تهران (شهر تهران و نه به عنوان مرکز سیاسی و اداری کشور) معضل است یا راه‌حل؟ این سؤالی است که دیروز در جلسه «گزارش سفر دولت وفاق ملی به استان تهران» بررسی شد. این جلسه با حضور رئیس ‌جمهوری، معاون اجرایی، استاندار و حجت‌الاسلام ابوترابی فرد امام جمعه موقت تهران برگزار شد. علت برگزاری این جلسه، جمع‌بندی چهار سفری بود که رئیس‌ جمهوری در پنجشنبه‌های گذشته به شهرستان‌های مختلف استان تهران داشت. حالا پس از این جلسات، مسائل این استان به همراه مسائل شهر تهران با حضور مقام‌ها و شخصیت‌های تأثیرگذار بررسی شد.

تحول از نخبگان آغاز می‌شود
رئیس ‌جمهوری سخنان خود در این نشست را با اشاره به اظهارات حجت‌الاسلام ابوترابی فرد آغاز و تأکید کرد که تحول از افراد و نخبگان آغاز می‌شود و اگر در جایگاه‌های کلیدی کشور اصلاحاتی صورت گیرد، نتایج آن در کل جامعه نمایان خواهد شد.
مسعود پزشکیان با اشاره به اینکه در کنار تهدیدهای بالقوه تهران، این شهر فرصت‌های بسیاری دارد، نقش‌های کلیدی را برشمرد؛ مانند این نقش‌ها که تهران به‌عنوان پایتخت کشور، دانشگاه‌های بزرگ، صنعتگران کارآزموده و نهادهای اصلی حاکمیتی از جمله مجلس، دولت و قوه قضائیه را در خود جای داده است.
وی با اشاره به اینکه اما امروز مشاهده می‌شود در مدیریت تهران با مشکلاتی روبه‌رو هستیم و این قابل قبول نیست، به برخی از این مشکلات اشاره کرد: «در شهر قدس نیاز به ساخت 105 مدرسه وجود دارد، اما فقط 35 مدرسه در برنامه قرار گرفته است. این اختلاف معنادار، نشان‌دهنده کمبود جدی زیرساخت‌های آموزشی است».
رئیس‌ جمهوری درعین حال رعایت اصول شهری را ضروری دانست، اصولی مانند اینکه «هر شهر در طرح‌های توسعه‌ای خود، سهمی را برای آموزش، بهداشت و درمان در نظر می‌گیرد.»  وی با بیان اینکه تغییر کاربری این فضاها، تبعات جبران‌ناپذیری به همراه خواهد داشت، گفت که آینده کشور وابسته به نسل جدید است و اگر امروز فضای کافی برای آموزش فراهم نشود، در آینده با پیامدهای اجتماعی آن مواجه خواهیم شد. اگر آموزش و پرورش در اولویت قرار نگیرد، مشکلاتی همچون افزایش جرم و جنایت، آسیب‌های اجتماعی و ناهنجاری‌های فرهنگی به‌مرور شکل خواهد گرفت.
این مشکلات در حوزه آموزش درحالی است که به گفته رئیس ‌جمهوری «بسیاری از مشکلات اجتماعی، بدون نیاز به برخوردهای قهری، با تمرکز بر آموزش و ایجاد فضای مناسب برای تربیت نسل آینده، حل خواهند شد؛ اگر امروز این مسیر را به‌درستی پیش ببریم، نیازی به مداخله‌های دیرهنگام در آینده نخواهد بود.»
