کاظم جلالی
سفیر ایران در روسیه

حوادث، تحولات و روندهای راهبردی جهان در سال 2024، به وضوح نشان می‌دهد که سیستم جهانی وارد یک مرحله‌گذار ساختاری از یک نظم «تک‌قطبی» به نظمی با مختصات «چندقطبی» شده است؛ ترکیبی پیچیده از اتحادها و رقابت‌ها در سطوح دو و چند جانبه. این پویایی‌ همراه با تعداد بیشتری از کشورهایی که در سال 2024 نسبت به هر سال دیگری در تاریخ اخیر به پای صندوق‌های رأی رفتند، احتمال شگفتی‌های ژئوپلیتیکی را در سال 2025 افزایش می‌دهد.
افزایش نبردهای بزرگ، جنگ‌های تجاری، جنایت علیه بشریت، وقوع نسل‌کشی، معضل پناهجویان و آوارگان، مسائل زیست‌محیطی، ناامنی در قلمروهای اقتصاد، سلامت، انرژی و غذایی، به‌دوران «جهانی‌شدن با الگوی امریکایی»، پایان داده است. بی‌تردید، این تحول تاریخی در جغرافیای قدرت که با ماهیتی اقتصادی و ژئواکونومیک شروع شده است، تبعات سیاسی و امنیتی گسترده‌ای در ابعاد مختلف برای آینده نظم جهانی خواهد داشت.
اگرچه در چنین محیطی، نهادهای چندجانبه با مدل غربی همچون سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو)، سازمان تجارت جهانی، صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی و...، همچنان به عملکرد ناکارآمد خود ادامه خواهند داد، اما سازوکارهای منطقه‌ای و بین‌المللی جدید با هنجارهای بعضاً پساغربی از جمله سازمان همکاری شانگهای، گروه بریکس و اتحادیه اقتصادی اوراسیا به‌عنوان الگوی جایگزین در دستورکار بازیگران نوظهور، مستقل و جنوب جهانی قرار خواهد گرفت.
با این اوصاف، در جهانی که تحولات ژئوپلیتیکی به‌سرعت در حال وقوع است، بازیگرانی موفق خواهند بود که بتوانند همکاری‌های خود را ساختارمند کنند تا از آسیب‌های احتمالی در امان بمانند. این ساختارمندی نه تنها شامل توافقات اقتصادی، سیاسی و دفاعی می‌شود، بلکه به حوزه‌های فرهنگی، زیست محیطی، علمی و فناوری نیز قابل تسری است. تحت این شرایط، تمایل به ایجاد و اجرای یک چهارچوب قانونی، عملی و به لحاظ زمانی بلندمدت برای همکاری‌های آتی جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه با عنوان «معاهده مشارکت جامع راهبردی»، نشان دهنده درک عمیق نخبگان اجرایی هر دو کشور از شرایط پیچیده و متغیر جهانی است. پیش‌تر نیز تهران و مسکو، توافق مشابهی را در تاریخ 22 اسفند 1379 (برابر با 12 مارس 2001) با عنوان «معاهده اساس روابط متقابل و اصول همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه» امضا کرده بودند.

1. راهبرد «نگاه متوازن» در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران
در جهان امروز، قدرت‌های نوظهور و سازوکارهای جدید بین‌المللی، نظم نوین را رقم می‌زنند که در آن، واحدهای مستقل با تأکید بر منافع خود و تعامل چندجانبه، به دنبال جایگاهی رفیع در معادلات جاری و آتی جهانی هستند. تحت این شرایط،جمهوری اسلامی ایران در چهارچوب رهیافت تعامل هوشمند با جهان بویژه شرکای آسیایی با تأکید بر سیاست نگاه به شرق، راهبرد «نگاه متوازن» در سیاست خارجی را پیگیری کرده است.
در پرتوی این راهبرد، تهران از تلاش برای همکاری صرف با کشورهای غربی فراتر رفته و طلوع شرق را مورد توجه و تأمل ویژه قرار داده است. همکاری‌های چندجانبه با قدرت‌هایی همچون روسیه، چین و هند و تعامل سازنده و البته فعال با سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی جدید از جمله سازمان همکاری شانگهای، گروه بریکس و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، گامی بلند در مسیر تأمین منافع ملی ایران و باز تعریف جایگاه ایران در نظم جهانی قلمداد می‌شود.
در چنین مسیری،جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر دیپلماسی چندجانبه و همکاری با شرکای آسیایی، نه تنها به مقاومت در برابر فشارهای ظالمانه غرب پرداخته، بلکه به دنبال ایجاد فرصت‌های جدید برای پیشرفت در یک نظم جهانی با ماهیتی چندقطبی و عادلانه است. برای مثال رفت‌و‌آمدهای بسیار میان مقامات عالی‌رتبه ایران و فدراسیون روسیه در سال 2024 و به موازات آن سفر جناب آقای دکتر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری محترم ایران به مسکو در اوایل سال 2025، گویای همین مسأله مهم است.

2- معاهده مشارکت جامع راهبردی ایران و روسیه؛ گامی بلند در تقویت روابط دو جانبه
روابط جمهوری اسلامی ایران با کشور دوست و همسایه، فدراسیون روسیه، همواره و با عنایت به ظرفیت‌های عظیم موجود در دو کشور در اکثر حوزه‌ها رو به گسترش بوده و رهبران دو کشور از اراده جدی برای توسعه هرچه بیشتر آن برخوردارند.
اکنون، ایران و روسیه در آستانه تحولی تاریخی قرار دارند که با سفر رسمی جناب آقای دکتر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری محترم ایران به مسکو در روز 28 دی ماه 1403 (برابر با 17 ژانویه 2025) و امضای «معاهده مشارکت جامع راهبردی» از سوی سران دو کشور، روابط تهران و مسکو وارد فاز جدیدی از همکاری‌های استراتژیک در قلمروهای اقتصادی و تجاری، حمل‌و‌نقل، انرژی، مباحث مرتبط با حوزه‌های زیست محیطی، فناوری و پزشکی خواهد شد.

ادامه در صفحه 4