محمد محب خدایی
معاون سابق گردشگری

یکی از بحث‌های کلیدی در تدوین نقشه راه گردشگری، انتخاب مدل مناسب بر اساس شرایط زمانی است. در گذشته، نقشه‌های راه تنها صفحاتی کاغذی بودند که به‌طور ساده مسیرها را نشان می‌دادند. اما امروزه، با ظهور نقشه‌های هوشمند، دنیای مسیریابی به شکلی چشمگیر تغییر کرده است. این نقشه‌ها نه‌تنها موقعیت دقیق کاربر را مشخص می‌کنند، بلکه بر اساس مقصد، هدف و نیازهای فرد، کوتاه‌ترین و بهینه‌ترین مسیرها را با هدف کاهش زمان و هزینه ارائه می‌دهند. افزون بر این، نقشه‌های هوشمند قادرند تمام عوامل مؤثر بر مسیر، از جمله وضعیت ترافیک، شرایط آب‌وهوا و محدودیت‌های مکانی و زمانی را پیش‌بینی کرده و به‌موقع اطلاع‌رسانی کنند.
حال سؤال کلیدی این است: آیا نقشه راه مورد نیاز برای صنعت گردشگری کشور باید کاغذی باشد یا هوشمند؟ این انتخاب نقشی تعیین‌کننده در مسیر آینده گردشگری کشور و جایگاه بین‌المللی آن دارد. انتخاب نقشه راه هوشمند نیازمند دیدگاهی پویا و منعطف است که متغیرهای زمانی، مکانی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را به دقت مدنظر قرار دهد. تنها در این شرایط است که صنعت گردشگری به‌عنوان یکی از صنایع پیشرو، می‌تواند توانمندی‌های خود را به‌طور برجسته نشان دهد.
صنعت گردشگری، با محوریت تغییرات سریع تکنولوژیک، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی می‌تواند به نیروی محرکه‌ای برای تحقق اهداف بلندمدت کشور در تمام حوزه‌ها از جمله اقتصاد صنعتی، کشاورزی و خدمات تبدیل شود. علاوه بر آن، این صنعت می‌تواند نقش مؤثری در حل مشکلات اشتغال، کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری نیز ایفا کند. گردشگری با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و نقشه‌های هوشمند نه‌تنها همگام با تحولات جهانی حرکت می‌کند، بلکه راهنمایی و هدایت سایر صنایع و بخش‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور را نیز برعهده می‌گیرد و به یکی از عوامل کلیدی در توسعه پایدار تبدیل می‌شود.
در سال ۱۳۹۶، بر اساس مطالعات ۵۰ ساله‌ای که در زمینه گردشگری توسط مشاوران داخلی و خارجی صورت گرفت، سند راهبردی گردشگری کشور تنظیم شد. این سند که مبتنی بر تجربیات متخصصان و فعالان بخش خصوصی تدوین شده بود، از متدولوژی‌های نوین مداخلات راهبردی جهانی نیز بهره می‌برد. همچنین چهار وظیفه زیربنایی برای وزارت میراث فرهنگی تعریف شد که مهم‌ترین آنها ارائه لایحه قانون جامع گردشگری به مجلس بود. این لایحه در تاریخ 7/۷/۱۳۹۷ توسط کمیسیون اجتماعی دولت تصویب شد و مقرر بود برای تصویب نهایی به دولت ارسال شود. با این حال، به دلایل مختلف، سند مذکور توسط جانشینان وقت دستخوش تغییر شد و به جای ارتقا، دامنه آن محدود شد و به وظایف ذاتی وزارت میراث فرهنگی تقلیل یافت. همچنین بخش‌های حیاتی سند، از جمله مستر پلن، اکشن پلن و ورک پلن نیز حذف شدند. بدین ترتیب یکی از اقدام‌های کلیدی که در این راستا نادیده گرفته شد، توسعه ابزارهای تکنولوژیک برای مدیریت هوشمند گردشگری بود. سایت مدیریت یکپارچه گردشگری که نقشی مهم در پیشرفت نقشه راه هوشمند داشت، به دلیل سوءتفاهم‌ها و رویکرد نادرست جایگزین سایت «ویزیت ایران» شد که تنها جنبه تبلیغاتی داشت و عملاً پروژه مدیریت یکپارچه متوقف شد.
برای شکل‌گیری یک نقشه راه هوشمند واقعی، باید از تمامی دانش و تجربیاتی که در طول سال‌ها در میراث فرهنگی و دانشگاه‌های کشور انباشته شده است، بهره گرفت. همچنین، تجربیات ارزشمند بخش خصوصی که با تحمل هزینه‌های سنگین و ریسک‌های بالا در این صنعت ماندگار شده‌اند، باید مورد توجه ویژه قرار گیرد. با ادغام این دانش و تجربیات و به‌کارگیری ابزارهای هوشمند، می‌توان نقشه راهی طراحی کرد که نه‌تنها راهبردهای بلندمدت را پشتیبانی کند، بلکه توانایی اتخاذ تصمیم‌های لحظه‌ای بر اساس تغییرات پیش‌بینی نشده را نیز داشته باشد، همچون یک سیستم هوش مصنوعی پیشرفته. همچنین این نقشه راه هوشمند می‌تواند پایه‌گذار آینده‌ای پایدار و پیشرو برای صنعت گردشگری کشور باشد.