پزشکیان یک راه‌حل جدی در این باره را وجود اراده لازم برشمرد و افزود: «اگر اراده‌ای برای حل مسأله وجود داشته باشد، می‌توان به‌راحتی چالش‌های موجود در حوزه آموزش و بهداشت را رفع کرد. بسیاری از کارخانه‌ها و صنایع مستقر در تهران مسئولیت‌های اجتماعی دارند و می‌توانند در این مسیر نقش‌آفرینی کنند.»وی مسأله مهاجرت مغزها را نیز از منظر کیفیت آموزش بررسی کرد و گفت: «اگر برنامه‌ای دقیق برای آموزش و پرورش داشته باشیم، نباید 90 درصد نخبگان ما به خروج از کشور فکر کنند. باید بررسی کنیم که چه اشکالی در شیوه‌های آموزش ما وجود دارد. نباید به نقطه‌ای برسیم که آینده و آرزوی جوانان ما در آن سوی مرزها شکل بگیرد. آموزش باید به‌گونه‌ای باشد که تعلق خاطر به کشور، فرهنگ، منطقه و جامعه در دانش‌آموزان تقویت شود.»

انتقاد از نگاه دستوری نسبت به حل مسائل
رئیس‌ جمهوری در بخش دیگری از سخنان خود از نگاه دستوری به حل مسائل کشور انتقاد کرد و گفت: «مشکلات کشور با دستور و بگیر و ببند حل نخواهد شد. دانشگاه‌ها باید مسئولیت بپذیرند و وارد میدان شوند. شوراهای شهری و منطقه‌ای نیز می‌توانند بسیاری از مشکلات مربوط به دسترسی به امکانات آموزشی و بهداشتی را برطرف کنند. اگر نهادهای علمی و اجرایی هماهنگ عمل کنند، بخش زیادی از چالش‌های کشور از میان برداشته خواهد شد.»
پزشکیان در ادامه به مسأله‌های خود تهران پرداخت، مانند ایجاد یک شبکه منسجم حمل‌و‌نقل بین تهران و سایر شهرها که به باور او «اقدامی پیچیده و دشوار نیست» و «تنها کافی است که مدیریت شهری و استانی در کنار یکدیگر قرار بگیرند و هماهنگی لازم را انجام دهند. این موضوع ارتباط مستقیمی با دولت ندارد، بلکه همکاری و اراده مسئولان محلی می‌تواند آن را به نتیجه برساند.»
به گفته رئیس ‌جمهوری، این شهر یعنی تهران، هم منابع مالی کافی دارد، هم نیروی انسانی متخصص و هم فرصت‌های اقتصادی گسترده؛ «بنابراین هیچ دلیلی وجود ندارد برای حل مشکلات زیرساختی در پایتخت، با موانع بزرگ مواجه باشیم. از طرفی، دانشگاه‌های تهران می‌توانند نقش کلیدی در رفع ناترازی‌های شهری ایفا کنند.»
تهران و مسأله آب
رئیس ‌جمهوری در ادامه به مسأله آب تهران پرداخت، امری که از ابتدای ریاست جمهوری خود بارها آن را تکرار کرد. وی با اشاره به کاهش بارندگی در تهران و پیامدهای آن بر توسعه شهری اظهارکرد: «امسال و سال آینده با کاهش میزان بارش‌ها مواجه خواهیم بود و اگر این مسأله مدیریت نشود، تهران به شهری غیرقابل سکونت تبدیل خواهد شد.»
وی در این باره، توسعه بی‌رویه در شرایطی که منابع محدود است را امکان نا‌پذیر دانست و گفت: «تهران کمتر از یک درصد مساحت کشور را دارد، اما بیش از 20 درصد جمعیت ایران در این شهر ساکن هستند. این یعنی اگر منابع و مصارف به درستی تنظیم نشود، مشکلات بزرگی در مدیریت شهری پدید خواهد آمد.»
 
بازگشت به مسأله جابه‌جایی پایتخت
پزشکیان پس از برشمردن مشکلات زیرساختی عدیده تهران، به مسأله جابه‌جایی پایتخت پرداخت و گفت: «می‌گویند پایتخت را جابه‌جا نکنید، اما مسأله اصلی این نیست، بلکه موضوع اصلی مدیریت صحیح منابع است. عدم تناسب بین داشته‌ها و مصرف، به تعبیر دینی، نوعی از عذاب است. خداوند نعمت‌هایی را در اختیار ما قرار داده، اما ما آن‌گونه که باید، از آن بهره‌برداری نکرده‌ایم و حتی در بسیاری از مواقع، بیش از حد مجاز از منابع استفاده کرده‌ایم.»
