تحریمها و مفهوم نکسوس:
چالشهای حقوقی و عملی در برجام
حمید قنبری
پژوهشگر حقوق بینالملل
تحریمها یکی از مهمترین ابزارهای سیاست خارجی هستند که قدرتهای بزرگ از آن برای فشار بر کشورها، افراد و نهادها استفاده میکنند. این ابزار به دو شکل اصلی یعنی تحریمهای اولیه و تحریمهای ثانویه تقسیم میشود که هر کدام سازوکارها و اهداف خاص خود را دارند. علاوه بر این، مفهوم «نکسوس» یا ارتباط حقوقی و فنی بهعنوان پلی میان این دو نوع تحریم عمل میکند و باعث میشود دامنه تحریمها به فراتر از مرزهای جغرافیایی کشور تحریمکننده گسترش یابد. برجام نمونهای قابلتوجه است که نشان میدهد چگونه عدم توجه کافی به این مفاهیم میتواند مشکلات جدی برای طرفهای یک توافق بینالمللی ایجاد کند. تحریمهای اولیه بهطور مستقیم اشخاص و نهادهایی را هدف قرار میدهند که تحت صلاحیت قانونی کشور تحریمکننده قرار دارند. برای مثال، در ایالات متحده، این نوع تحریمها شامل شهروندان، شرکتهای امریکایی و حتی افرادی است که بهطور موقت در خاک این کشور حضور دارند. این تحریمها بر اساس اصول حاکمیت ملی طراحی شدهاند و مانند هر قانون داخلی دیگری، تنها بر افرادی که در محدوده صلاحیت آن کشور قرار دارند، اعمال میشوند. برای نمونه، اگر یک شرکت امریکایی بخواهد کالاهایی را به یک شرکت ایرانی صادر کند، حتی اگر این کالاها بیضرر باشند، تحت قوانین تحریم اولیه این اقدام ممنوع است. همچنین، استفاده از نرمافزارهای امریکایی یا پرداختهایی که از طریق بانکهای امریکایی انجام میشود، تحت کنترل این تحریمها قرار دارد. در کنار این تحریمهای اولیه، تحریمهای ثانویه وجود دارند که بهطور خاص برای گسترش فشار بر نهادها و افراد خارجی طراحی شدهاند. این نوع تحریمها بهنوعی تهدید هستند؛ بدین معنا که اگر یک شخص یا نهاد خارجی با کشور یا فرد هدف تحریم همکاری کند، خود نیز تحت تحریم قرار میگیرد. یک مثال بارز از تحریمهای ثانویه، تحریمهای ایالات متحده علیه بانکهای اروپایی است که با ایران تعامل داشتند. برای نمونه، در سال ۲۰۱۴، بانک «بیانپی پاریباس» فرانسه به دلیل نقض تحریمهای ایالات متحده علیه ایران، سودان و کوبا مجبور به پرداخت جریمهای ۹ میلیارد دلاری شد. این جریمه نشان میدهد که چگونه تحریمهای ثانویه میتوانند بهطور مؤثر بر شرکتها و بانکهای خارجی اعمال شوند. مفهوم «نکسوس» یا ارتباط حقوقی و فنی، یکی از کلیدیترین ابزارهایی است که ایالات متحده برای گسترش دامنه تحریمها به کار میگیرد. این مفهوم بهطور خلاصه به هر نوع ارتباطی اشاره دارد که باعث میشود یک فعالیت اقتصادی یا تجاری تحت صلاحیت ایالات متحده قرار گیرد. یکی از رایجترین مثالهای نکسوس، تراکنشهای دلاری است. در سیستم مالی جهانی، هر تراکنش دلاری باید از طریق شبکه بانکی امریکا تسویه شود. به همین دلیل، حتی اگر یک شرکت اروپایی بخواهد مبلغی را به یک شرکت آسیایی بپردازد و این پرداخت به دلار باشد، این تراکنش باید از بانکهای امریکایی عبور کند. در نتیجه، ایالات متحده میتواند این تراکنش را متوقف یا بلوکه کند، اگر متوجه شود که یکی از طرفهای این معامله تحت تحریم است.
ادامه در صفحه 4