رضا صائمی
دبیر گروه فرهنگی

«نانوشته» به کارگردانی امین بخشیان در یک ساختار مستند-داستانی به روایت ناگفته‌هایی می‌پردازد که در پس قصه مهاجرت‌های غیرقانونی پنهان می‌ماند و به تراژدی تلخی تبدیل می‌شود. «نانوشته» درخصوص مهاجران غیرقانونی است و در این اثر ماجرای چند مهاجر در کشورهای افغانستان، ایران و انگلستان در قصه‌هایی جداگانه پیگیری شده است و شخصیت‌های متفاوتی در هر کشور حضور دارند. در واقع فیلمساز مفهوم و تجربه مهاجرت غیرقانونی و مصائب آن را نه در یک جغرافیای خاص که در سطحی جهانی به تصویر می‌کشد تا از دردی مشترک گفته باشد. در واقع در چهار اپیزود این سفر از مبدأ تا مقصد توسط کاراکترهای متفاوت و از ملیت‌های مختلف روایت می‌شوند که دردی مشترک آنها را به هم گره می‌زند تا تصویری از سراب‌هایی که در مهاجرت غیرقانونی وجود دارد با ارجاع به واقعیت‌های حقوقی و قانونی بازنمایی کند. از این حیث فیلم واجد نوعی رئالیسم اجتماعی است که در روایتی مستندگونه، از قابلیت تأثیرگذاری بیشتری برخوردار می‌شود. گرچه ریتم و ضرب‌آهنگ اپیزودها هم‌وزن نیست و دچار نوسان می‌شود. تراژدی مشترکی که همه شخصیت‌های قصه از ملیت‌های گوناگون تجربه می‌کنند این است که برای به‌دست‌آوردن زندگی بهتر، بسیاری از موارد انسانی را به‌ اجبار از دست می‌دهند. همچون سفری بی‌مقصد که تنها انسان را از مقصودش دور می‌کند. فرم روایی فیلم را باید موقعیت‌محور قرار داد. به این معنا که قصه‌ها یک وضعیت را روایت می‌کند نه یک کاراکتر و شخصیت را. این شکل روایت، زاویه دید جامعه‌شناختی در پرداختن به سوژه فراهم کرده که مسأله مهاجرت را در یک موقعیت کلان‌تر بازنمایی می‌کند. آنچه به این روایت عمق می‌بخشد، سویه پژوهشی فیلم است. به این معنا که تمام اتفاق‌های روایت‌شده در فیلم، برگرفته از وقایع و مصاحبه‌هایی است که با مهاجران انجام شده است و در واقع سندیت دارد و صرفاً برآمده از تخیل نویسنده و جهان خیالی فیلمنامه نیست. بجز این مورد، عامل دیگری هم دخیل بوده تا روایت فیلم، لحن رئالیستی و نگاه واقع‌گرایانه‌اش را تقویت کند و آن زاویه دید دوربین است. به این معنا که دوربین بر موقعیت و قصه و شخصیت‌هایش ناظر است، قضاوت‌گر نیست. به عبارت دیگر دوربین از سوژه فاصله عاطفی می‌گیرد تا در یک بازنمایی گزارشی به ثبت آنچه هست دست بزند نه آنچه که در تمهیدات بصری و زیبایی‌شناسی، سوژه را در تصاحب نگاه خود قرار می‌دهد. در واقع دوربین به ثبت شرایط آدم‌های مهاجر دست می‌زند نه بیشتر. آدم‌هایی که از کشورهای مختلف مثل آفریقا، اروپای شرقی و خاورمیانه هستند اما قصه و غصه‌ای مشترک دارند. تماشای «نانوشته» در روزگاری که میل به مهاجرت در کشور ما افزایش یافته می‌تواند فرصتی فراهم کند تا مخاطب با خودآگاهی بیشتری به این تجربه بیندیشد.