رضوانه رضایی‌پور – الهام یوسفی / درباره انتقال مرکزیت سیاسی ایران از تهران به مکران، می‌توان گفت امروز این موضوع در حد یک ایده است و نه بیشتر. قائم‌پناه معاون اجرایی رئیس‌جمهوری دیروز گفت: «این موضوع (انتقال پایتخت به مکران) در حد یک ایده است و زمان انتقال اصلاً مشخص نیست.» معاون ارتباطات دفتر معاون اول رئیس‌جمهور هم بر نکته «ایده بودن» انتقال پایتخت به مکران تأکید کرد.
رئیس جمهوری 30 آبان ماه با اشاره به آغاز مطالعات طرح انتقال پایتخت گفت «آقای دکتر عارف مأموریت بررسی این طرح را بر عهده دارند.» طرح انتقال پایتخت از سوی مسعود پزشکیان، هم در دولت‌های گذشته ریشه دارد، هم از مشکلات تهران نشأت می‌گیرد. رئیس جمهوری شهریور گذشته در بازدید از قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا(ص) با بیان اینکه «تهران به عنوان پایتخت کشور با مشکلاتی دست به گریبان است که هیچ راه‌حلی جز انتقال مرکزیت نداریم» گفت: «کمبود آب، نشست زمین، آلودگی هوا و امثال آن با تداوم سیاست‌ها و اقداماتی که تا به حال اتخاذ و اجرا شده‌اند، فقط تشدید شده و راه‌حل اساسی جابه‌جایی مرکزیت سیاسی و اقتصادی کشور است. انتقال مرکزیت سیاسی و اقتصادی هم به این صورت که ما خودمان در تهران بنشینیم و به مردم بگوییم جابه‌جا شوند، مقدور و ممکن نیست، باید ابتدا خودمان برویم تا مردم هم دنبال ما بیایند.»  اما اینکه پایتخت یا مرکز سیاسی و اداری ایران به جای تهران، به کدام شهر و نقطه منتقل شود، یا به قول رئیس جمهوری دولتی ها اول خودشان کجا بروند، هنوز مشخص و قطعی نیست. البته معاون اول رئیس‌جمهوری ایده‌ای به نام مکران را مطرح کرد که بازخوردها و واکنش‌های بسیاری داشت. محمدرضا عارف در گفت‌و‌گویی درباره توسعه مکران، این بحث را هم پیش کشید که مکران درصورت رونق گرفتن، می‌تواند یکی از گزینه‌های انتقال پایتخت باشد. عارف این مسأله را از این نظر مطرح کرد که طرح‌های دولت برای مکران گسترده است و درصورت اجرا و توفیق، توسعه‌ای متناسب و شایسته با جایگاه تمدنی ایران را در این منطقه شاهد خواهیم بود. این امر به علاوه درنظر گرفتن این مسأله که «آب» یکی از نیازهای جدی امروز تهران است و با توسعه مکران و اقداماتی نظیر شیرین سازی، این منطقه از نظر تأمین آب مشکلی نخواهد داشت، مکران را به عنوان یک گزینه برای انتقال پایتخت مطرح کرد. بیان این نکته از سوی معاون اول رئیس‌جمهوری که مکران یک گزینه انتقال پایتخت است، واکنش‌های بسیار و اغلب منفی به همراه داشت. اما با توضیحات معاون ارتباطات دفتر معاون اول رئیس‌جمهوری، مشخص می‌شود که این مسأله قطعی و نهایی نیست.

خامسیان: مکران فقط طرح اولیه است
 معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر معاون اول رئیس‌جمهوری در گفت‌و‌گو با «ایران» اعلام کرد: موضوع انتقال پایتخت سیاسی به مکران به عنوان یکی از پیشنهادهای مطرح در حال بررسی‌های کارشناسانه است و همان‌طور که دکتر عارف تأکید کرده‌اند، قطعیت این موضوع زمانی اتفاق می‌افتد که تمامی مباحث کارشناسانه درخصوص این موضوع بیان و جمع‌بندی شود.
علیرضا خامسیان با اشاره به اینکه سخن دکتر عارف به این معنی نبود که از همین حالا و به صورت قطعی، مکران به عنوان پایتخت سیاسی بعدی انتخاب شده است، گفت: همان طور که رئیس جمهوری و معاون اول اعلام کرده‌اند، شواهد نشان می‌دهد تهران توان ارائه خدمات بیشتر به ساکنان خود را ندارد.
وی افزود: برهمین اساس بود که در دولت‌های گذشته هم بحث انتقال مرکزیت سیاسی از تهران مطرح بود، اکنون مسأله انتقال مرکزیت سیاسی کشور از تهران به صورت جدی در دست بررسی است.
خامسیان با بیان اینکه در این بررسی‌ها، مکران یکی از گزینه‌ها و یکی از ایده‌هایی است که مطرح شده است، اظهارکرد: این مسأله نیازمند بررسی‌های کارشناسانه و درنظر گرفتن همه جوانب و با رویکرد دریا محوری و حفظ سرزمین‌های ساحلی است.
وی، دلیل طرح مکران به عنوان یکی از گزینه‌های انتقال مرکز را، برنامه و چشم‌انداز دولت وفاق برای این منطقه و مسأله آب دانست و گفت: همان‌طور که دکتر عارف تأکید کردند، دولت وفاق معتقد است باید در مکران یک توسعه بلندمدت تمدنی و شایسته ایران انجام شود و با چنین چشم‌اندازی است که مکران هم به عنوان یکی از گزینه‌ها مطرح شد.
وی تأکید کرد: در هر صورت، بنا به مأموریتی که رئیس جمهوری به دکتر عارف محول کرده‌اند، اکنون در دفتر معاون اول رئیس‌جمهوری بررسی‌های مقدماتی و اولیه در حال انجام است و در ادامه، کارگروه‌های لازم تشکیل شده و با دعوت از کارشناسان و نخبگان حوزه‌های مختلف شهری و اقتصادی و اجتماعی و حتی امنیتی و استفاده از تجارب جهانی در این خصوص فرآیند انتقال پایتخت سیاسی و گزینه‌هایی که می‌تواند مدنظر قرار گیرد، به صورت دقیق، جدی و همه جانبه بررسی خواهد شد.
به گفته معاون ارتباطات دفتر معاون اول رئیس‌جمهوری، نتیجه این نشست‌ها و کارگروه‌ها و ایده‌های حاصله از آنها بعد از جمع‌بندی نهایی به اطلاع مردم و کارشناسان خواهد رسید.