 رئیس ‌جمهوری با استناد به گزارش‌های علمی در خصوص فرونشست زمین در مناطق اطراف تهران تصریح کرد: «در برخی کشورها اگر تنها 3 سانتیمتر فرونشست در یک منطقه رخ دهد، بلافاصله جلسه اضطراری تشکیل می‌دهند. اما در قرچک، فرونشست زمین به 36 سانتی‌متر رسیده و این یک زنگ خطر جدی است. زمانی که زمین فرونشست پیدا کند، این فرآیند برگشت‌پذیر نیست. این یعنی مخازن آبی که زیر پای ما وجود داشت، از بین رفته و دیگر قابل احیا نخواهد بود.» وی البته راه‌حل را برنامه‌ریزی و اراده دانست و گفت: «کارشناسان، متخصصان و مدیران ارشد کشور در تهران متمرکز هستند. اگر آنان اراده و علم خود را عملی کنند، می‌توانند تهران را از این وضعیت نجات دهند. مسأله تنها درک مشکلات نیست، بلکه داشتن برنامه‌ریزی و اراده برای اجرای راهکارهاست.»
تهران تحمل جمعیت بیشتر را ندارد
رئیس ‌جمهوری با تأکید بر اینکه تهران دیگر ظرفیت پذیرش مهاجرت‌های گسترده را ندارد، ادامه داد: «روند کنونی باعث شده که ساخت و سازهای بی‌رویه انجام شود و پس از آن، ما مجبور شویم که حکم تخریب صادر کنیم. در حالی که پیش از آنکه این ساخت و سازها انجام شود، می‌توانیم از آن جلوگیری کنیم.» پزشکیان در این باره گفت: «امروز که پتانسیل‌های لازم برای مدیریت هوشمند شهرها وجود دارد، نباید اجازه دهیم که تهران با تصمیمات نادرست دچار مشکلات بزرگ‌تری شود. امکانات، دانش و نیروهای متخصص در اختیار ماست و باید از این ظرفیت‌ها برای تبدیل تهران به یک شهر مدرن و پایدار استفاده کنیم.»
 
توزیع نابرابر درآمد در کشور
رئیس‌ جمهوری به یک مسأله ریشه‌ای‌تر هم در ارتباط و نسبت تهران با دیگر بخش‌های کشور اشاره کرد. وی با اشاره به وضعیت نابرابر توزیع امکانات و درآمد تصریح کرد: «میانگین درآمد در تهران 300 میلیون تومان است، در حالی که در سایر مناطق کشور حدود 200 میلیون تومان برآورد می‌شود. این یعنی اختلاف درآمدی قابل‌توجهی بین پایتخت و سایر استان‌ها وجود دارد. پراکندگی جغرافیایی منابع و ثروت دچار اشکال است و این نابرابری نیازمند اصلاح ساختاری است.»
پزشکیان همچنین با اشاره به ناترازی‌های موجود در حوزه آب، انرژی و گاز، حل این مشکلات را نیازمند راهکارهای علمی، همراهی و وحدت ملی دانست و تصریح کرد: «راه‌حل‌های متعددی برای این بحران‌ها وجود دارد، اما زمانی که یک مسیر انتخاب شد، دیگر نباید در اجرای آن تردید داشت. باید دست‌به‌دست هم دهیم و تصمیمی که اتخاذ شده را به سرانجام برسانیم.»
وی در پایان با اشاره به برنامه دولت چهاردهم برای افزایش اختیارات استانداران اضافه کرد: «به دنبال آن هستیم تا به استانداری‌ها و فرمانداری‌ها اختیارات بیشتری بدهیم تا بتوانند مشکلات مناطق خود را با قدرت و سرعت بیشتری حل کنند. در هفته جاری، اختیارات استانداران بازتعریف خواهد شد و سطح تصمیم‌گیری‌های استانی افزایش خواهد یافت.»