن ضروری است که مبتنی بر ماده ۵۷ قانون برنامه هفتم، پیشرفت مشارکت سرمایه‌گذاران خصوصی را افزایش داده و همراه با توسعه ناوگان، فرودگاه‌های کشور به تدریج به سوددهی لازم برسند.
وی در ادامه یکی از راهکارهای کلیدی برای جذب سرمایه و ترغیب سرمایه‌گذاری هدفمند بخش خصوصی در ارکان صنعت هوایی را استفاده از مدل‌های جمع‌سپاری و جذب سرمایه‌های خرد دانست و گفت: «در همین راستا، راه‌اندازی نظام مهندسی هوانوردی به منظور واگذاری اجرای پروژه‌ها به نهادهای دانش‌بنیان دردستور کار قرار گرفته است. همچنین ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری دولتی و خصوصی در این صنعت به عنوان ابزار توانمندی برای هدایت سرمایه‌ها به سمت بخش‌های مولد مورد توجه است.» رئیس سازمان هواپیمایی کشور دعوت از سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی را یکی از برنامه‌های نهاد تحت مسئولیتش عنوان کرد و با تأکید بر اینکه فراهم ساختن بستر حضور جسورانه و هدفمند سرمایه‌گذاران داخلی با حذف موانع، اصلاح قوانین  و ارائه مشوق‌های پایدار ممکن است، گفت: «ما به سرمایه‌گذاری در صنعت هوایی نیاز داریم. اما تا زمانی که بخش خصوصی، تصویر روشنی از زنجیره ارزش در صنعت هوانوردی نداشته باشد و مسیر بازگشت سرمایه و سودآوری و رقابت‌پذیری مشخص نباشد، هیچ سرمایه‌گذاری وارد این صنعت نخواهد شد. پس پیش‌نیاز جذب سرمایه، تبیین زنجیره ارزش، تعیین ریسک‌های سرمایه‌گذاری و حمایت هدفمند است.

پشتیبانی از دانش‌بنیان‌ها در صنعت هوایی
پورفرزانه با بیان اینکه در حال حاضر و در شرایط تحریم تنها راه سرپا نگه داشتن ناوگان و فرودگاه‌ها، پشتیبانی از صنایع دانش‌بنیان کشور است، افزود: «در حال حاضر کشور نیازمند مراکز تعمیر و نگهداری، طراحی و ساخت و تأمین در حوزه‌های مختلف مانند موتور، ارابه فرود، اویونیک، رادار، تجهیزات فرودگاهی و غیره است. بنابراین با تدوین درخت فناوری مورد نیاز پشتیبانی ناوگان و فرودگاه‌ها و تشویق شرکت‌های دانش‌بنیان و سرمایه‌گذاران این مهم زنجیره کاملی را تشکیل می‌دهد.»  وی گفت: «یکی از اقدامات مهم سازمان، تشویق و انجام ممیزی‌های گسترده دفاتر طراحی، مراکز ساخت، تعمیر ، نگهداری و  تأمین است البته به موازات اصلاحات آیین‌نامه و شیوه‌نامه‌ها در حال اجراست.»

احیای مجدد دانشکده و پژوهشگاه صنعت هواپیمایی
رئیس سازمان هواپیمایی کشوری وجود نیروی انسانی متخصص را پایه توسعه دیگر ارکان صنعت هوایی دانست و در تبیین برنامه‌های آتی این سازمان در این حوزه با تأکید بر ضرورت احیای مجدد دانشکده صنعت هواپیمایی و ایجاد پژوهشکده صنعت هوانوردی گفت: «رشد پایدار در صنعت هوانوردی بدون تکیه بر پژوهش‌های هدفمند و نهادهای دانشی غیرممکن است. در کشور ما، با وجود ظرفیت‌های انسانی و فنی قابل توجه، نبود یک مرکز پژوهشی متمرکز و تخصصی، از موانع اصلی در مسیر توسعه این صنعت به شمار می‌رود. حال آنکه ایجاد پژوهشکده صنعت هوانوردی می‌تواند این خلأ را پر کرده و نقش موتور محرک در فرآیند تصمیم‌سازی، نوآوری و توسعه فناوری را ایفا کند.»