انتقال پایتخت ساده نیست

غلامحسین کرباسچی شهردار اسبق تهران

 طرح انتقال پایتخت از تهران به مکران به‌سادگی امکان‌پذیر نیست. در کشوری که نوسازی ورزشگاه آزادی چند سال به طول می‌انجامد، انتقال پایتخت آن هم به سیستان و بلوچستان به عمر چند نسل هم قد نخواهد داد. در دیگر کشورها پایتخت را در مرکز کشور قرار می‌دهند تا مسائل امنیتی رعایت شود، اما در ایران جایی پیشنهاد می‌شود که نه دسترسی ساده دارد و نه از امنیت لازم برخوردار است. از دوران باستان، شاهان ایران تلاش داشتند پایتخت را در داخل کشور تعیین کنند. انتخاب تهران هم به دلیل قرار گرفتن در دامنه البرز بود که به مثابه محافظ عمل می‌کرد. حالا گویی قصد داریم پایتخت را به لب دریا منتقل کنیم و معلوم هم نیست که چگونه باید امنیت پایتخت سیاسی کشور را حفظ کنیم. معلوم نیست چرا دولت قصد انتقال پایتخت به مکران را دارد. آیا قرار است تهران به حال خود رها شود یا مکران منطقه خوش آب‌و‌هوایی است؟ آیا قرار است همه ساختارهای سیاسی و اجرایی حکومت منتقل شود یا بخشی از آن؟ با ملاحظات این مسائل به نظر می‌رسد طرح این مسأله کارشناسانه نبوده است. در دوران ریاست جمهوری مرحوم هاشمی رفسنجانی چند سال درباره این موضوع بحث شد.
نتیجه این شد که اولاً، امکان انتقال پایتخت به‌سادگی نیست و ثانیاً، مشکلی از تهران حل نخواهد شد. لذا به تصمیم دیگری رسیدند که با تغییر دولت فراموش شد. قرار بود تهران از لحاظ نظام دولتی و اداری خلوت شود و شرکت‌ها و سازمان‌ها که حضورشان ضروری نیست، از تهران خارج شوند. امکان انتقال 160 سازمان و نهاد از تهران وجود داشت. اسناد این مطالعات موجود است و معلوم نیست با وجود این بررسی‌ها، چرا بار دیگر مسأله انتقال پایتخت مطرح شده است.

تمرکززدایی بهتر است

مرتضی الویری شهردار اسبق تهران

ایده انتقال پایتخت در برنامه اول توسعه مطرح و چهار نقطه برای این انتقال مشخص شد. اما با مطالعات تطبیقی و بررسی تجربه کشورهایی که پایتخت سیاسی خود را منتقل کرده بودند، روشن شد این انتقال در اکثر مواقع موفق نبود. با توجه به راه رفته سایر کشورها، در کشور ما نیز موضوع انتقال پایتخت از بحث خارج شد و در دهه‌های بعد هم پیگیری نشد. امروز نیز معتقدم بدون جا به جایی پایتخت، می‌توان صرفاً با انتقال بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی و خدماتی به شهرهای دیگر از تهران تمرکززدایی کرد. با توجه به شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تهران و با توجه به تجربه سایر کشورها، ایده جا به جایی پایتخت قابل توجیه نیست. مگر اینکه امروز طرح‌ها یا مسائل دیگری مطرح باشد که نخبگان از آن بی‌اطلاع هستند. همچنین بر مبنای پژوهش انجام شده از سوی مرکز مطالعاتی «سوفرتو» در فرانسه که چند مشاور این مرکز در پژوهش‌های آمایش سرزمین در ایران همکاری داشتند؛ پیشنهاد این مرکز مطالعاتی این بود که فعالیت‌های توسعه‌ای ایران به خلیج فارس و دریای عمان منتقل شود. به باور من، این ایده منطقی‌تر ‌می‌نماید. زیرا باید مراودات جهانی و فعالیت‌های اقتصادی در کنار آب‌های آزاد انجام شود و ضرورتی ندارد پایتخت هم به این مکان منتقل شود. در بسیاری کشورها پایتخت فقط جایگاه سیاسی دارد نه اقتصادی. ما همه فعالیت‌های کشور را در تهران متمرکز کردیم. لذا بهترین پیشنهاد تمرکززدایی از تهران است، نه انتقال پایتخت.