حمید قزوینی
پژوهشگر

مسئولیت اجتماعی را چهارچوبی اخلاقی تعریف می‌کنند که براساس آن افراد خود را در قبال جامعه مسئول می‌دانند. زندگی سید مرتضی مستجابی
(1403-1302) روحانی سرشناس اصفهانی که بیشتر عمر خود را در فعالیت‌های اجتماعی و خدماتی گذراند، نمونه‌ بارز مسئولیت‌پذیری اجتماعی است. ساخت و تجهیز درمانگاه‌های خیریه، کمک به بی‌خانمان‌ها، آزادی زندانیان و حمایت از خانواده‌های آنان یا تأسیس مراکز فرهنگی از کوشش‌های او بود.
از نگاه مرحوم مستجابی، خدمت به خلق و دستگیری از مردم بر بسیاری از امور تقدم داشت. در خانه او به روی همه باز بود و به اندازه توان در رفع نیازهای مردم می‌کوشید. خانه‌اش محل رفت و آمد همه جریان‌های سیاسی، فکری و مذهبی بود. دایره ارتباطی او به وسعت گرایش‌های موجود در جامعه بود. هر کس مشکلی داشت به سراغ او می‌آمد. تماس با مسئولان یا نوشتن نامه به آنها برای حل مشکل مردم را به‌راحتی انجام می‌داد و پناه مردم بود. این روحیه را از اجدادش در خاندان صدر و آن بخش از سنت حوزه به ارث برده بود که روحانیت را ملجأ مردم می‌دانستند، نگاهی که خود را در قبال مشکلات مردم مسئول می‌داند.
خانه پدری و خانه خودش را به ساخت درمانگاه خیریه‌ای به نام امام موسی صدر اختصاص داد و سال‌های آخر عمر اجاره‌نشین بود. پدرش از اولین افرادی بود که به رغم مخالفت برخی محافل مذهبی، مدرسه ابتدایی تأسیس و  مدتی مدرسه را در خانه خود دایر کرد. تجربه‌های سیاسی و اجتماعی و سفر به کشورها و ارتباط با طبقات گوناگون او را به این بینش رساند که به تحولات جامعه واکنش شتابزده نشان ندهد. تغییرات فرهنگی و اجتماعی را تشخیص می‌داد و از این هوش و درایت برخوردار بود که در آنچه تخصص ندارد، اظهار نظر نکند.
با آنکه دلبسته اسلام سنتی و هویت‌گرا بود، اما متوقف در مناسک و ظواهر نماند. به نحوه اجتهاد و شیوه رفتارِ بخشی از روحانیت با مردم و عدم توجه آنان به اقتضائات اجتماعی نقد داشت. التزامی به آداب تکلف‌آفرین نداشت. حضورش در مبارزات نهضت ملی نفت، اولاً ناشی از مسئولیت‌پذیری اجتماعی و ثانیاً تعلق عاطفی به آیت‌الله کاشانی بود. از آیت‌الله کاشانی با عناوینی مانند شجاع، اهل سخاوت و مردمدار یاد می‌کرد. از اخلاص و تدین نواب صفوی هم تمجید می‌کرد اما عضو فدائیان اسلام نشده بود.